[ Libra NëLinjë ]
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
LETRA DREJTUAR ANËTARËVE TË ORGANIZATËS
Mehmet Hajrizit dhe forca e fjalës në kohë shtypjeje
Pasi Mehmet Hajrizi ishte arrestuar për dyshimin se kishte shpërndarë trakte në disa vende të Kosovës, lirimi i tij në mungesë të fakteve përbën një moment thelbësor jo vetëm në rrjedhën e veprimtarisë së tij personale, por edhe në kontekstin më të gjerë të rezistencës politike shqiptare në Kosovën e pushtuar. Ky rast paraqet një ndër shembujt më të qartë të represionit shtetëror të ushtruar nga aparati i dhunës së Jugosllavisë kundër mendimit ndryshe dhe kundër çdo përpjekjeje për të artikuluar kërkesën për liri, barazi dhe vetëvendosje.
Në një kontekst ku çdo fjalë e shkruar, çdo thirrje e shpërndarë në letër, çdo zë i ngritur kundër padrejtësisë interpretohej si rrezik për rendin dhe sigurinë shtetërore, arrestimi i Mehmet Hajrizit nuk ishte rastësi, por pjesë e një strategjie më të gjerë për të shtypur çdo farë organizimi politik jashtë strukturave të sistemit komunist jugosllav. Traktet, të cilat ishin forma e vetme e komunikimit alternativ në kushtet e censurës totale dhe të mungesës së mediave të pavarura, përfaqësonin aktin më të thjeshtë dhe më të guximshëm të ndërgjegjësimit qytetar dhe kombëtar.
Lirimi i tij për mungesë provash nuk e zhbën përpjekjen e pushtetit për të mbjellë frikë dhe pasiguri brenda radhëve të organizatës ilegale shqiptare. Megjithatë, ai tregon edhe kufizimet e aparatit shtetëror përballë qëndresës morale dhe etike të individëve të angazhuar. Ky moment duhet të lexohet si triumf i përkohshëm i së drejtës ndaj dhunës strukturore, si një hap i vogël por domethënës në drejtim të rezistencës së organizuar.
Letra që Mehmet Hajrizi iu drejton të gjithë anëtarëve të organizatës pas daljes nga burgu ka vlerë të shumëfishtë. Ajo nuk është vetëm një akt komunikimi, por një gjest mobilizues dhe rikthim në mision. Në kushte të një jete të mbushur me survejim dhe kërcënim të përhershëm, dërgimi i një letre ishte një formë e veçantë e përgjegjësisë politike dhe morale. Në të, mund të lexohen zërat e besimit të ndërsjellë, të përkushtimit ndaj kauzës, dhe të përballjes së guximshme me rreziqet. Letra paraqet një akt të vetëdijesimit kolektiv dhe një formë të artikulimit të vizionit për të ardhmen – një lloj “manifesti” i brendshëm që forcon radhët e organizatës dhe ruan kohezionin në një kohë fragmentimi e shtypjeje.
Përtej kësaj, ky episod na fton të reflektojmë mbi kuptimin e lirisë në kushte jo-lirie. Ai na kujton se liria nuk është vetëm mungesë e prangave fizike, por mbi të gjitha, është vendimi për të mos heshtur. Në një shoqëri të mbyllur, fjala merr peshën e armës, ndërsa letra e Mehmet Hajrizit bëhet dëshmi e faktit se ideja nuk burgoset lehtë, se mendimi i lirë nuk shuhet nga frika dhe se zëri i popullit nuk heshtet me dhunë.
Ky akt i Mehmet Hajrizit duhet të analizohet si pjesë e një trashëgimie më të gjerë të rezistencës intelektuale shqiptare në Jugosllavi, si dëshmi e një kohe kur fjala e lirë ishte një akt heroik, dhe kur dërgimi i një letre mund të rrezikonte jetën, por gjithashtu mund të mbante gjallë shpresën. Prandaj, kjo letër nuk është vetëm një dokument i së kaluarës, por një kujtesë e përhershme e vlerës së fjalës së lirë dhe e çmimit që kanë paguar ata që guxuan ta mbronin atë.
Materiali që iu shpërnda anëtarëve të “Komitetit të Vendit” pasqyronte një situatë të rëndë politike dhe represive që pasoi demonstratat studentore të pranverës së vitit 1981 në Kosovë. Në përmbajtjen e tij, theksoheshin arrestimet masive që u ndërmorën menjëherë pas shpërthimit të protestave, duke e shndërruar këtë dokument në një dëshmi të rëndësishme të një periudhe kur shteti jugosllav reagoi me dhunë dhe represion të organizuar ndaj çdo forme të artikulimit politik shqiptar.
Në mënyrë të veçantë, ky material nuk duhet parë thjesht si një raport i brendshëm për informim, por si një akt dokumentues dhe mobilizues, i cili përpiqej të ndërgjegjësonte strukturat ilegale për shkallën e rrezikut, intensitetin e shtypjes dhe domosdoshmërinë e veprimit të organizuar në rrethana të reja. Viti 1981, si një pikë kulmore në historinë e përpjekjeve shqiptare për barazi dhe vetëvendosje, solli me vete jo vetëm një zgjim të gjerë politik, por edhe një reagim të pamëshirshëm nga ana e pushtetit federal jugosllav, i cili pa në kërkesat e studentëve dhe të rinisë shqiptare një kërcënim të drejtpërdrejtë ndaj rendit të imponuar.
Në këtë kontekst, materiali në fjalë bëhet më shumë se një mjet komunikimi – ai është një pasqyrë e një periudhe të dhimbshme dhe domethënëse, ku fjala dhe informacioni merrnin peshën e dokumentit historik dhe të thirrjes për rezistencë. Raportimi mbi arrestimet nuk kishte vetëm vlerë informative, por shërbente si alarm për strukturat ilegale që vepronin në ilegalitet të thellë, duke treguar përhapjen dhe brutalitetin e fushatës së spastrimit politik të ndërmarrë nga regjimi.
Për më tepër, përmes shpërndarjes së këtij materiali brenda radhëve të organizatës, afirmohej edhe nevoja për të ndërtuar një vetëdije të përbashkët rreth natyrës së represionit dhe për të fuqizuar rrjetet e rezistencës që, ndonëse të rrezikuara, përpiqeshin të ruanin kohezionin dhe qartësinë strategjike përballë një shteti që operonte me mjete të dhunshme, survejim dhe kriminalizim të çdo zëri kundërshtues.
Prandaj, ky dokument duhet analizuar jo vetëm si një burim historik mbi arrestimet që ndodhën pas demonstratave të vitit 1981, por edhe si një akt që tregon përpjekjet e vazhdueshme për mbajtjen gjallë të frymës së rezistencës në rrethana të një shtypjeje sistematike. Ai është dëshmi e trimërisë kolektive për të mos lejuar heshtjen dhe për të ruajtur të gjallë kujtesën dhe misionin e një gjenerate që refuzoi të nënshtrohej.
Në kontekstin e viteve të represionit të egër jugosllav ndaj shqiptarëve të Kosovës, çdo fjalë e shkruar në mënyrë të organizuar dhe me vetëdije politike përbënte më shumë se një formë komunikimi – ishte një akt guximi, një thirrje për qëndresë, një refuzim i nënshtrimit përballë aparatit shtetëror të dhunës. Letra që qarkulloi në mesin e anëtarëve të organizatave ilegale shqiptare, nga autorë të panjohur, por me vetëdije të lartë politike, shërben si një dëshmi e gjallë e kësaj rezistence.
Në rreshtat e saj, autori artikulon me një gjuhë të drejtpërdrejtë dhe të ngarkuar emocionalisht gjendjen e rëndë në të cilën ndodhej populli shqiptar në Kosovë. Duke i quajtur masat e pushtetit si “fashiste”, ai e pozicionon regjimin jugosllav në vijë të drejtë me regjimet më brutale të shekullit XX, duke i dhënë luftës për liri një dimension universal dhe historik. Në këtë mënyrë, përpjekja e shqiptarëve për të drejta dhe liri nuk paraqitet si një konflikt lokal, por si pjesë e përballjes së madhe mes lirisë dhe tiranisë.
Në këtë tekst, autori krijon një portret të qartë të situatës: populli shqiptar si një subjekt i shtypur, i robëruar dhe i nëpërkëmbur, ndërsa pushteti jugosllav përshkruhet si një aparat represiv që nuk heziton të përdorë forcën më brutale për të shuar çdo akt kundërshtimi. “Këlyshët e tyre”, siç përmenden në letër, janë forcat policore dhe agjenturat, ndërsa urdhëruesi i këtij represioni – sipas autorit – është vetë Josip Broz Tito, i portretizuar me epitete të rënda si “xhelati i popullit tonë”. Kjo gjuhë, sado e ashpër, shërben për të artikuluar qartë ndarjen midis popullit të shtypur dhe pushtuesit, për të ndërtuar një narrativë mobilizuese dhe për të justifikuar domosdoshmërinë e rezistencës.
Autori gjithashtu i kushton vëmendje “revoltës së masave” dhe “organizmit të elementeve revolucionarë”, duke nxjerrë në pah shpresën dhe besimin në aftësinë e popullit për t’u vetëorganizuar dhe për të sfiduar rendin ekzistues. Në këtë mënyrë, letra nuk është vetëm një akt denoncimi, por edhe një instrument i ndërtimit të vetëdijes kolektive dhe i frymëzimit për veprim. Përballë “demagogjisë së shfrenuar” të revizionistëve dhe premtimeve të rreme për të drejta, autori e pozicionon të vërtetën në zemrën e popullit dhe në revoltën e tij të pashuar.
Në analizë akademike, kjo letër mund të shihet si pjesë e retorikës së rezistencës që karakterizon tekstet politike të lëvizjeve ilegale shqiptare në Jugosllavi. Ajo i përket një tradite të gjatë të diskursit revolucionar, ku përdorimi i metaforave luftarake, i polarizimit gjuhësor dhe i etiketimeve të rënda synon të ndërtojë një ndjesi të qartë përplasjeje ndërmjet “ne” dhe “ata”, ndërmjet drejtësisë dhe padrejtësisë, ndërmjet popullit dhe sunduesit.
Kjo gjuhë, edhe pse e ashpër, nuk është pa qëllim: ajo i shërben mbijetesës së identitetit politik dhe moral të rezistencës në kushte ekstreme. Në kohën kur çdo lëvizje ishte e rrezikshme dhe çdo fjalë mund të kushtonte burg apo jetë, autorët e këtyre letrave e trakteve përdornin fjalët si armë të vetme për të ngritur frymën e qëndresës dhe për të mbajtur gjallë aspiratën për liri. Në këtë kuptim, letra është më shumë se një reagim – ajo është një akt i mirëfilltë i luftës politike dhe simbolike për ekzistencë kombëtare.
Letra si dëshmi e shtypjes sistematike në Kosovën e pas-1981
Në vijim të letrës, përshkrimi i situatës në Kosovë merr një ton gjithnjë e më alarmues, duke zbuluar dimensionet e një fushate shtetërore të organizuar me qëllim për të frikësuar dhe shkatërruar çdo rezistencë kolektive apo individuale. Autori përshkruan arrestimet në masë që kishin nisur menjëherë pas demonstratave të vitit 1981 dhe që, sipas tij, po vazhdonin për muaj të tërë, duke e shndërruar Kosovën në një arenë të dhunës institucionale dhe represionit të pashembullt.
Në thelb të këtij përshkrimi qëndron metafora e burgjeve që janë “mbushur plot e përplot me bijë dhe bija të popullit tonë liridashës”, një figurë letrare që bart një peshë të thellë emocionale dhe politike. Kjo nuk është vetëm një akuzë ndaj pushtetit, por një përpjekje për ta humanizuar dhe për ta nderuar figurën e të burgosurve politikë, të cilët përshkruhen si pjesa më e ndritur dhe më e vetëdijshme e shoqërisë – si fëmijët e një populli që, ndonëse i robëruar, nuk ka reshtur së kërkuari lirinë. Në këtë mënyrë, autori e pozicionon aktin e burgosjes jo si dënim për një faj të kryer, por si represion ndaj vetë identitetit liridashës të kombit shqiptar në Kosovë.
Përmes rrëfimit për bastisjet dhe kontrollimet e pandërprera, autori hedh dritë mbi natyrën sistematike të dhunës shtetërore. Ai nuk e përshkruan këtë dhunë si një reagim të çastit, por si një proces të qëllimshëm dhe të institucionalizuar, të ndërtuar mbi një rrjet të gjerë të agjentëve të infiltruar, i cili zgjerohet dhe dendësohet çdo ditë. Këtu kemi të bëjmë me një analizë të qartë të metodave të kontrollit social që përdorte regjimi jugosllav: krijimi i një klime pasigurie të përhershme, ku askush nuk mund të ndjehej i sigurt, as në shtëpinë e vet, dhe as mes bashkëveprimtarëve më të afërt.
Pjesa më tronditëse e letrës qëndron në përshkrimin e taktikave që përdorin organet e sigurimit shtetëror: presionet psikologjike, kërcënimet, persekutimet dhe torturat mbi të burgosurit, me qëllim nënshtrimin dhe dëshmimin e rremë në procese të manipuluara gjyqësore. Kjo përbën një akuzë të rëndë jo vetëm ndaj aparatit policor, por ndaj gjithë sistemit gjyqësor, i cili paraqitet si një instrument i pastër i diktaturës, dhe jo si një garantues i drejtësisë. Gjykimet “false”, të përgatitura paraprakisht, shkatërrojnë jo vetëm jetët individuale, por edhe themelet e çdo besimi në mundësinë e një shteti të së drejtës.
Nga një perspektivë akademike, ky fragment i letrës paraqet një rast të pastër të asaj që studiuesit e teorisë politike dhe të të drejtave të njeriut e kanë quajtur “infrastrukturë e frikës” – një sistem të ndërtuar për të prodhuar nënshtrim përmes dhunës së institucionalizuar, dehumanizimit të të burgosurve dhe kontrollit të mendimit e veprimit qytetar. Kjo letër, në vetvete, është një akt i rrallë i dokumentimit të krimeve shtetërore, i shkruar jo nga jashtë, por nga brenda – nga një zë që, ndonëse nën kërcënim të përhershëm, refuzon të heshtë.
Në një kohë kur historia zyrtare fshihte dhunën dhe masakrat simbolike të kryera mbi mendimin e lirë, kjo letër ngrihet si një dëshmi alternative, si një narrativë e së vërtetës që kërkon të mbahet gjallë përtej harresës. Ajo na kujton se pas çdo numri statistikë të të burgosurve qëndron një jetë, një emër, një ideal – dhe se rrëfimi për këto vuajtje nuk është vetëm detyrim moral, por edhe një akt rezistence historike.
Në vijim të retorikës së drejtpërdrejtë, letra përfaqëson një ndër kulmet e artikulimit politik dhe ideologjik të lëvizjes ilegale shqiptare në Kosovë, në kontekstin e represionit të pas-demonstratave të vitit 1981. Ky tekst, i shkruar në gjuhën e angazhimit revolucionar, jo vetëm që dokumenton një realitet të dhimbshëm të bastisjeve, arrestimeve dhe dhunës sistematike, por gjithashtu ngrihet në nivelin e një manifesti të qëndresës, vetëbesimit dhe optimizmit ideologjik të një grupi që refuzon të nënshtrohet përballë një pushteti të pamëshirshëm.
Në thelb, autori paraqet fushatën e egër të pushtetit si një përpjekje të dyfishtë: së pari, për të çrrënjosur çdo organizim revolucionar nga rrënjët; dhe së dyti, për të gjunjëzuar popullin përmes frikës, me qëllim sigurimin e një “paqje” të rreme dhe sundimi të qetë. Ky analizim i qëllimeve të fushatës nuk është vetëm retorik; është një diagnozë e qartë politike që zbulon mekanizmat e shtetit autoritar për të mbijetuar përmes shtypjes totale dhe dekompozimit të çdo forme rezistence kolektive.
Megjithatë, forca më e madhe e kësaj letre qëndron në refuzimin e panikut dhe frikës. Me një gjuhë të vendosur dhe të fuqishme, autori shpreh bindjen e palëkundur se, pavarësisht fushatave të dhunshme dhe përpjekjeve të vazhdueshme për shuarjen e tyre, strukturat revolucionare jo vetëm që kanë mbijetuar, por janë forcuar e rritur më shumë se kurrë. Kjo përbën një deklaratë të qartë të vitalitetit dhe rezistencës ideologjike, që buron nga bindja në drejtësinë e kauzës, nga përkushtimi ndaj idealit marksist-leninist dhe nga përvoja e kalitjes në luftë të vazhdueshme.
Në aspektin diskursiv, autori ndërton një narrativë të polarizuar por koherente, ku ndarja midis “ne” dhe “ata” bëhet absolute: në njërën anë qëndrojnë “komunistët” që përfaqësojnë drejtësinë, qëndrueshmërinë dhe lirinë, ndërsa në anën tjetër janë “tradhtarët”, “këlyshët e armikut” dhe “pijetarët e gjakut të popullit”. Kjo gjuhë nuk është thjesht shprehje e mllefit, por pjesë e një strategjie për të afirmuar një identitet të fortë politik dhe moral përballë shtetit që synonte zhdukjen e tij.
Gjithashtu, vëmendje të veçantë meriton mënyra se si autori e sheh përballjen me shtetin si një proces kalitjeje. Ai pranon sulmet si realitet të pashmangshëm, por jo si mjet për t’u dorëzuar; përkundrazi, përmes tyre, grupi “është mësuar dhe kalitur”, ka fituar përvojë dhe vendosmëri, dhe është bërë më i aftë për të përballuar edhe më me sukses përplasjet e ardhshme. Kjo qasje paraqet një filozofi të rezistencës që nuk bazohet thjesht në vetëmbrojtje, por në një përparim të pandalshëm drejt çlirimit.
Nga një perspektivë akademike, letra ofron një pasqyrë të jashtëzakonshme për studiuesit e historisë politike, të lëvizjeve rezistuese dhe të diskursit të të drejtave nacionale në Jugosllavinë socialiste. Ajo hedh dritë mbi mekanizmat e vetëorganizimit politik në kushte të jashtëligjshme, mbi ndikimin e ideologjisë në mbijetesën kolektive dhe mbi rolin e fjalës së shkruar si formë e fuqishme e luftës simbolike kundër represionit. Letra shfaqet kështu si një objekt i rëndësishëm për historinë e mendimit politik shqiptar, por edhe si një testament moral i një brezi që nuk u përkul, edhe kur përballë kishte një regjim të pamëshirshëm.
Në përfundim, kjo letër nuk është vetëm një dëshmi e kohës së shtypjes, por një mjet i vetëdijesimit të qëllimshëm historik. Ajo na mëson se rezistenca nuk është vetëm akti i kundërshtimit të dhunës, por ndërtimi i një identiteti që, edhe në kushte ekstreme, beson në të ardhmen. Dhe ky besim, siç përmbyllet në mënyrë sfiduese nga autori, është ai që do ta mbijetojë frikën, burgun dhe çdo fushatë shtypjeje.
( vijon )
