Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
TRAKTI I KADRI ZEKËS DHE JEHONA E SAJ NË MËRGATËN SHQIPTARE, (9 maj, 1981), Dyseldorf – Gjermani
Në kontekstin e përpjekjeve të pareshtura për ndërgjegjësimin dhe mobilizimin e mërgatës shqiptare në përkrahje të çështjes së Kosovës, fjala e shkruar luajti një rol vendimtar si mjet komunikimi, vetëdijesimi dhe rezistence politike. Në këtë kuadër, trakti i dytë i hartuar nga atdhetari dhe veprimtari i shquar Kadri Zeka, i cili u shpërnda në mesin e bashkatdhetarëve shqiptarë në mërgim me rastin e protestës së mbajtur në Dyseldorf të Gjermanisë, më 9 maj 1981, përbën një nga dokumentet më domethënëse të asaj periudhe. Ky trakt nuk ishte thjesht një tekst informativ apo një shpërthim emocional përballë represionit brutal të regjimit jugosllav ndaj shqiptarëve të Kosovës.
Përkundrazi, ai kishte karakter të thellë ideologjik dhe vizionar, duke synuar të mbledhë rreth vetes mërgatën shqiptare në një front të përbashkët qëndrese morale dhe politike. Me një gjuhë të qartë dhe të guximshme, ai u drejtohej jo vetëm ndjenjave të bashkëvuajtësve, por mbi të gjitha vetëdijes për përgjegjësinë historike që mbartte diaspora shqiptare në atë kohë kritike.
Jehoja që pati ky trakt në mesin e mërgatës shqiptare ishte e menjëhershme dhe e thellë. Ai u lexua, u komentua, u përcoll dhe u shpërnda me përkushtim, duke u kthyer në zë të përbashkët të të gjithë atyre që nuk mund të pajtoheshin me heshtjen e detyruar, me krimet e fshehura dhe me përpjekjet për të zbehur ndjenjën kombëtare përmes emigrimit dhe largësisë. Në të vërtetë, ky trakt shërbeu si fije lidhëse ndërmjet mërgatës dhe realitetit të përgjakshëm që përjetonte populli në Kosovë, duke e bërë bashkësinë në mërgim pjesë të drejtpërdrejtë të qëndresës.
Mesazhi i këtij dokumenti nuk i drejtohej vetëm momentit – ai bënte thirrje për unitet afatgjatë, për angazhim të vazhdueshëm dhe për qëndrim të qartë politik, duke e vendosur çështjen shqiptare në kontekstin më të gjerë të luftës për liri, barazi dhe dinjitet. Trakti i Kadri Zekës, kështu, nuk përbënte vetëm një reagim ndaj dhunës, por një manifest ideor që artikulonte vizionin për të ardhmen e Kosovës dhe për rolin që diaspora duhej të luante në atë proces historik.
Në retrospektivë, ky dokument mbetet jo vetëm një dëshmi e guximit dhe e vizionit të autorit, por edhe një simbol i ndërgjegjes politike të mërgatës shqiptare, që në kushte të lirisë relative në Perëndim, zgjodhi të mos heshtë, por të veprojë, të mos harrojë, por të kujtojë, dhe të mos izolohet, por të ndërlidhet fuqishëm me fatin e kombit të vet. Trakti i shpërndarë në Dyseldorf është, pra, një shembull i fuqisë së fjalës së lirë kur ajo lind nga dhembja, përkushtimi dhe dashuria për atdheun.
Të dashur vëllezër,
Në historinë tonë të afërt, çdo përpjekje për të kërkuar të drejtat tona legjitime është përballur me një mur të ftohtë mohimi dhe dhune. Sa herë që jemi nisur drejt institucioneve të pushtetit për të kërkuar barazi, dinjitet dhe trajtim të drejtë, na është kthyer shpina me përbuzje dhe na janë treguar dhëmbët e një pushteti që asnjëherë nuk ka pasur vullnet të mirë për të dëgjuar zërin e shqiptarëve. Dhe kjo nuk është më thjesht bindje – është përvojë e përsëritur, është fakt i përjetuar në çdo dekadë të jetës sonë nën sundimin e Jugosllavisë.
Por maska e këtij pushteti, që për dekada u përpoq të shitej si “vëllazërim-bashkim”, ra plotësisht këto ditë, kur studentët – bijtë dhe bijat më të ndërgjegjshme të popullit tonë – u ngritën në këmbë për të kërkuar jo më shumë se kushte më të dinjitetshme për jetesë dhe arsimim, dhe bashkë me ta u bashkua një popull i tërë që përballonte me durim përditshmërinë e padrejtësive. Kërkesa e tyre ishte e qartë, legjitime dhe paqësore. Ata nuk u ngritën për dhunë – por për jetë më të drejtë – thuhej në trakt.
Dhe si iu përgjigj pushteti kësaj thirrjeje të drejtë? Me kërbaç, me dhunë, me burgje. Në vend që të dëgjonte zërin e protestës studentore si një sinjal i nevojës për ndryshim, regjimi jugosllav zgjodhi të forcojë grushtin, të vendosë armën mbi fjalën, dhe burgun mbi të drejtën. Ky nuk ishte një reagim emocional, por një reaksion sistematik i një pushteti që prej 40 vitesh e ka ndërtuar legjitimitetin e vet mbi mohimin e shqiptarëve, mbi përjashtimin e tyre nga skema politike dhe mbi heshtjen që e kërkon përmes frikës.
Në këtë përballje, populli shqiptar i Kosovës nuk u ndal – përkundrazi, zëri i tij u bë më i fuqishëm, më i vetëdijshëm, më i guximshëm. Përballë një regjimi që demonstratat e paqes i përkthen në kërcënim dhe protestën e arsyeshme në armiqësi, populli ynë dëshmoi se nuk kërkon lëmoshë, por të drejtat që i takojnë me ligj, me histori dhe me gjak. Demonstratat e studentëve, në këtë mënyrë, nuk ishin thjesht një ngjarje politike, por një shfaqje e një ndërgjegjeje kolektive që nuk pranon më të jetojë në heshtje, as të qëndrojë në gjunjë përballë padrejtësisë.
Dhe kështu, përballë grushtit të pushtetit, u ngrit zëri i arsyes, zëri i rinisë, zëri i popullit, që me guxim kërkon ta ndërtojë të ardhmen e vet mbi themelet e barazisë dhe lirisë – jo mbi frikën dhe shtypjen. Në këtë përballje, historia është në anën e atyre që kërkojnë të drejtën, dhe ajo do ta dëshmojë se e drejta mund të vonohet, por nuk mund të mbytet nga tanku, as të shuhet nga burgu. Në rrjedhat e turbullta të historisë politike të Jugosllavisë së vonshme, një moment thelbësor u shënua atëherë kur zëri i studentëve shqiptarë në Kosovë – të organizuar, të ndërgjegjshëm dhe të vendosur – filloi të artikulohej si një thirrje e qartë për barazi, dinjitet dhe të drejta të plota qytetare e kombëtare.
Këta të rinj, të frymëzuar nga idealet e drejtësisë dhe nga trashëgimia e përpjekjeve të mëparshme kombëtare, nuk kërkonin as më shumë e as më pak se vendin që u takonte në mozaikun shoqëror e politik të federatës jugosllave. Kërkesa e tyre nuk ishte vetëm një revoltë e përkohshme rinore, por një shprehje autentike e një vetëdije të re kolektive, që fillonte të marrë formë në shoqërinë shqiptare të Kosovës.
Ky zë, fillimisht studentor, gjeti shpejt jehonë të thellë te shtresat më të gjera të shoqërisë. Populli shqiptar, i stërvitur në vuajtje dhe i kalitur në rezistencë, iu bashkua kësaj lëvizjeje me një vendosmëri që dëshmonte për ekzistencën e një ndërgjegjeje historike të pashuar. Ishte një bashkim që mbante në vete jo vetëm revoltën kundër padrejtësive të akumuluara, por edhe një shpresë të ripërtërirë për të ardhmen – për një shoqëri më të drejtë, për një shtet që do të njihte dhe respektonte të drejtën për identitet, gjuhë, arsim, përfaqësim dhe vetëvendosje.
Pikërisht në këtë pikë kulmore të mobilizimit qytetar dhe të shprehjes së qartë të kërkesave legjitime, aparati shtetëror jugosllav, i udhëhequr nga një logjikë represive dhe unitariste, reagoi me dhunën më brutale që kishte njohur ajo periudhë. Në vend të një dialogu institucional, regjimi zgjodhi të përgjigjej me forcë ushtarake, duke e përkufizuar lëvizjen shqiptare jo si kërkesë për të drejta, por si kërcënim për rendin politik ekzistues. Në këtë frymë, mbi Kosovën e shumëvuajtur – mbi atë pjesë të atdheut që tashmë ishte kthyer në simbol të qëndresës dhe sakrificës – u derdhën më shumë se gjysma e forcave të ushtrisë dhe të milicisë jugosllave, të përbëra kryesisht nga elementë serbë, malazezë dhe maqedonas.
Ky përshkallëzim i dhunës ishte një përpjekje e qartë për të shtypur jo vetëm një protestë, por një lëvizje të tërë shoqërore që kishte filluar të shkundë themelet e status quo-së politike. Reagimi shtetëror dëshmon jo vetëm frikën e regjimit ndaj emancipimit të shqiptarëve, por edhe thellësinë e krizës në të cilën ndodhej federata jugosllave – një krizë legjitimiteti, drejtësie dhe përfaqësimi. Kosova, si epiqendër e kësaj përballjeje, do të mbetej për vite me radhë një skenë e konfliktit ndërmjet aspiratës për liri dhe mekanizmave shtypës të një shteti që po shpërbëhej. Por kjo përballje – e pabarabartë në mjete, por e drejtë në qëllim – i dha shtysë proceseve që do të çonin më vonë drejt shpalljes së pavarësisë dhe të një përpjekjeje të re për ndërtimin e shtetësisë shqiptare në Kosovë.
Në një nga episodet më dramatike dhe më të errëta të historisë së Kosovës nën regjimin jugosllav, vendi u shndërrua në një fushë të gjerë operacionale ushtarake. Reagimi i shtetit ndaj kërkesave për të drejta themelore, për përfaqësim dhe barazi, nuk u materializua përmes mjeteve demokratike apo dialogut institucional, por përmes një përgjigjeje ushtarake të paprecedentë. Tanket u përhapën në çdo cep të Kosovës, duke e shndërruar tërësinë e territorit në një zonë të militarizuar, në të cilën normaliteti civil u zëvendësua me një logjikë të dhunës dhe frikës.
Në mënyrë të koordinuar, njësi të mëdha të ushtrisë zunë pozicione strategjike në gryka të rëndësishme malore dhe rrugë kyçe si ato të Ibrit, Kaçanikut dhe Rugovës – vende që tradicionalisht kishin shërbyer si porta natyrore të komunikimit dhe lëvizjes së lirë. Ndërkohë, qytetet u izoluan njëri pas tjetrit, duke i kthyer ato në hapësira të mbyllura, ku kontrolli shtetëror u ushtrua në mënyrë absolute. Në qiellin e Kosovës, avionët ushtarakë dhe helikopterët patrullonin pa pushim, duke zbarkuar trupa me parashutë dhe duke shpërndarë gaz lotsjellës mbi zona të banuara, në një demonstrim të hapur force që i ngjante një operacioni lufte kundër një armiku të huaj, dhe jo ndaj qytetarëve të paarmatosur.
Në epiqendër të këtij terrori shtetëror ishin njësitë speciale të milicisë, të cilat vepruan me brutalitet të pashembullt kundër popullsisë civile. Veçanërisht e goditur ishte rinia shqiptare – simbol i gjallë i shpresës, i guximit dhe i rezistencës – mbi të cilën u ushtrua një dhunë e tillë që tejkalonte çdo normë të pranueshme në kontekstet ndërkombëtare. U përdorën mjete represive dhe teknologji të dhunës që nuk gjenin krahasim në praktikat e trajtimit të protestave civile në pjesë të tjera të botës.
Ky mobilizim masiv ushtarak nuk mund të kuptohet thjesht si një përpjekje për ruajtjen e rendit publik. Ai përfaqësonte një projekt të paramenduar shtetëror për të frikësuar, përçarë dhe nënshtruar një popull që kishte filluar të kërkonte me zë të lartë atë që i takonte me të drejtë: lirinë, dinjitetin dhe të drejtën për të qenë zot i fatit të vet. Dhuna, në këtë rast, nuk ishte thjesht një mjet shtypës, por një strategji për të dehumanizuar shqiptarët e Kosovës dhe për të justifikuar politikisht dhe ndërkombëtarisht përdorimin e forcës së tepruar. Në këtë kontekst, qëndresa e popullsisë së paarmatosur dhe veçanërisht e rinisë, nuk është vetëm dëshmi e guximit qytetar, por edhe një akt i lartë moral që sfidon paradigmat klasike të rezistencës. Përballë armëve, gazit, tankeve dhe trupave të specializuara për luftë urbane, qëndronte një popull që kishte zgjedhur të mos heshtë, edhe kur kjo zgjedhje kushtonte dhimbje, plagë dhe jetë.
Kosova e pushtuar – Popullsia e nënshtruar
Në një realitet të errët historik, ku hija e dhunës dhe represionit shtrihet në çdo cep të jetës, Kosova përjetoi një nga periudhat më të rënda të pushtimit të brendshëm, të orkestruar nga vetë shteti që duhej të garantonte siguri dhe barazi për të gjithë qytetarët e tij. Atmosfera që mbizotëronte ishte e rëndë dhe e ngjashme me një gjendje lufte të vazhdueshme. Në vend të qetësisë dhe zhvillimit, gjithë hapësira e Kosovës u mbulua nga një “liqe” dhune – një terr simbolik që përfaqësonte jo vetëm praninë fizike të forcave pushtuese, por edhe rëndesën shpirtërore dhe psikologjike të jetës nën shtypje.
Çdo shenjë normaliteti ishte zhdukur. Çizmja e rëndë e xhandarit dhe bajoneta e ushtarit simbolizonin brutalitetin e pushtetit shtetëror jugosllav, i cili, në vend që të përfaqësonte shtetndërtimin e përbashkët, kishte zgjedhur rrugën e militarizimit të skajshëm dhe të përjashtimit etnik. Forcat policore dhe ushtarake ishin shndërruar në mjete për shtypjen sistematike të shqiptarëve në Kosovë, duke kontrolluar me rreptësi çdo rrugë, çdo hyrje e dalje, çdo lagje dhe çdo fshat. Prania e tankeve, avionëve dhe helikopterëve nuk ishte më vetëm një masë ndëshkimore apo paralajmëruese – ajo ishte një deklaratë e hapur pushtimi dhe dominimi.
Për pasojë, popullsia shqiptare u vendos në pozitën e një komuniteti të rrezikuar për ekzistencë. Vrasjet, rrahjet, dëbimet dhe torturat fizike e psikologjike u bënë pjesë e përditshmërisë. Por më e rëndë se çdo plagë trupore ishte përçudnimi i dinjitetit njerëzor – përulja dhe poshtërimi i qëllimshëm, që synonte jo vetëm të nënshtronte trupin, por të thyente shpirtin e të gjithë një kombi. Burgjet dhe kazermat ushtarake, që më parë shërbenin si instrumente mbrojtjeje apo funksione administrative, tani ishin kthyer në qendra të frikës, vuajtjes dhe poshtërimit kolektiv.
Ky realitet, në thelb, përfaqësonte një formë të institucionalizuar të dhunës shtetërore, të cilën mund ta përkufizojmë si një okupim të brendshëm – një pushtim i pa shpallur formalisht, por i zbatuar me gjithë mjetet e dhunës klasike dhe simbolike. Shqiptarët në Kosovë nuk jetonin më në një rend juridik të përbashkët, ata jetonin nën një regjim të ndarë, të dhunshëm dhe diskriminues, ku e vetmja ligjshmëri ishte urdhri ushtarak dhe e vetmja drejtësi ishte ajo që vinte nga gryka e armëve.
Megjithatë, edhe në këto rrethana të skajshme, qëndresa nuk u shua. Ajo vazhdoi të frymojë në heshtjen e popullsisë, në fshehtësitë e mësuesve, në poezinë e ndaluar të nxënësve, në shtëpitë ku librat qarkullonin fshehurazi dhe në rrugët ku çdo ditë, përkundër pranisë së tankeve, gjendej një mënyrë për të jetuar me dinjitet. Sepse pushtimi i trupit është i mundur, por nënshtrimi i shpirtit mbetet sfida më e madhe për çdo regjim që kërkon ta zhbëjë një popull.
Paradoksi jugosllav
Në diskursin politik të Jugosllavisë së pasluftës, parullat si “vëllazërim-bashkimi” dhe “barazia e kombeve e kombësive” përbënin kolonat ideologjike mbi të cilat pretendonte të ndërtohej një shtet shumëkombësh, progresist dhe i unifikuar. Këto slogane, të formuluara me një retorikë përfshirëse dhe të mbështetura nga doktrina zyrtare e socializmit vetëqeverisës, u paraqitën si premtime për një rend të ri, ku identitetet etnike dhe kombëtare do të bashkëjetonin në harmoni dhe barazi. Por në realitet, ato u shndërruan në mbulesë të hollë për strukturat e një shteti që vepronte ndryshe nga ato që proklamonte.
Në këtë kontekst, shqiptarët në Kosovë u gjendën sërish përballë një pushteti që, në vend të ofrimit të barazisë reale, reagoi me represion, dhunë sistematike dhe mohimin e të drejtave themelore. Mbrapa fasadës së propagandës për bashkëjetesë, u aktivizua forca brutale e shtetit: xhandari, polici dhe instrumentet e dhunës shtetërore. Jugosllavia, tashmë e shndërruar në një strukturë me elemente të theksuara autoritare, përdori aparatin e saj represiv për të goditur me ashpërsi vatrat shqiptare – jo vetëm në kuptimin fizik të hapësirës së banimit, por edhe në kuptimin simbolik të nderit, identitetit dhe krenarisë kolektive.
Fushatat e dhunës ishin të pamëshirshme dhe synonin më shumë sesa shtypjen e pakënaqësisë apo të ndonjë lëvizjeje opozitare – ata kishin për qëllim frikësimin kolektiv, nënshtrimin psikologjik dhe asgjësimin e çdo forme të vetëdijes kombëtare. Vrasjet, torturat dhe aktet çnjerëzore ishin të shtrira në mënyrë të qëllimshme dhe shpesh të papërzgjedhura. Objekt i dhunës nuk ishin vetëm ata që rezistonin aktivisht, por edhe pleqtë, gratë, dhe fëmijët – viktimat më të pafajshme dhe më të pambrojtura të çdo regjimi represiv. Kjo tregon qartë se dhuna shtetërore nuk synonte vetëm disiplinimin politik, por edhe shkatërrimin moral e shoqëror të komunitetit shqiptar si tërësi.
Në këtë dritë, Jugosllavia e asaj kohe shfaqet jo si një shtet që përpiqej të ndërtonte bashkëjetesën ndërkombëtare mbi parime të barazisë dhe drejtësisë, por si një mekanizëm që përdorte ideologjinë si mjegull për të fshehur politikën e shfrytëzimit, përjashtimit dhe represionit. Ajo që në dokumente dhe konferenca ndërkombëtare tingëllonte si retorikë përparimtare, në terrenin e Kosovës shfaqej si dhunë e zhveshur nga çdo etikë – një dhunë që tentonte të gjunjëzonte shqiptarët jo vetëm për të heshtur kërkesat e tyre, por për të fshirë vetë kujtesën e tyre kolektive. Kjo përplasje ndërmjet ideologjisë së shpallur dhe realitetit të përjetuar nga shqiptarët përbën një ndër dëshmitë më të qarta të dështimit të projektit jugosllav për të ndërtuar një federatë të barabartë dhe gjithëpërfshirëse. Ajo na kujton, gjithashtu, se sloganet nuk janë të mjaftueshme për të ndërtuar drejtësi – dhe se retorika e barazisë është e zbrazët nëse nuk përkthehet në politika konkrete që respektojnë dinjitetin e çdo njeriu, pa dallim kombësie.
Kur një popull përballet me rrezikun ekzistencial – kur nën kërcënimin e dhunës sistematike dhe të mohimit të identitetit i preken jo vetëm të drejtat themelore, por edhe vetë baza e qenies së tij kolektive – atëherë nevoja për veprim të përbashkët shndërrohet në një domosdoshmëri historike. Në kushte të tilla, kur represioni kapërcen kufijtë e një përplasjeje politike dhe merr përmasa të një kasaphane të organizuar, zgjidhja nuk mund të gjendet në qëndrime të izoluara, as në pritje pasive të mëshirës së pushtetit. Ajo gjendet vetëm në unitetin e ndërgjegjshëm dhe të vendosur të të gjithë shqiptarëve – në bashkimin si një trup i vetëm, i udhëhequr nga ideali i përbashkët për shpëtim, dinjitet dhe liri.
Ky bashkim nuk është thjesht një thirrje për solidaritet të zakonshëm, por një akt i lartë etik e historik. Ai kërkon jo vetëm ndjenjën e përkatësisë, por edhe angazhimin aktiv, sakrificën dhe përkushtimin e çdo individi që e konsideron këtë truall si të vetin dhe këtë popull si pjesë të pandashme të vetes. Lidhja me “besa-besë” – ky institucion i thellë moral i traditës shqiptare – merr në këtë kontekst një kuptim të ri dhe të fuqishëm, ajo bëhet themeli i një marrëveshjeje të heshtur, por të shenjtë, për mbrojtjen e nderit, të jetës dhe të së ardhmes së përbashkët. Në këtë thirrje për bashkim, qëndron njëkohësisht edhe sfida për të ruajtur guximin – atë virtyt të thellë shqiptar që ka udhëhequr përpjekjet e brezave për të mbijetuar përmes historive të dhimbjes e përballjeve. Kjo guximtari nuk është vetëm një cilësi karakteri, por një domosdoshmëri politike e morale për të mos lejuar që vendi të zhytet në një tjetër cikël gjakderdhjeje, të orkestruar nga një armik që jo vetëm synon të na pushtojë, por të na fshijë nga kujtesa historike dhe nga hartat e së ardhmes.
Prandaj mbrojtja e të drejtave tona të ligjshme – të drejtës për gjuhë, kulturë, arsim, vetëvendosje dhe ekzistencë të lirë – nuk është një kapriço politike, por një akt i drejtësisë njerëzore dhe historike. Ajo është mbrojtja e nderit të nënave dhe motrave tona, të cilat në të gjitha kohërat kanë qenë jo vetëm bartëse të jetës, por edhe ruajtëse të qëndresës morale. Ajo është, po ashtu, mbrojtja e vatrës, e shtëpisë si hapësirë e shenjtë e kujtesës, e lindjes dhe e formimit të identitetit.
Për rrjedhojë, përballë një rreziku që nuk kursen as jetën, as nderin, as dinjitetin, nuk na mbetet tjetër rrugë shpëtimi përveçse të qëndrojmë bashkë, të veprojmë me guxim, të organizohemi me mençuri dhe të besojmë në forcën e përbashkët të një populli që, megjithë të gjitha përpjekjet për ta zhdukur, ka dëshmuar gjithmonë se di të ngrihet – nga plagët, nga hiri, dhe nga dhuna – për të mbrojtur atë që është e shenjtë për të, lirinë dhe jetën në tokën e vet.
Në momente historike kur dhuna e organizuar shtetërore kërcënon jo vetëm jetën individuale, por edhe qenien kolektive të një populli, heshtja nuk është më thjesht mungesë reagimi – ajo shndërrohet në bashkëfajësi. Pikërisht në një realitet të tillë, kur Kosova jonë e dashur gjendet nën goditjen brutale të një pushteti të pamëshirshëm, zëri i ndërgjegjes kombëtare duhet të ngrihet më i fortë se kurrë. Mbi dheun tonë, mbi njerëzit tanë, po rëndojnë zinxhirët e tankeve dhe kërcënimi i një ushtrie që, në vend të ruajtjes së paqes dhe rendit, është angazhuar në shtypjen e dhunshme të popullsisë shqiptare – një ushtri e pajisur me logjikën e fashizmit dhe me instrumentet e egërsisë politike.
Në këtë kontekst, thirrja për përgjegjësi nuk është një apel i zakonshëm moral. Ajo është një thirrje historike që i drejtohet çdo shqiptari, kudo që ndodhet, për të kujtuar se asnjë pjesë e trupit kombëtar nuk mund të mbetet e pandjeshme ndaj dhimbjes së një pjese tjetër. Sepse dhimbja e Kosovës është dhimbja e të gjithëve, vuajtja e vëllezërve dhe motrave tona, që sot përballen me dhunën, torturat dhe sakrificën sublime të gjakut të derdhur, është përgjegjësi dhe sfidë për secilin prej nesh.
Prandaj, ngritja e zërit të protestës nuk është vetëm një akt simbolik. Ajo është një formë e rezistencës qytetare, një manifestim i ndërgjegjes sonë kombëtare dhe njerëzore. Të protestosh në emër të atyre që po nëpërkëmben, të flasësh për ata që po heshtin nga frika apo nga tortura, është një akt i lartë solidariteti dhe bashkimi. Është mënyra për të treguar se, edhe pse të ndarë në hapësira të ndryshme gjeografike, shqiptarët mbeten një trup i vetëm shpirtëror, i lidhur nga historia, kultura, por mbi të gjitha nga ndjeshmëria ndaj padrejtësisë. Mbrojtja e të drejtave tona të ligjshme, në këtë rrethanë, nuk është vetëm një çështje politike, por edhe një domosdoshmëri etike.
Është mbrojtja e jetës së shenjtë, e nderit të njerëzve tanë, e të ardhmes që rrezikon të shuhet nën tytat e armëve dhe propagandën e një shteti që përdor uniformën për të heshtur lirinë. E për ta bërë këtë, nuk mjafton vetëm ndjenja – duhet guxim, duhet veprim, duhet bashkim. Sot, më shumë se kurrë, historia na thërret jo vetëm për të kujtuar, por për të vepruar. Vëllezërit dhe motrat tona në Kosovë po derdhin gjakun e tyre të çmuar jo për lavdi personale, por për një të ardhme të përbashkët. Detyra jonë është të jemi krah tyre – me zërin, me zemrën dhe me çdo formë veprimi që mbështet të drejtën dhe sfidon padrejtësinë, vazhdon trakti.
( vijon )
