Lazër Stani
Tregim
Liza S. nuk mundi ta besonte kurrë vdekjen e stërgjyshes së saj, Zoga S., që në të gjallë nuk e pati njohur. (Zoga S. vdiq në moshën 99 vjeçare, njëzet vjet para se të lindte Liza.)
Grua e sertë dhe dinake, e vrazhdë dhe kryeneçe si një pelë e pashaluar kurrë, Zoga me siguri duhej të kishte shkuar diku, në ndonjë vend të humbur e të largët, andej nga perëndonte dielli, që gjindja ta pandehnin të vdekur e t’u zgjidhej gjuha e ligë e cila u qe bërë nyje e plagë nga të kafshuarit prej tmerrit dhe frikës, që u pati ngjallur shtati i saj i gjatë e muskuloz prej mashkulli, sytë shpues si turjela, gjuha e saj brisk që i lëshonte fjalët të mbështjella me qeska të përçudshme e të ujëtisura me një lëng të hidhtë zeher dhe sidomos jetëgjatësia e saj; dukej sikur vitet e saj në këtë botë nuk do të soseshin kurrë. Ajo u zhduk papritmas në një ditë vere, sapo dielli qe ngritur dy pash në qiellin e kthjellët si loti; të gjithë e kujtuan të vdekur, po ajo me siguri qe mërzitur me ata njerëz qyqarë e tutcakë, tw cilwt i silleshin nëpërkëmbë, rrinin sus para saj e shtireshin si engjëj të përvuajtur.
Tha me vete t’ua punonte dhe një herë ashtu siç ua kishte punuar gjithmonë; u rrëzua nga shkalla e ra pingul në oborrin e shtruar me kalldrëm, la aty palmuç një trup të pashpirt, dha kushtrimin mortor për vdekjen e saj, e kur pa se njerëzit po dilnin të shastisur nga oborret e po vraponin si të tërhuzur, mori shkopin e saj nyjëçan prej thane, zbriti tinëz anës gardhit e u zhduk rrugës së pyllit pa lënë nam e nishan. Por ajo s’mund të ndahej kaq lehtë nga kjo botë (kështu mendonte Liza), kishte hesape për të larë e, sakaq, duhej të merrte vesh se s’bën kur të kthehej se ç’do të thoshte për të djali i saj i vetëm Ndreu, dy të bijat, Katerina the Pashkja, nipi i vetëm Pali, nusja e nipit, që gjithashtu quhej Katerina, dhe e stërmbesa Liza, që do të lindte pas njëzet vjetësh. Asaj i duhej të dinte se s’bën se ç’do të thoshin për të fqinjët e saj (“ Përndryshe s’mund të rehatohem në atë botë”, supozohej të kishte thënë) që, sa qe gjallë, s’kishin guxuar t’ia permendnin emrin, por që kur e pandehen të vdekur nuk lanë gjë pa thënë për të, e quajtën kulçedër me shtatë krena, shtrigë plakë, bushtër, xhinde, nietzezë, koprrace, cipëplasur, sykeqe që çartte edhe gurët, magjistare, përbindshe, nemë e qiellit për kushedi se ç’mëkat të lashtë: për Zoga S. u shpenzua i gjithë fjalori i sharjeve dhe mallkimeve që te fqinjët qe më i pasuri në botë.
Hamendje e pagabueshme e Lizës u vërtetua në mëngjesin e 20 majit, kur ajo pa të ngjitej anës së përrojit Zogën, që ende mbante në dorë shkopin nyjëçan prej thane dhe, pas çdo tre-katër hapave, ndalej që të mbushej me frymë, ngaqë nuk do të shërohej kurrë nga astma. Liza vrapoi t’i dilte përpara, (në dorë mbante peshqirin e lagur që pati dalë ta nderte në gardh), iu hodh në qafë dhe e përqafoi plakën e sertë e të paepshme, i tha, duke çikratur si mëllenjë e trembur, se ajo qe e vetmja që e kishte pritur te kthehej, i tregoi se fqinjët nuk kishin lënë gjë pa thënë për të, por asaj s’ia nxinte goja fjalë të tilla gojëkeqësh, i tha se Marku qe gëzuar kur ti vdiqe, se do të hante mish të freskët në varrimin tënd, gjyshi përmend të atin, por ty nuk të kujton kurrë, babai thotë se ishe me kacabuj e nuk duroheshe, nëna më ka treguar se nuk i duroje femrat dhe u nxije jetën.
Zoga S. e dëgjoi në heshtje stërmbesën e saj, sytë iu mbushën me lot, duart iu varën të pafuqishme, shkopi prej thane i shpëtoi nga duart dhe doreza e kthyer iu ndot në baltë në vijën e ujit, që rridhte e mekur te këmbët e tyre. Ajo u përkul e mori shkopin, ia fshiu dorezën me kindin e xhaketës së vjetër, i ktheu kurrizin të stërmbesës dhe u nis rrugës së pyllit aq e dëshpëruar, sa mezi çapitej. Kur po humbiste midis drurëve të lartë (me majë në qiell), ajo tha të vetmet fjalë, që Liza S. nuk mundi t’i harrojë kurrë dhe i kujtoi gjer në pleqërinë e thellë. Madje, edhe atëhere kur i bënte ngjarjet lesheli e përziente kohë e mote, ajo nuk i ngatërroi kurrë e gjithnjë i rrëfeu esëll fjalët e Zogë S., që i tha kur po humbiste në pyll: “Jetë muti! Si e paskam shtyrë një shekull pa njerëz!”.
Nga “Misteri i hijeve”, botuar në vitin 1993
