( Pjesa e nëntë )
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
MJETET E INFORMIMIT KINEZ MBANIN NJË QËNDRIM BALANCUES LIDHUR ME NGJARJET NË KOSOVË
Në mozaikun e zërave mediatikë që pasqyronin dhimbjen dhe trazimin e Kosovës, zëri i Kinës ishte i qetë, i matur, por jo i pavërtetë. Mjetet e saj të informimit nuk ishin të shumta, por ajo që arrinte të dërgohej drejt opinionit ndërkombëtar mbante një notë saktësie, një kujdes që tingëllonte si një rrëfim i përmbajtur, por jo i shtrembëruar. Ishte një fjalë që ecte mbi telat e ndjeshëm të politikës së kohës — një fjalë e ngjashme me një shushurimë mbi ujëra të trazuar, që donte të fliste pa i rrëzuar urat.
Fillimisht, shtypi kinez zgjodhi rrugën e heshtjes ndaj marrëdhënieve të thara mes Shqipërisë dhe Jugosllavisë. Ajo nuk nxitoi të zbërthente rolin e Shqipërisë në përvëlimin që kishte kapluar Kosovën, as të ndriçonte egërsinë e prapaskenave diplomatike. Një lloj ndrojtjeje mbretëronte në rreshtat e gazetave, një përpjekje për të mos trazuar më shumë oqeanin e marrëdhënieve ndërkombëtare.
Por më pas — si një gurgullimë që zgjerohet në ujë pas një gurit të hedhur — gjithçka nisi të marrë tjetër formë. Ishte momenti kur jehona e një shpërthimi në ambasadën jugosllave në Tiranë përshkoi kufijtë dhe i dha shtysë edhe fjalës së Kinës. Tashmë, shtypi i saj filloi të shtjellojë më thellë, më qartë, më drejtpërdrejt, rolin e Shqipërisë në përplasjet e ndodhura në zemrën e Ballkanit. Heshtja u shndërrua në analizë, dhe neutraliteti fillestar nisi të zëvendësohej me qëndrime më të artikuluar.
Në këtë rrjedhë të re të narrativës, qëndrimet jugosllave u pasqyruan me kujdes, por edhe me një ton që tentonte të përvijonte një qëndrim të qëndrueshëm: duke kundërshtuar aktivitetet propagandistike të Shqipërisë, duke e paraqitur atë si burim i tensioneve dhe jo si zë i dhimbjes. Ishte një lojë e hollë fjalësh, ku ndërkohë që fjala ruante formën e qetësisë, ajo nëntekstualisht mbante me vete pesha politike dhe mesazhe të nënkuptuara.
Kështu, zëri i Kinës mbeti si një urë mes dy botësh — një zë që herë fliste me paanësi, herë me tërheqje, herë me afrim të ndrojtur kah narrativi jugosllav. Por mbi të gjitha, ishte një fjalë që reflektonte natyrën e një shteti që në çdo krizë kërkonte të mbante peshoren e interesave në ekuilibër, duke parë më shumë përtej kufijve të dhimbjes njerëzore, drejt arsyes së qëndrueshmërisë gjeopolitike.
Dhe ndërsa Kosova digjej në zjarret e padrejtësisë, ndërsa fjalët e shqiptarëve përpiqeshin të gjenin rrugë në faqet e botës, disa media zgjodhën të heshtin, disa të shtrembërojnë, e disa, si shtypi kinez, të flasin pak — por me pesha që bartnin më shumë sesa dukeshin në sipërfaqe.
Jugosllavia jep karakteristikat e strategjisë propaganduese të Shqipërisë:
Kur ngjarjet në Kosovë nisën të ziejnë si një lavë e padukshme nën sipërfaqen e heshtur të Ballkanit, fjala shqiptare nuk qëndroi më në pritje. Ajo u shndërrua në zë, në thirrje, në jehonë që përshkonte kufijtë me forcën e një zemërimi të grumbulluar gjatë. Propaganda shqiptare — e ashtuquajtur antijugosllave nga vështrimi i fqinjit — u ngrit me intensitet dhe vrull, duke e bërë të qartë se fjala nuk ishte më vetëm mjet informimi, por një armë ideologjike, një dritë që synonte të çjerr perden e hipokrizisë.
Në këtë përplasje të ashpër mes dy vizioneve për të ardhmen e rajonit, Shqipëria nuk fshihej më pas fjalëve të buta. Me çdo mesazh, me çdo pamflet, me çdo fjalim të transmetuar, ajo e zbulonte haptazi strategjinë e saj, që nuk ishte më thjesht reagim emocional ndaj një padrejtësie, por një qëndrim i përkthyer në qëllim të qartë politik. Ishte një përpjekje për të zhveshur Jugosllavinë nga aura e stabilitetit dhe për ta treguar atë si burim shtypjeje, si fuqi që shkelte mbi identitete dhe liri të panjohura.
Dokumentet zyrtare që ndjekin këtë rrjedhë zhvillimesh, e përshkruajnë propagandën shqiptare si një proces me karakteristika të përcaktuara, një organizim të mirëfilltë të fjalës dhe imazhit për të goditur aty ku simbolika politike e Jugosllavisë ishte më e ndjeshme. Kishte një qëllim të qartë për të dekonstruar mitin e një federate të bashkuar dhe për të ekspozuar realitetin e copëzuar të saj — një realitet ku Kosova, me zërin e saj të mohuar, bëhej prova më e gjallë e kontradiktave të brendshme.
1. Në këtë frymë, propaganda shqiptare s’ishte më thjesht mjet bindjeje — ajo ishte akt që sfidonte, që thërriste botën të shihte përtej sipërfaqes. Ishte pasqyrë e një ideali që synonte të zgjonte ndërgjegjen shqiptare dhe të ndërkombëtarizonte plagën e Kosovës, duke e bërë të prekshme edhe për ata që kishin mësuar të kalojnë pranë dhimbjes pa e ndier. Ishte, në thelb, një strategji që lindi nga përjetimi kolektiv i padrejtësisë dhe që mori formë përmes fjalëve të skalitura me kujdes, për të sfiduar sistemin që kërkonte të heshtte zërat e atyre që refuzonin të jetonin në errësirë.
Në themelin e çdo përpjekjeje propagandistike që vjen jo si valë e beftë, por si rrjedhë e përgatitur me kujdes dhe maturi, fshihet një arkitekturë e ndërlikuar mendimi. Nuk është fjala që shpërthen rastësisht, por një fjalë që është ngjizur në heshtje, që ka marrë formë në laboratorët e qëllimit politik, që është limuar gjatë në heshtjen e zyrave dhe korridoreve të ideologjisë. Ashtu ndodhi edhe me strategjinë e propagandës shqiptare, e cila nuk u lind në një frymë, por u përgatit me durim të gjatë dhe me një kujdes mjeshtëror, si një skenar i menduar në thellësi, si një simfoni e ndërtuar me motive që shkojnë përtej momentit.
Në zemër të saj qëndronte aftësia për të shfrytëzuar rrëfimet e historisë — jo domosdoshmërisht në formën e tyre të pastër e të pakundërshtueshme, por në trajtën që mund të trondiste më shumë ndjenjën, të lëkundte më fort perceptimin, të ndizte më shpejt zemrat dhe mendjet e atyre që dëgjonin. Historia, në këtë kuptim, bëhej një fushë e përdorshme — një pasqyrë që herë pas here thyhej, qëllimisht, për të reflektuar realitetin në mënyrën që i shërbente më mirë mesazhit politik.
Kështu, e kaluara nuk rrëfehej vetëm për të kujtuar, por për të ndërtuar një narrativë të re — një rrëfim që zgjidhte detajet, përforconte plagët, zmadhohej aty ku ishte nevoja për dramë, dhe zbehej aty ku duhej të fshihej ndonjë nuancë që nuk përputhej me qëllimin e përgjithshëm. E vërteta historike, në këtë kontekst, bëhej e lakueshme, si një metal që i nënshtrohej zjarrit të qëllimit politik.
Ishte një përgatitje që nuk nxitonte, por që lëvizte me durimin e ujit që gdhend shkëmbin. Një përpunim mjeshtëror i gjuhës, një lojë e hollë me emocionet kolektive, një ndërtim i kujdesshëm i një pasqyre që, edhe pse mund të përthyhej nga drita, ruante reflektimin që propaganda dëshironte të shfaqte. Ishte një strategji që nuk e kërkonte vetëm faktin, por ndjesinë; jo vetëm të vërtetën, por ndërtimin e saj përmes syrit të qëllimit kombëtar.
Kështu, përgatitja propagandistike nuk ishte thjesht një akt informimi, por një art i shndërruar në ideologji, një mjeshtëri që ndërtonte me gurët e historisë një rrëfim që dëshironte jo vetëm të dëgjohej — por të besohej.
2. Fjala, kur ndërtohet me mjeshtëri dhe synim të qartë, shndërrohet në një forcë të padukshme që depërton thellë në zemrën e dëgjuesit. E tillë ishte edhe struktura e porosive propagandistike shqiptare — jo thjesht fjalë të hedhura në erë, por thirrje të skalitura me kujdes, që rridhnin me një rrjedhshmëri të natyrshme drejt shpirtit të popullit shqiptar në Kosovë. Ishin fjalë që nuk flisnin thjesht, por që ndienin, që përqafonin brengën e njeriut të zakonshëm, që preknin plagën kolektive dhe e kthenin atë në ndjesi, në vetëdije, në revoltë të heshtur apo të zëshme.
Ajo që e bënte këtë propagandë të fuqishme nuk ishte vetëm përmbajtja, por aftësia e saj për t’u përshtatur me frymën, ndjeshmërinë dhe rrethanat e marrësit të mesazhit. Si një rrjedhë uji që gjen shtratin e vet dhe nuk përplas murin, por e ledhaton derisa të gjejë rrugën, kështu edhe mesazhi propagandistik i Shqipërisë ishte ngjizur në mënyrë të atillë që të mos tingëllonte i huaj, por të ndihej si zë i brendshëm i shpirtit kosovar.
Ishte një fjalë që fliste me gjuhën e nënës, me vargjet e këngëve të lashta, me dhembjen e përbashkët, me urtësinë popullore dhe me mallin e grumbulluar ndër breza. Ishte një porosi që nuk predikonte nga lart, por që ulej pranë mendimit të zakonshëm, e që dinte të fliste me zemrën dhe jo vetëm me arsyen. Për këtë arsye, efektet që ajo lëshonte në masat shqiptare nuk ishin të vogla — ishin të thella, të ndjeshme, shpeshherë shpërthyese.
E gjithë kjo flet për një mjeshtëri të veçantë të propagandës shqiptare, një aftësi për të folur jo në mënyrë të përgjithshme, por në mënyrë të personalizuar — për t’u bërë pasqyrë e dhimbjes kolektive dhe njëkohësisht udhërrëfyes i shpresës. Ishte një fjalë që nuk imponohej, por që futej natyrshëm në jetën e njeriut të thjeshtë, që gërshetohej me realitetin dhe që ndizte flakën e vetëdijes pa e bërë atë të duket si zjarr i ardhur nga jashtë.
Në fund të fundit, kjo nuk ishte vetëm një propagandë — ishte një letërsi e qëllimit politik, një psikologji e rrënjosur në ndjeshmëri kolektive, një fjalë që dinte të bëhej frymë dhe frymëzim në jetën e një populli që po kërkonte veten në errësirën e shtypjes.
3. Në fillim, si çdo stinë që vjen me ndrojtje përpara se të shpërthejë në tërë madhështinë e saj, edhe fjalët e propagandës shqiptare u shfaqën me kujdes — herë pas here, si bubullima të largëta në qiellin e trazuar të marrëdhënieve shqiptaro-jugosllave. Ato nuk ishin ende stuhi, por shenja të para që paralajmëronin një erë që po ngrihej ngadalë nga horizonti, një jehonë që po kërkonte rrugën e vet për të depërtuar në ndërgjegjen kolektive.
Në këtë fillim të ngjarjeve në Kosovë, sulmet propagandistike ishin të shpërndara, të fragmentuara, si fjalë të lëshuara me kujdes — ndoshta për të matur reagimin, ndoshta për të kuptuar si do të dridhej rrjeti i ndjeshmërisë ndërkombëtare. Por pas këtij fillimi të ngathët, fjala mori hovin e saj të plotë, u ngrit si një valë që nuk njeh më kthim, dhe propaganda shqiptare u kthye në një fushatë të përmasave të gjera.
Ishte si një rritje e natyrshme e një zëri që nuk mund të qëndronte më i përmbajtur, që ndjente se koha e thirrjes së plotë kishte ardhur. Tashmë, jo vetëm Kosova, por e gjithë Jugosllavia u bë subjekt i këtij rrëfimi të ri — çdo nyje politike, çdo plagë e kaluar, çdo fije tensioni në marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave u përfshi në këtë diskurs të ri që synonte të zbërthente me fjalë atë që realiteti po e mbante me dhunë.
Fushata propagandistike nuk mbeti më e përqendruar vetëm në dhimbjen e Kosovës — ajo nisi të përshkonte shtresë pas shtrese të gjithë strukturën e Jugosllavisë, të gjitha marrëdhëniet e saj të brendshme dhe të jashtme, të gjitha çarjet që kishin kohë që fshiheshin pas fasadave të unitetit të sforcuar. Ishte një valë që kërkonte të shkatërronte jo vetëm narrativën e kundërshtarit, por edhe të rrëzonte simbolikat mbi të cilat ajo narrativë ishte ndërtuar.
Kështu, fjala shqiptare nuk ishte më një rrëfim i vetmuar për Kosovën — ishte një narrativë e re, e gjerë, e artikuluar, që ndërtonte një pasqyrë tjetër për të gjithë realitetin politik të rajonit. Ishte si një dritë që zbardhte gjithnjë e më shumë hije të mbuluara prej kohësh — një përpjekje për të rrëfyer historinë nga një tjetër këndvështrim, një tjetër ndjesi, një tjetër të vërtetë.
Dhe kështu, fjala nisi me përçartje të vogla, por përfundoi si një rrjedhë që nuk mund të ndalej më. Ishte fjala e një kombi që nuk mund të rrinte më në heshtje, e cila, nëpërmjet propagandës, u bë zë, u bë kujtesë, u bë sfidë ndaj asaj që për dekada ishte imponuar si e vetmja e vërtetë.
4. Në udhën e saj të vetmuar, por të vendosur, Shqipëria nisi të shpalosë fjalën e saj përtej kufijve të ngushtë të Ballkanit — një fjalë që nuk ishte më thjesht britmë në terr, por një thirrje që kërkonte të arrinte te vetë ndërgjegjja ndërkombëtare. Ishte një lëvizje që vinte si valë nga brigjet e një shteti të vogël, por me ambicie të madhe për të bërë të njohur plagën e një populli që rënkonte nën peshën e shtypjes.
Kjo fjalë nuk u mjaftua më me përhapjen brenda vetes — ajo kërkoi t’i tejkalonte kufijtë kombëtarë, të trokasë në dyert e forumeve ndërkombëtare, të depërtojë në zyrat e organizatave globale, të bëhet pjesë e dialogut të kombeve. Shqipëria nisi të ndërtojë urat e ndërkombëtarizimit të çështjes së Kosovës, duke e kthyer dhimbjen e saj në një temë që kërkonte vëmendjen e botës, një plagë që nuk duhej të mbetej më e padukshme në hartat politike të kohës.
Në këtë përpjekje të gjatë dhe të palodhur, diplomacia shqiptare mori trajtën e një zëri që fliste në emër të së vërtetës së mohuar. Ishte një aktivitet që shtrihej në shumë rrafshe — në konferenca, në tribuna, në deklarata, në takime me diplomatë, në shpërndarje të dokumenteve që zbulonin prapaskenat e një federate që kërkonte ta ruante imazhin e vet me çdo kusht.
Por nën këtë përpjekje për ndërkombëtarizim, fshihej edhe një tjetër qëllim — ai i diskreditimit të sistemit jugosllav, për t’ia zhveshur botës fasadën që e paraqiste atë si model të bashkëjetesës, ndërkohë që realiteti i tij mbante plagët e heshtura të një shtypjeje të përhershme. Shqipëria synonte të rrëzonte këtë iluzion, të shfaqte dritëhijet e errëta të një federate që për botën perëndimore kishte ende një aurë të stabilitetit të rremë.
Kjo nuk ishte më vetëm një përpjekje për t’u dëgjuar — ishte një strategji për të ndryshuar mënyrën se si bota shihte Jugosllavinë dhe për ta ballafaquar atë me pasqyrën e saj të vërtetë. Ishte një përpjekje për ta nxjerrë në dritë shtypjen e popullit shqiptar në Kosovë, për të kthyer çështjen në temë ndërkombëtare dhe jo më vetëm në një problem të brendshëm të një federate që po lëkundej nga brenda.
Kështu, Shqipëria, me gjithë kufizimet e saj, ngriti zërin e saj në arenën ndërkombëtare — jo me bujë të madhe, por me ngulm të palëkundur. Dhe në atë zë, u derdh e gjithë historia, e gjithë dhimbja, dhe gjithë përpjekja e një populli për të mos u harruar më në skajet e harresës globale.
5. Në koreografinë e ndërlikuar të një kohe të trazuar, ku çdo hap politik përcillej me lëkundje të thella në ndërgjegjen kombëtare, edhe fjala kishte ritmin e vet të përcaktuar — një ritëm që nuk ecte i rastësishëm, por në sinkron të përpiktë me ngjarjet që gurgullonin në zemrën e Kosovës. Në këtë simfoni të qëllimshme, veprimtaria propagandistike e Shqipërisë nuk ishte një rrjedhë e pavarur — ajo ishte e lidhur ngushtë, e thurur me fill të padukshëm, por të fortë, me vetë zhvillimet që ndodhnin në terrenin e brishtë të Kosovës.
Fjala që ngrihej në Tiranë jehonte si jehonë në Prishtinë. Zëri që shpërndahej në gazetat, transmetohej në valët e radiove apo derdhej në fjalimet politike, përputhej si një puls i sinkronizuar me lëvizjet që shpërthenin nëpër rrugët, fakultetet, sheshet dhe ndërgjegjet e shqiptarëve të Kosovës. Ishte një ndërthurje e heshtur mes fjalës dhe veprës, mes zërit që vinte nga jashtë dhe valës që ngrihej nga brenda.
Propaganda, në këtë kuptim, nuk ishte thjesht një koment mbi realitetin — ajo ishte pjesë e tij, nxitëse e tij, frymëzim i tij. E shtrirë nëpër rrjete të organizuara komunikimi dhe ideologjie, ajo ushqente ndërgjegjen kolektive me ndjeshmëri, me qëndresë, me revoltë të artikuluar. Në çdo fjali të saj fshihej një mesazh i koduar që gjen rrugë në mendjen e lexuesit, duke u bërë pjesë e valës së padukshme të ndryshimit që po kërkonte të lindte nga brenda Kosovës.
Dhe kështu, propaganda nuk ishte një zë që qëndronte në krah — ishte vetë ritmi paralel i ngjarjeve, një aleate e fshehtë e asaj që në dokumente quhej “veprimtari kundërrevolucionare”, por që në shpirtin e popullit shqiptar përjetohej si zgjim, si vetëdije, si domosdoshmëri historike për t’u ndarë nga robëria.
Kjo harmoni e padukshme mes fjalës që fluturonte nga Tirana dhe hapit që përplasej në rrugët e Kosovës ishte më shumë se bashkëveprim — ishte një bashkëfrymëmarrje, një ndërthurje që fliste me dy gjuhë por me një qëllim: të mos lejohej më heshtja, të mos pranohej më nënshtrimi, të mos fshihej më dhimbja pas perdeve të frikës.
Dhe kështu, fjala dhe veprimi, propaganda dhe lëvizja, jashtë dhe brenda, krijuan një trup të përbashkët që kërkonte të ndryshonte rrjedhën e historisë — një trup që jetonte me shpirtin e një populli që nuk donte më të qëndronte në margjinat e fatit, por të bëhej vetë shkrues i tij.
6. Pas fjalëve të artikuluara me kujdes dhe pas veprimeve të sinkronizuara me rrahjet e ngjarjeve në Kosovë, qëndronte një qëllim më i thellë, më i ndërlikuar dhe njëkohësisht më i zjarrtë — një ideal që për kritikët mund të quhej ambicie politike, por që për vetë frymën shqiptare përfaqësonte një thirrje historike: bashkimi i të gjithëve nën një atdhe të përbashkët. Ishte kjo ëndërr e vjetër, e ngulitur në kujtesën kolektive të një populli të copëtuar nga rrjedhat e historisë, që qëndronte si frymë nxitëse pas politikave dhe veprimeve të Shqipërisë në raport me ngjarjet në Kosovë dhe me shtetin jugosllav.
Në këtë rrjedhë të trazuar ideologjish dhe aspiratash, Shqipëria, nga syri i vëzhguesve kritikë dhe dokumenteve zyrtare jugosllave, shfaqej si shtet që nuk po mjaftohej më me mbështetjen morale — por që, me dashje apo me qëllim strategjik, ofronte përkrahje të plotë për atë që quhej irredentizëm dhe kundërrevolucion në Kosovë. Fjalët që derdheshin nga Tirana nuk ishin thjesht fjali retorike, por — sipas këtyre vështrimeve — ishin karburant i nënkuptuar i një vale që kërkonte të lëkundte themelet e federatës jugosllave.
Qëllimi i supozuar, sipas këtij diskursi zyrtar, nuk ishte vetëm ndërgjegjësimi i opinionit ndërkombëtar, por destabilizimi i një shteti të tërë, në mënyrë që të bëhej e mundur rrëshqitja drejt realizimit të një ideali kombëtar që kishte rrënjë të thella në kujtesën historike — bashkimi i të gjithë shqiptarëve në një trung të vetëm.
Ishte kjo përfytyruese e një Shqipërie që, e vendosur në një pozicion të vështirë midis realitetit të kufizuar dhe ëndrrës së madhe, kërkonte të ndikonte përtej vetes, përtej kufijve, përtej politikave të zakonshme. Ajo shfaqej në sy të tjerëve si një fuqi e vogël me një qëllim të madh — që të rindërtonte përmes fjalës, propagandës dhe ndikimit ndërkombëtar, hartën e copëtuar të një kombi të ndarë në pjesë.
Por kjo përpjekje, e lexuar me syrin e kundërshtarit, tingëllonte si kërcënim, si ndërhyrje, si tentativë për të lëkundur balancat politike të rajonit. Aty ku Shqipëria përpiqej të ndezë një dritë për vetëdijen kombëtare, Jugosllavia shihte zjarr që mund të shpërthente në destabilitet. Dhe kështu, përballë ëndrrës së një bashkimi që digjte në shpirtin e shqiptarëve, qëndronte frika e një shembjeje që trembte arkitektët e sistemit jugosllav. Një përballje e dy vizioneve të ndryshme — njëra që kërkonte të rrisë frymën e bashkimit, tjetra që mundohej të ruante rendin e vendosur mbi copëtimin.
Në këtë përplasje ideologjish dhe aspiratash, fjala shqiptare nuk ishte vetëm përkrahje — ajo ishte projektim i një të ardhmeje që jetonte në mendjen dhe në gjakun e një kombi që, pavarësisht kufijve, ndiente se i përkiste një zemre të vetme.
(vijon)
