Zymer Mehani
(Disa fjalë për tri poezi të autorit të shkëputura nga vëllimi poetic “Jam i yti, Evropë”, Prishtinë, 2024)
Poezitë e Refik Gërbeshit që përfshihen në librin “Jam i yti, Evropë” pasqyrojnë një përballje të thellë shpirtërore dhe emocionale mes identitetit kombëtar dhe përvojës së mërgimit, duke sjellë një ndjenjë të lirisë dhe sfidave të integrimit në një shoqëri të huaj.
Nga vëllimi poetik në fjalë do të analizojmë tri poezi të poetit Gërbeshi.
“Jam i yti, Evropë”
Është poezia që ia jep edhe vetë titullin tërë përmbledhjes. Kjo poezi është një manifest i identitetit shqiptar brenda Evropës. Poeti përshkruan vuajtjet dhe keqtrajtimet që ka përjetuar për shkak të dhunës, duke u detyruar të largohet nga vendlindja. Megjithatë, ai vazhdon të mbetet shqiptar në shpirt dhe zemër, edhe pse jeton në diasporë. Gërbeshi refuzon etiketën “muhaxhir” dhe “diasporë,” duke kërkuar njohjen si pjesë organike e kontinentit, duke theksuar rrënjët e lashta të Ilirisë dhe të qenit pjesë e Evropës. Kjo poezi shpërfaqë një dialog të brendshëm me identitetin, duke përkrahur faktin se ai nuk ndjehet i huaj, por pjesë integrale e Evropës.
Poeti Refik Gërbeshi krijon një ndjesi krenarie për kulturën dhe historinë e tij, duke mos e parë veten si një i ardhur nga jashtë, por si dikush që përfaqëson një popull me rrënjë të thella në Evropë. Ai e sfidon perceptimin e të tjerëve për diasporën dhe kërkon një vend dinjitoz në komunitetin evropian.
“E dua lirinë”
Në këtë poezi, liria është motivi qendror. Poeti shpreh një dëshirë të zjarrtë për të jetuar i lirë, për të udhëtuar nëpër botë pa kufizime dhe pengesa. Ai përshkruan lirinë si një mundësi për të mos i dhënë llogari askujt për veprimet e tij, duke i dhënë përparësi të shprehjes së lirë të mendimit dhe të jetesës. Liria për Gërbeshin është një gjendje shpirtërore dhe fizike, ku mundësitë e jetës plotësohen vetëm përmes lirisë personale.
Kjo poezi është një shpallje e aspiratës universale për lirinë, një ndjenjë që tejkalon kufijtë e kombësisë apo gjeografisë. Poeti nënvizon të drejtën themelore të individit për të jetuar pa kufizime dhe për të gjetur kënaqësi në jetë përmes kësaj lirie.
“Kurrë nuk do të shkoja”
Kjo poezi sjell një përsiatje të hidhur për emigrimin dhe vështirësitë që lidhen me integrimin në vend të huaj. Gërbeshi thekson se, nëse me kohë do të kishte lirinë dhe shtetin e tij të vërtetë, ai kurrë nuk do të largohej nga atdheu. Mërgimi për të është një përvojë ku nuk arrin të integrohet, ku shoqëria e huaj nuk e pranon dhe ku ndihet i distancuar. Ai përmend dëshirën për të pasur hapësirë të lirë edhe aty ku ndodhet, për të jetuar jetën e tij me liri në art dhe kulturë, pa ndjerë kufizime apo paragjykime.
Kjo poezi është një reflektim për jetën e vështirë të mërgimtarëve dhe për pasojat e largimit nga vendlindja. Poeti prek edhe mungesën e lidhjes me shoqërinë e re, që për shumë emigrantë mbetet pjesë e përvojës së tyre të përditshme. Në fund, ai dëshiron një hapësirë të tijën ku të jetë i lirë për të jetuar dhe krijuar, duke treguar dëshirën për një jetesë autentike, të pandikuar nga presionet sociale.
Poeti Refik Gërbeshi në këto poezi ofron një shpalosje të fuqishme të përvojës së tij si pjesë e diasporës shqiptare në Evropë. Ai përçon mesazhe për lirinë, identitetin dhe vështirësitë e emigrimit, duke ruajtur gjithmonë ndjenjën e përkatësisë dhe krenarinë për kulturën dhe historinë shqiptare. Poezitë e tij janë një përpjekje për të krijuar një dialog mes shqiptarëve të diasporës dhe Evropës, duke kërkuar një njohje më të madhe dhe të drejtë të kontributit të tyre në kontinent.
Poezitë e Refik Gërbeshit janë të mbushura me një stil që ndërthur thjeshtësinë me thellësinë e mendimit filozofik e shoqëror.
Në mënyrë të përgjithësuar, ja disa aspekte kyçe që lidhen me stilin, figuracionin poetik, gjuhën, mesazhin dhe metrin e këtyre poezive:
Stili
Stili i Gërbeshit është një përzierje e drejtpërdrejtësisë dhe lirizmit. Ai përdor një gjuhë të qartë, pa konstruksione të ndërlikuara, duke i lënë hapësirë ndjenjave dhe ideve që të flasin vetë përmes fjalëve të thjeshta, por të fuqishme. Ky stil është tipik për poetët që duan t’i japin zë ndjenjave universale dhe përvojave të përbashkëta njerëzore, pa ndërlikime të tepruara stilistike.
Figuracioni poetik
Figuracioni poetik i Gërbeshit është i thjeshtë, por i ngarkuar me domethënie. Ai përdor metafora dhe simbole që janë të kapshme për lexuesin e përditshëm, si p.sh. konceptet e “mërgimit”, “lirisë” dhe “identitetit.
Metafora e “lirisë” është qendrore në disa prej poezive, ku ajo përfaqëson më shumë sesa thjesht një gjendje politike, duke u kthyer në një simbol të realizimit personal dhe krijimtarisë.
Figura e mërgimit përçon ide të të qenit i huaj dhe i përjashtuar, që për Gërbeshin bëhet një figurë qendrore për të përshkruar humbjen dhe alienimin emocional.
Gërbeshi nuk ka tendencën për të qenë i stërholluar në figuracion, por përdor figurat në mënyrë simbolike për të theksuar mesazhin e tij mbi sfidat e përkatësisë dhe lirisë.
Gjuha
Gjuha në poezitë e Gërbeshit është e thjeshtë dhe komunikative. Ai përdor fjalë të përditshme dhe një sintaksë të drejtpërdrejtë, duke bërë që lexuesi të lidhet emocionalisht me poezinë pa e ndjerë nevojën për interpretime të komplikuara. Fjalori është i pastër dhe shpesh i ngarkuar me elemente patriotike dhe ndjenja përkatësie, të cilat janë tipike për poetët e traditës kombëtare shqiptare.
Gjuha e tij është gjithashtu e mbushur me një “ton personal dhe reflektues”, ku poeti dialogon me veten dhe me shoqërinë që e rrethon, duke i dhënë një dimension intim poezive.
Mesazhi
Mesazhet kryesore që dalin nga këto poezi janë të lidhura me:
Lirinë personale dhe kolektive: Poeti thekson nevojën e domosdoshme për liri, jo vetëm si një e drejtë themelore, por si një kusht për realizimin e plotë të potencialit të njeriut.
Identitetin dhe përkatësinë: Në shumë raste, ai reflekton mbi të qenit shqiptar në mërgim dhe mbi sfidat e ruajtjes së identitetit në një kontekst të huaj.
Mërgimi dhe izolimi emocional: Për Gërbeshin, emigrimi është një përvojë e hidhur që sjell një ndjenjë të thellë të izolimit dhe të mospranimit, duke krijuar një përplasje mes ndjenjës së përkatësisë kombëtare dhe jetës së re në diasporë.
Metri
Metri në poezitë e Refik Gërbeshit është kryesisht i lirë, duke mos ndjekur një strukturë të rreptë metrike tradicionale. Ai përdor vargun e lirë për të shprehur më mirë lirinë e ndjenjave dhe përvojave që përshkruan. Ky përdorim i vargut të lirë i jep mundësi poetit të përqendrohet më shumë në përmbajtjen dhe emocionet e poezisë, sesa në strukturën formale.
Përmbyllje
Në këto poezi, Refik Gërbeshi kombinon një stil të drejtpërdrejtë me figuracion të kuptueshëm dhe simbolik, duke ofruar një mesazh të qartë për vlerën e lirisë dhe sfidat e identitetit në diasporë. Gjuha e tij është e thjeshtë, por e fuqishme, dhe metri i lirë e bën poezinë më të qashtër dhe të natyrshme. Poezitë e tij prekin emocionalisht dhe filozofikisht, duke ftuar lexuesin të reflektojë mbi lirinë dhe përkatësinë në një botë gjithnjë në ndryshim.
