[ Libra NëLinjë ]
Vështrim artistik: Rrugëtimi nëpër trojet shqiptare…
Nga Safet Sadiku
Europa nuk u ndërtua vetëm me traktate teorike, por edhe me shumë ligje juridike dhe para së gjithash duke ruajtur lashtësinë. Ajo mori formë si hapësirë qytetërimi pikërisht sepse çdo popull i saj e solli në tryezë trashëgiminë e vet kulturore dhe historike. Për shqiptarët, kjo do të thotë se rruga drejt Bashkimit Europian nuk mund të kalojë duke harruar apo duke shkatërruar trashëgiminë mijëravjeçare. Gurët e kalave, ujërat e liqeneve dhe lumenjve, gjurmët arkeologjike të Bylysit, Shkupit, Orikumit, Ohrit, Apollonisë, Dardanisë e deri në çdo cep të trojeve shqiptare, janë dëshmia më e fortë se ky komb ka qenë gjithmonë pjesë e trungut europian. Pa këtë trashëgimi, integrimi do të ishte një fasadë boshe! Por bashkë me të, Shqipëria dhe (shqiptarët e Gadushullit Ilirik) hyn në Europë jo si mysafire, por si bashkë-themeluese e saj. Më mirë vonë se sa kurrë!
… Në malet e Shqipërisë, ku drita e diellit përshkon shpate të thepisura dhe ku retë e mëngjesit i dhurojnë çdo gjethe një lagështirë të ftohtë, luftohet elementi i harresës… Aty ku rrjedh një burim uji i pastër, i heshtur dhe i vendosur, që duket sikur përçon vetë shpirtin e tokës. Dhe aty ku ai ujë shpërndahet në përrenj të vegjël që këndojnë me zë të ëmbël mbi gurë dhe shkurre, lind një mesazh për kombin tim të lashtë. Ashtu si ky burim, edhe shpirti i njerëzve të thjeshtë po kërkoj të rrjedhë lirshëm, larg nga ndotja e politikës së vjetër, e cila ka mbjellë hije të errëta mbi vendin tonë. Në këtë rrjedhë të pastruar dhe të gjallë, ku çdo pikë uji reflekton dritën e yjeve dhe shpresën e një mëngjesi të ri, ne mund të shohim se një Shqipëri e fortë dhe e ndershme nuk është thjesht një ëndërr, por një mundësi reale, e cila lind nga vetë toka dhe nga përpjekjet e njerëzve të ndershëm që e duan vendin e tyre më shumë se pushtetin, që po na mbulon gjithçka me hije të errëta.
Ashtu, sikurse burimi i maleve që nuk pyet për pengesat që ndesh rrugës, as rrjedha e ndryshimit nuk do të ndalet nga ata njerëz të kalbur që kanë mbajtur pushtetin për interesa personale… Dhe natyrshëm një ditë, uji i pastër i shpresës do të mbushë përrenjtë dhe lumenjtë e Shqipërisë, duke i dhënë jetë një gjenerate të re, që do të dijë të çmojë ndershmërinë, drejtësinë dhe unifikimin kombëtar. Dhe kështu, burimet vazhdojnë të rrjedhin pa u ndalur, duke kënduar historinë e maleve dhe duke lajmëruar ardhjen e diellit mbi një tokë të pastër, e bekuar nga zoti!
Prandaj ne shqipet besojmë se një ditë, ata njerëz të këqinjë të politikës, të cilët deri më sot kanë zaptuar pushtetin dhe kanë errësuar horizontin e të ardhmes, nuk do të kenë më vend në këtë rrjedhë të jetës, sepse rrjedha e ndershmërisë dhe e përgjegjësisë nuk njeh kompromis me injorancën dhe me ligësinë, dhe çdo pikë uji, çdo burim i malit, do të mbetet dëshmitar i ringjalljes së një vendi që më në fund do të mësojë të rritet me pasion dhe me guxim. Kjo i bie që tradita e Gjergj Kastriotit prej triumfatori po ringjallet edhe në ditet tona me norma dhe vlera të dixhitalizimit…
I. Zërat e gurëve dhe ujërave me rrënjët e kalasë
… Uji rrjedh vetë si një porosi për shpirtin e kombit. Mund të fuqizohet duke i dhënë edhe gurëve një “zë” më të drejtpërdrejtë. Ata po duan të flasin në çdo kohë për historinë e punës së minatorëve, betejat që kanë parë, dhe për këmbënguljen e brezave. Për shembull: “Ne gurët e vjetër të Trepçës mbajmë vulën e djersës dhe të mundimit dhe çdo rrjedhje uji që kalon mbi ne është si një këngë që na kujton se jeta gjen rrugën.” Nga thellësitë e minierës së Trepçës ngrihet një zë i rëndë, i ngjashëm me jehonën e çekiçëve që dikur godisnin damarët e argjendit dhe plumbit.
Gurët e vjetër, të ngopur me djersë dhe vuajtje, flasin: “Ne e dimë peshën e sakrificës. Çdo damar i joni është një kujtesë për mundimin e atyre që e ndërtuan jetën mbi punë, jo mbi fjalë të kota. Por kemi parë edhe gjëra të liga, sepse kemi dëgjuar premtime të rreme që na lanë të shkretoheshim. Rruga drejt Europës nuk është dhe nuk do të jetë e ndërtuar me gënjeshtra, (siç u provua gjer më tani) por me qëndrueshmërinë e gurit dhe besnikërinë e djersës.”
Pak më larg, më tutje edhe Uji i Ujmanit shtrihet i gjatë mbi sipërfaqen e kaltër, i qetë në dukje, por me thellësi që fshehin shumë energji për jetën e fuqisë mbinatyrore të shqiptarëve. Ai flet me zë të butë: “Unë mbaj brenda vetes fuqinë për t’iu dhënë jetë dhe dritë të gjitha shqipeve. Kam parë si uji im është bërë shkas për grindje, por unë nuk jam mall, jam frymëmarrje e një kombi. Nëse doni të ecni drejt së ardhmes, mësoni të ndihmoni njëri-tjetrin sepse uji është si dhuratë e përbashkët, për të gjitha shqipet. Vetëm kështu rruga juaj do të jetë e pranueshme në sytë e botës.”
Kalaja e Krujës, e ngulur thellë mbi shkëmbin që sheh larg mbi fusha e male, nuk është thjesht një fortesë e ndërtuar për mbrojtje, por është vetë zemra e historisë shqiptare. Muret e saj mbajnë gjurmët e betejave ku u shkrua lavdia mbi jehonën e thirrjeve për liri dhe frymën e një populli që nuk pranoi të dorëzohej. Çdo gur i saj është një dëshmi e qëndresës së pandalshme, një kujtesë se Shqipëria ka ditur të mbrojë veten, edhe kur bota mendonte se kjo ishte e pamundur.
Lavdia e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut nuk është vetëm një faqe e ndritur e së kaluarës, por ajo është një udhërrëfyes i përhershëm për të sotmen dhe të ardhmen. Ai nuk luftoi vetëm për territore, por për dinjitetin e popullit, për nderin dhe për të drejtën e të jetuarit të lirë. Emri i tij është bërë metaforë e besës dhe e guximit, një thirrje që kujton se pushteti i vërtetë nuk matet me pasuri apo me pushtim, por me aftësinë për të ngritur një popull të tërë mbi frikën dhe mbi errësirën.
Nga maja e qytetit, Kalaja e Prizrenit sheh gjithçka. Muret e saj të lashta, të lëmuara nga erërat e shekujve, flasin me krenari: “Unë kam parë perandori që ngritën flamuj mbi muret e mi dhe më pas u shuan si hije. Kam parë prijës që ëndërruan bashkim dhe armiq që deshën ndarje. E di mirë se historia nuk fal harresën. Prandaj ju them: mos shkoni në Europë si harrestarë, por si bij që dinë të tregojnë historinë e vet. Rruga drejt BE-së duhet të jetë si gurët e mi: e qëndrueshme, e fortë, e ndërtuar mbi rrënjë të vërteta.”
Dhe kështu, gurët, uji dhe kalaja flasin njëzëri, si një kor i lashtë që përkujton dhe njëkohësisht na këshillon. “Shqiptarë, mos harroni se rrjedhat e pastra të burimeve të maleve gjithmonë gjejnë rrugën e tyre, ashtu si shpresa e një populli që nuk dorëzohet kurrë. Rruga drejt Europës nuk është vetëm politikë, por është një provim i shpirtit. A dini të qëndroni të pastër si uji, të fortë si guri, dhe krenarë si muret e një kalaje që nuk u dorëzua kurrë?” Si Vjosa që rrjedh me guxim drejt detit, si Drini që gërmon male dhe fusha, dhe si Buna që bashkon ujërat dhe njerëzit, si çdo lumë i Shqipërisë që flet për fuqinë e natyrës që nuk mund të privohet nga korrupsioni dhe injoranca…
Ata na kujtojnë se pas çdo pengese, pas çdo stuhie politike, ujërat e ndershmërisë dhe të përgjegjësisë do të gjejnë rrugën e tyre dhe do të mbushin përrenjtë e qytetarisë me jetë dhe shpresë. Ne mund të imagjinojmë një të ardhme ku këto rrjedha të pastra nuk do të pengohen më nga ata njerëz të këqinjë që kanë përdorur pushtetin si armë, sepse çdo pikë uji, çdo burim i maleve dhe çdo lumë që rrjedh mbi gurët shekullorë të Shqipërisë, na mëson se ndryshimi është i mundur, dhe po ashtu ndershmëria po se po. Dhe atëherë, kur është e patundur si rrjedha e lumit, pastërtia dhe e vërteta, do të fitonjë mbi çdo intrigë dhe gënjeshtër.
Dhe kështu, rrjedhat e ujërave vazhdojnë të këndojnë këngën e tyre të heshtur mbi fusha dhe male. Ne besojmë se një ditë, shpirti i Shqipërisë do të jetë i lirë dhe i pastër, dhe ata që deri më sot mbushnin vendet e pushtetit me hijet e tyre të errëta, nuk do të kenë më vend, sepse ashtu si lumi që nuk mund të ndalet nga bari i rritur mbi brigjet e tij, as shpresa dhe ndershmëria nuk mund më të mposhten. Këtë fenomen të lëvizjeve me etikë administrative në përditshmëri, ne e quajmë ligj. Dhe një brez i ri do të dijë të mbrojë çdo pikë uji të shpirtit të kombit, duke e udhëhequr Shqipërinë drejt një të ardhmeje ku shpirti i saj do të rrjedhë i lirë dhe i pastër, i fortë dhe i ndritur.
Dhe kënga më e shpeshtë që dëgjohej çdo mëngjes ishte: “Në malet e Shqipërisë, ku kristalet e borës shkëlqejnë si reflektim i diellit mbi gurët shekullorë, lind një burim uji i papërlyer, i cili nuk njeh kompromis me ligësinë dhe përçmimin! Ky ujë i maleve është më shumë se një element natyror. Ai është një mburojë e heshtur që ndalon gjuhën e helmuar të mediave, shprehjet e poshtra dhe fjalët që përpiqen të njollosin emrat e heronjve tanë dhe figurat më të shquara të historisë dhe kulturës shqiptare. Ai rrjedh mbi shpate dhe fusha, duke mbrojtur kujtesën e Gjergj Kastriotit, duke ruajtur dritën e Nënë Terezës dhe duke kënduar për ata që e duan Shqipërinë jo me llafe, por me vepra të ndershme dhe përkushtim të pastër”…
Dhe mbi këtë rrjedhë të pastër që lidh male dhe fusha, qëndrojnë gurët e kalave shqiptare, dëshmi e qëndrueshmërisë dhe forcës së kombit… Kalaja e Shkodrës mbi Bunë, Kalaja e Janinës, Kalaja e Mitrovicës, ajo e Gjirokastrës, e Ulqinit, e Medvegjës dhe e Artës, e Korçës, Tetovës dhe Strugës… Që të gjitha të ngritura mbi themele të forta dhe të paprekura nga koha dhe stuhitë. Ashtu si burimi që rrjedh pa u ndalur, edhe këta gurë qëndrojnë të palëkundur, duke mbrojtur identitetin dhe dinjitetin e kombit, duke treguar se pushteti i ndyrë dhe intrigat e të këqinjëve nuk kanë asnjë mundësi veprimi përballë forcës së historisë dhe integritetit të trashëguar historik.
Bile gurët e kalas dërguan mesazh: O kot e keni o ju të ligjët e politikës! Integrimi i shqiptarëve në Bashkimin Evropian duhet të nisë nga brenda vetes, nga vetëdija e pastër dhe e fortë që rrjedh si ky ujë i maleve, duke u pastruar nga çdo ambicie e ndyrë dhe çdo ndikim që mund të njollosë identitetin dhe historinë tonë. Vetëm kur rrjedha jonë e brendshme është e pastër, mund të lidhemi në mënyrë të qëndrueshme dhe të respektueshme me rrjedhat e mëdha evropiane. Nuk mjafton të shkojmë drejt Evropës me simbole dhe procesverbale gjysmake…
Integrimi ynë duhet të jetë unik, duke sjellë fuqinë dhe ndershmërinë e vet historike në një rrjedhë që pasuron të gjithë Bashkimin Evropian. Ashtu si ujërat e maleve që bashkohen me lumenjtë e vendit, duke përshkuar fusha dhe qytete, edhe shqiptarët duhet të bashkohen me idealet e BE-së duke ruajtur themelet e tyre: ndershmërinë, përgjegjësinë, unitetin dhe respektin për historinë dhe kulturën kombëtare. Çdo rrjedhë uji dhe çdo gur kalaje është metaforë e një të ardhmeje ku politika pasqyron ndershmëri dhe drejtësi, ku njerëzit e këqinjë nuk kanë më vend në pushtet, dhe ku qytetari i ndershëm është i lirë, i fortë dhe i pastër, po ashtu si burimet e maleve dhe gurët e kalave që qëndrojnë me shekuj.
Në këtë rrjedhë të përbashkët të ujërave dhe gurëve, Shqipëria ngrihet mbi vetveten dhe mbi të kaluarën e saj, duke e bërë të qartë për çdo pushtetar që udhëheq me dobësi ose ambicie të ndyta se rrjedha e ndershmërisë nuk ndalet, dhe se asgjë nuk mund të thyhet përballë forcës së natyrës dhe historisë. Uji i maleve dhe gurët e kalave janë dëshmitarë shekullorë të një kombi që nuk dorëzohet, dhe udhërrëfyes të një rrjedhe unike drejt Evropës, ku integrimi nuk është humbje identiteti, por përforcim i tij. Dhe kështu lind shpresa se një ditë, politika dhe pushteti do të jenë reflektim i ndershmërisë dhe i përgjegjësisë, se njerëzit e këqinjë nuk do të kenë më vend, dhe se rrjedha e jetës dhe e drejtësisë do të rrjedhë lirshëm, e fortë dhe e pastër, po ashtu si ujërat e maleve dhe gurët e kalave shqiptare, të pakapërcyeshëm dhe të pavdekshëm.
II. Fryma e atdhetarisë drejt BE-së
Në majat e maleve shqiptare përsëri po lind një burim uji i pastër, i heshtur dhe i vendosur… Një rrjedhë që nuk njeh kompromis me ligësinë, korrupsionin apo gënjeshtrën! Një ujë që rrjedh mbi gurë të lashtë dhe shpatet e vështira, duke pastruar, edhe instiktivisht, çdo hije të politikës së ndyrë dhe duke mbrojtur çdo hap të tokës së shqiptarëve. Ky ujë nuk është thjesht natyrë, por ai është gardian i shpirtit kombëtar! Është një rrjedhë e heshtur që reflekton forcën dhe vendosmërinë e njerëzve të ndershëm që e duan vendin e tyre më shumë se pushtetin. Dhe mbi këtë rrjedhë të pastër që lidh male dhe fusha, qëndrojnë gurët e kalave shqiptare, dëshmi e qëndrueshmërisë dhe forcës së kombit:
Në kërkesën nga burime të qytetarëve shqiptarë drejtuar BE-së ripërsëritej dhe rikujtohet fakti se; Kalaja e Krujës, e Shkodrës mbi Bunë, Kalaja e Janinës, Kalaja e Mitrovicës, ajo e Gjirokastrës, e Ulqinit, e Medvegjës, e Artës, e Korçës, e Tetovës dhe e Strugës etj., që të gjitha këto nuk janë vetëm gurë të ngulur mbi themele të lashta, por janë kujtesa e gjallë e një kombi që, përtej plagëve dhe stuhive të shekujve, kanë ditur dhe mundur të mbijetojnë dhe të qëndrojnë të pathyeshme. Ashtu siç Europa ruan me krenari kështjellat e saj madhështore, Kalanë e Karlos së Madh në Gjermani, kështjellat mesjetare të Francës, fortesat e Italisë e Spanjës, por edhe trojet shqiptare kanë ngritur monumente të qëndresës dhe të qytetërimit, ku gurët nuk janë vetëm mbrojtje, por edhe simbol i kulturës, i besës dhe i vazhdimësisë së jetës.
Nëse kështjellat e Europës Perëndimore tregojnë për aristokracinë, për pushtetin mbretëror dhe për artin e rilindjes qytetare, kalatë shqiptare tregojnë për rezistencën e popullit, për qëndresën ndaj pushtimeve dhe për ruajtjen e identitetit në kushte të pamundura. Prandaj, Shqipëria nuk kërkon të hyjë në Bashkimin Europian si një vizitore e rastit, por si një bartëse e një trashëgimie të barasvlershme me atë të vendeve anëtare; si një vend që sjell me vete jo vetëm histori vuajtjesh, por edhe pasuri monumentale, shpirtërore dhe kulturore, që e bëjnë mozaikun europian më të plotë. Europa e kështjellave mesjetare nuk mund të jetë e plotë pa kështjellat shqiptare, sepse vetëm kështu tregimi i qytetërimit europian bëhet i tëri, pa mungesë dhe pa boshllëk.
Themelet e tyre nuk i lëvizi as koha, as pushtimet, as intrigat e huaja, sepse aty është ngulitur gjaku, besa dhe sakrifica e brezave, që buroi nga ADN-ja shqiptare! Ashtu si burimet e maleve që rrjedhin pa u ndalur, edhe gurët e këtyre kalave mbajnë një zë të heshtur por të fuqishëm, që flet për identitetin dhe dinjitetin shqiptar, për një histori që nuk e shuan dot asnjë pushtet i përkohshëm. Përballë tyre, pushteti i ndyrë dhe intrigat e njerëzve të këqinjë shfaqen si baltë e përkohshme, që lumi i kohës e merr me vete, ndërsa kalatë mbeten të palëkundura, si simbol i forcës së brendshme që nuk shuhet. Në këtë mozaik të gurëve dhe ujërave, Liqeni i Ohrit shfaqet si pasqyrë e thellë e qytetërimeve që u ngritën mbi brigjet e tij.
Nën valët e tij blu fshihen gjurmime arkeologjike, dëshmi të jetës që ka pulsuar këtu prej mijëra vitesh. Çdo gur i zhytur, çdo shtresë e tokës së fundosur është dëshmi e pandashmërisë së shqiptarëve me këtë truall, është trashëgimi që nuk duhet as të harrohet, as të sakrifikohet në emër të një integrimi të shpejtë. Europa e vërtetë, nëse është bashkim i vlerave, nuk mund të ndërtohet mbi mohimin e historisë. Ajo duhet të ndërtohet mbi respektin për rrënjët dhe kujtesën. Por, historia na jep edhe një forcë tjetër: pas një studimi të Komisionit Evropian mbi popullsitë e Gadishullit Ilirik, u vërtetua se asimilimi i shqiptarëve nuk e kalon nivelin as 3%. Ky fakt është dëshmi se kombi shqiptar, ndonëse i rrethuar nga dallgë pushtimesh e asimilimesh, ka qëndruar i pathyeshëm në identitetin e tij. Ky është gur themeli i ekzistencës sonë. Madje edhe në Maqedoninë e Veriut, edhe në Mal të Zi, rrënjët janë shqiptare, dhe secili fshat e qytet bart gjurmën e gjallë të këtij populli që nuk lejon të fshihet nga historia.
Lumenjtë e mëdhenj të Shqipërisë na flasin për këtë forcë: Vjosa që rrjedh e papenguar si vullneti për liri, Drini që gërmon male dhe fusha si kujtesë e qëndrueshmërisë, Buna që bashkon ujërat dhe popujt si shenjë e unitetit. Ata dëshmojnë se si ky komb, edhe kur përpiqet të përmbytet, gjen gjithmonë shteg për të jetuar dhe për të çuar përpara dinjitetin e vet. Prandaj, fryma e atdhetarisë që shkon drejt BE-së duhet të jetë e njëjtë me burimin e maleve; e pastër, e sinqertë, e patundur. Pra, njësoj si kalatë tona dhe liqeni i Ohrit, që janë të mbështetura në kujtesën mijëra shekullore të një kombi që di të qëndrojë i drejtë. Vetëm kështu integrimi nuk bëhet zhdukje, por pasurim. Bëhet edhe zhvillim, nuk bëhet nënshtrim, por ngjitje në lartësinë e dinjitetit kombëtar.
E pikërisht këtu nis përgjegjësia e politikanëve shqiptarë…
Me këtë rast BE me pranimin e Shqipërisë, do të pasurohet shumë më shumë se sa që është tani, e cila pasuri i vjen nga lashtësia shqiptare… Të gjitha këto lidhëshmëri historike tingëllojnë si çertifikata të vulosura, por të mbuluara me pluhur harrese gjer më tani, nga vetë BE! …Dhe aty, mbi fusha e male, ngrihen të palëkundur gurët e kalave shqiptare, dëshmitarë të gjallë të shekujve, që kanë mbajtur mbi supe jo vetëm muret dhe kështjellat, por edhe kujtesën dhe krenarinë e një kombi të tërë. Ata gurë nuk u drodhën para stuhive, nuk u thyen nga pushtuesit, dhe as nuk u plasaritën nga intrigat e kohës! Përkundrazi, qëndruan si mburojë e popullit, si dëshmi e pathyeshme se identiteti dhe shpirti i shqiptarëve nuk mund të mposhten.
Kalaja e Shkodrës, e fortë mbi Bunë, është një kujtesë e përjetshme e guximit dhe rezistencës, një mur që ende flet për gjakun dhe sakrificat e derdhura për liri. Kalaja e Janinës, me horizontin e saj të gjerë, është zëri i qytetërimit dhe kulturës shqiptare që nuk mund të shuhet, pavarësisht nga harresa apo shtrembërimet e historisë. Kalaja e Mitrovicës dhe ajo e Gjirokastrës janë dëshmi të gurëve të vendosur me kujdes, që mbajnë jo vetëm themelet e gurta të tokës, por edhe ndershmërinë e popullit që jetoi dhe mbijetoi në to. Kalaja e Ulqinit, e Medvegjës dhe e Artës, ngritura mbi brigje e kodra, janë thirrje të fuqishme të kujtesës sonë kombëtare se kufijtë e shpirtit shqiptar nuk kufizohen nga harta politike.
Po kështu, Kalaja e Korçës, Tetovës dhe Strugës janë simbole të gjuhës dhe të tokës së përbashkët, të traditës që e lidh shqiptarinë si një rrjedhë të pandërprerë, që buron nga malet dhe shtrihet në të gjitha anët ku shqiptarët kanë jetuar dhe luftuar. Këto kala, me gurët e tyre të pathyeshëm, nuk janë thjesht monumente të gurta, por ato janë metafora e vetë kombit shqiptar, i cili, ndonëse është përballur me stuhitë e historisë, ka ditur të mbetet i fortë, i drejtë dhe i gjallë, si një burim që nuk thahet kurrë. Shqipëria, me historinë dhe figurat e saj të mëdha, nuk hyn në Bashkimin Evropian si një udhëtare e varfër që kërkon strehë, por si një bartëse e thesareve të rralla që i japin vlerë vetë Evropës.
Kalaja e Krujës, me lavdinë e Gjergj Kastriotit, është dëshmi e guximit evropian përballë një perandorie që kërkonte të përpinte kontinentin. Kalaja humanitare e Gonxhe Bojaxhiut – Nënës Terezë, e kurorëzuar me shenjtërim nga Vatikani, është dëshmi se nga trojet shqiptare buron një forcë tjetër, ajo e mëshirës dhe dashurisë, që është po aq e madhe sa heroizmi. Këto dy kala: e gurit dhe e shpirtit, përbëjnë pasurinë më të çmuar që Shqipëria i ofron Evropës. Nga njëra anë, një traditë e qëndresës dhe e lirisë që e shpëtoi kontinentin nga robëria dhe nga ana tjetër, një trashëgimi humanitare që i jep Evropës frymë, shpresë dhe kujtesë se politika nuk ka kuptim pa humanizëm.
