Monografia “Familja Kiçmari” e Ma.sc. Ilmi Kiçmari

Zymer Mehani

– Rrugëtimi i një historie të rrënjosur në truallin e Llapit

Historia është udhërrëfyese e brezave, një urë e fortë që lidh të shkuarën me të ardhmen, duke ruajtur dhe transmetuar vlerat, traditat dhe përpjekjet e atyre që na kanë paraprirë. Monografia “Familja Kiçmari” e Ma.sc. Ilmi Kiçmari është një pasqyrë e kësaj lidhjeje të thellë dhe të çmuar, një punim që e ndriçon dhe e vlerëson me përkushtim dhe dashuri të veçantë historinë e një familjeje, e cila me të drejtë mund të konsiderohet si një simbol i përpjekjeve shqiptare për ruajtjen e identitetit, mbijetesës dhe dinjitetit në periudha të ndryshme historike.

Kjo vepër është një homazh për ata që e kaluan jetën duke luftuar për një të ardhme më të mirë, por gjithashtu është një dëshmi e forcës dhe qëndrueshmërisë së atyre që, përmes sakrificave dhe mundimesh të shumta, arritën të ruajnë ndjenjat e besnikërisë dhe dashurisë për kombin dhe për vlerat e tij. Autori, duke u mbështetur në një stil të përpiktë shkencor, ka arritur që të kombinojë me elegancë informacionin faktik dhe historik me emocionet e thella njerëzore që dalin nga rrëfimi i familjes Kiçmari, një histori e cila shndërrohet jo vetëm në një histori familjare, por edhe në një vlerë të vyer për kombin shqiptar.

Ky punim monografik na sjell një reflektim mbi rëndësinë e ruajtjes së trashëgimisë familjare dhe kombëtare, duke ndihmuar në ndriçimin e rrugëtimit të një brezi që ka kontribuar në ndërtimin e identitetit shqiptar, përmes sakrificave, përpjekjeve dhe besnikërisë ndaj idealeve më të larta të atdheut. Kjo monografi ka vlerën e një monumenti të vogël, i cili nuk është vetëm një histori e një familjeje, por edhe një kujtesë për të gjithë ata që ende vazhdojnë të luftojnë për një të ardhme më të mirë, me krenari për historinë dhe kulturën e tyre.

Me hyrjen e librit “Familja Kiçmari”, lexuesi përballet me një pasqyrë të thellë dhe të kujdesshme të tematikës që trajton monografia, ku autori Kiçmari ka përqendruar vëmendjen te rëndësia e dokumentimit të historisë së familjes Kiçmari si një pjesë të pandashme e historisë më të gjerë të rajonit të Llapit dhe të kombit shqiptar. Llapi, ky rajon i njohur jo vetëm për bukurinë dhe për natyrën e tij të pasur, por edhe për rëndësinë strategjike dhe historike që ka pasur gjatë periudhave të ndryshme të zhvillimit të kombit shqiptar, është një truall i mbushur me ngjarje, beteja dhe përpjekje për liri dhe pavarësi.

Autori nuk ngurron të theksojë se Llapi, si një territor i cili ka shërbyer si një pikë kyçe në mbrojtjen e atdheut nga pushtuesit e huaj, ka luajtur një rol të rëndësishëm në formimin e identitetit kombëtar shqiptar.

Nëpërmjet këtij kapitulli hyrës, Kiçmari na përgatit për një udhëtim në kohë, ku historia e familjes Kiçmari nuk është thjesht një tregim i ngjarjeve dhe fakteve, por një dëshmi e gjallë e lidhjeve të ngushta midis individëve, familjeve dhe historisë më të gjerë të një rajoni që ka qenë gjithmonë në qendër të përpjekjeve për mbijetesë dhe dinjitet kombëtar. Llapi nuk është vetëm një hapësirë gjeografike, por është gjithashtu një vend ku shpirtit të njerëzve që e kanë banuar i është dhënë një karakter i veçantë: një shpirt luftarak, i vendosur, i cili është formësuar nga betejat dhe vuajtjet, por gjithashtu nga besimi në lirinë dhe dinjitetin e tyre.

Ky udhëtim në kohë që na ofron autori është më shumë se një hulumtim historik i ngjarjeve dhe njerëzve; është një udhëtim në shpirtin e popullit shqiptar që ka jetuar në këtë rajon, ku dashuria për atdheun, ndjenja e solidaritetit dhe sakrificat për mbrojtjen e lirisë kanë qenë gjithnjë të pranishme. Përmes këtij libri, lexuesi ka mundësinë të njohë më mirë realitetin e Llapit, të kuptojë më thellë përpjekjet e njerëzve të tij për mbijetesë, si dhe të shohë se si historia e një familjeje mund të ndihmojë në përmbushjen e një mozaiku më të gjerë të luftës për liri, dinjitet dhe identitet.

Monografia, përmes rrëfimit të jetës së familjes Kiçmari, e çon lexuesin përtej ngjarjeve individuale dhe e bën të ndërgjegjshëm për rëndësinë e trashëgimisë dhe kujtesës historike. Ajo na kujton se historia e një individi, një familjeje, është gjithashtu pjesë e historisë më të madhe të kombit dhe se pa njohjen e këtyre lidhjeve, është e pamundur të kuptohet e vërteta e historisë sonë kombëtare. Kështu, ky libër nuk është thjesht një studim i historisë familjare, por një udhëzues për të kuptuar më mirë të kaluarën, për të vlerësuar më thellë të tashmen dhe për të ndërtuar një të ardhme që respekton dhe ruan trashëgiminë tonë kombëtare.

Në vazhdim, autori Kiçmari do të flasë për pozitën gjeografike të Llapit dhe rëndësinë e jashtëzakonshme që ky rajon ka pasur dhe ka ende në histori. Llapi, si një nga krahinat më të njohura dhe më të vjetra të Kosovës, shtrihet në një vend strategjik, që ka luajtur një rol kyç në lidhjen e viseve të ndryshme shqiptare dhe më gjerë. Ky rajon, i njohur për bukurinë dhe diversitetin e tij natyror, ka një pozicion gjeografik të favorshëm që e bën atë një pikë kalimi të rëndësishme, si në periudha paqeje, ashtu edhe gjatë periudhave të trazirave dhe konflikteve.

Me fshatrat e tij të shpërndarë mes kodrinave dhe fushave pjellore, Llapi ka krijuar kushte ideale për zhvillimin e bujqësisë, një burim të rëndësishëm i jetesës për banorët e tij. Rruga që lidh këto fshatra ka qenë gjithmonë një arterie e rëndësishme për transportin dhe tregtinë, duke krijuar mundësi për shkëmbime të mallrave dhe ideve me vise të tjera. Rrugët e lashta tregtare që kalonin përmes Llapit, si një urë lidhëse mes veriut dhe jugut, krijuan mundësi për zhvillimin e aktiviteteve ekonomike, që përveç ndihmës për zhvillimin e tregtisë, mundësojnë një lidhje më të ngushtë midis pasurive natyrore dhe nevojave të ndryshme të popujve të ndryshëm.

Në periudhat e luftrave përgjatë shekujsh, Llapi nuk ka qenë thjesht vetëm një vend i pasur natyralisht, por gjithashtu ishte edhe një bastion i fuqishëm i mbrojtjes dhe qëndresës shqiptare. Shtrirja e tij gjeografike e ka bërë atë një pikë të rëndësishme strategjike, e cila ka mundësuar mbrojtjen nga pushtuesit e huaj që kanë tentuar të shtrijnë ndikimin e tyre në këtë rajon. Si një territor i ngushtë, por me rëndësi të madhe strategjike, Llapi ka qenë një vend ku luftërat për liri dhe sovranitet janë zhvilluar me forcë dhe pasion, duke u kthyer në një simbol të qëndresës dhe të dëshirës për liri të popullit shqiptar.

Mbi këtë bazë, autori Kiçmari bën të qartë se, përveç rëndësisë ekonomike, Llapi ka pasur gjithashtu një rëndësi të jashtëzakonshme politike dhe ushtarake, si një pikë që ka mundësuar jo vetëm mbrojtjen e kombit shqiptar, por edhe forcimin e lidhjeve midis grupeve të ndryshme etnike dhe kulturore, që e kanë banuar këtë krahinë. Në këtë kuptim, ai është një ndër faktorët kyç që ka ndihmuar në ruajtjen dhe mbrojtjen e identitetit shqiptar gjatë shekujve, si dhe ka mundësuar ruajtjen e traditave dhe kulturës që i japin Llapit një status të veçantë në historinë e Kosovës dhe të Shqipërisë.

Përmes këtij konteksti historik dhe gjeografik, autori Kiçmari na sjell një imazh të qartë të një rajoni që ka pasur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e jetës sociale, ekonomike dhe politike të shqiptarëve, dhe për këtë arsye, historia e Llapit dhe e njerëzve që e banojnë atë është një pjesë e pandashme e historisë më të gjerë të kombit shqiptar…

Më tej, autori Kiçmari do të jape të dhëna edhe për sipërfaqen e Llapit, ku mësojmë se Llapi shtrihet mbi një sipërfaqe të gjerë toke, që përfshin një peizazh të pasur dhe të shumëllojshëm, ku malet, kodrinat dhe fushat e gjelbra bashkëjetojnë në harmoni të plotë. Ky reliev i larmishëm ka krijuar kushte të favorshme për zhvillimin e aktiviteteve bujqësore dhe blegtorale, duke bërë që ky rajon të ketë një rëndësi të madhe për jetesën e banorëve të tij. Fushat pjellore dhe tokat e pasura kanë mundësuar rritjen e kulturave bujqësore, si gruri, misri, patatja dhe shumë kultura të tjera bujqësore, ndërsa kodrinat dhe malet kanë qenë të përshtatshme për blegtori, duke kontribuar në jetesën e qytetarëve të Llapit për shekuj me radhë.

Topografia e këtij rajoni ka krijuar një balancë të shkëlqyer midis punës në bujqësi dhe blegtori, duke ofruar mundësi të shumta për prodhime të ndryshme që kanë qenë themeli i ekonomisë lokale. Rëndësia e tokës dhe mundësitë që ofron kjo sipërfaqe ka formësuar gjithashtu mënyrën e jetesës dhe karakterin e banorëve të Llapit. Ata janë të njohur për punën e palodhur, durimin dhe lidhjen e ngushtë me natyrën. Gjatë historisë, këta njerëz kanë krijuar një marrëdhënie të veçantë me tokën e tyre, e cila ka bërë që ata të zhvillojnë një ndjenjë të thellë të dashurisë dhe krenarisë për atë që kanë. Ata janë të fortë dhe të vendosur në mbrojtjen e asaj që iu takon, duke ruajtur traditat e bujqësisë dhe blegtorisë, si dhe lidhjen me tokën që e kanë punuar dhe e kanë trashëguar brez pas brezi.

Kjo lidhje e fortë me natyrën dhe tokën ka ndikuar edhe në formimin e karakterit të banorëve të Llapit, të cilët janë të njohur për mikpritjen, ndershmërinë dhe gatishmërinë për të punuar së bashku për të arritur qëllime të përbashkëta. Në një krahinë ku natyra është kaq e pasur dhe ku çdo familje ka mundësinë të punojë tokën dhe të kujdeset për pasuritë natyrore, ndjenja e bashkëjetesës dhe e ruajtjes së trashëgimisë natyrore dhe kulturore është e thellë dhe e fuqishme.

Gjithashtu, sipërfaqja e gjerë e Llapit, me luginat dhe lartësitë e saj, ka bërë që ky rajon të ketë një klimë të veçantë, që është gjithashtu e përshtatshme për zhvillimin e shumë aktiviteteve. Vendet malore ofrojnë mundësi për aktivitete të natyrës, si blegtori dhe prodhimi i produkteve të bulmetit, ndërsa fushat pjellore mundësojnë zhvillimin e bujqësisë. Kjo harmoni natyrore është një burim i vazhdueshëm i forcës dhe frymëzimit për banorët e Llapit, të cilët kanë mbajtur një lidhje të ngushtë me natyrën, duke e konsideruar atë si një pjesë të pandashme të identitetit të tyre dhe një burim të pashtershëm të forcës dhe besimit për të ardhmen.

Në kapitullin e pare autori Kiçmari flet për fshatrat e Llapit dhe jetën e banorëve. Ai i ndan fshatrat e Llapit në grupe, duke analizuar kushtet jetësore dhe mënyrën e ndërtimit të shtëpive. Grupi i parë i fshatrave përfshin zonat e vendosura në kodrina, ndërsa grupi i dytë përfshin fshatrat e fushës. Kjo ndarje nuk është vetëm gjeografike, por edhe kulturore, pasi fshatrat e kodrinave kanë ruajtur më shumë traditat e vjetra, ndërsa fshatrat e fushës janë ndikuar më shumë nga kontaktet me qytetet Podujevë e Prishtinë.

Kushtet e banimit kanë ndryshuar me kohën, nga shtëpitë prej guri e druri deri te shtëpitë moderne.

Në kapitullii e dytë, Kiçmari kthehet në retrospective të ngjarjeve të rënbdësishme historike për kombin tone, siç është Lidhja Shqiptare e Prizrenit, që vërtet bëri jehonë të pavdekshme.

Lidhja e Prizrenit (1878-1881) nuk mund të anashkalohet në historinë e Llapit dhe familjes Kiçmari. Ajo ishte një nga ngjarjet më të rëndësishme të historisë kombëtare shqiptare, ku shqiptarët kërkuan të mbronin trojet e tyre nga copëtimi nga fuqitë e huaja. Në dokumentet gjermane të kohës, siç e argumenton autori Kiçmari me hulumtimet e tij, Lidhja e Prizrenit paraqitet si një nga lëvizjet më të guximshme të popullit shqiptar. Në këtë kontekst, roli i fiseve të Llapit, përfshirë edhe familjen Kiçmari, ka qenë jetik.

Kapitulli i tretë i këtij libri i dedikohet shpërnguljeve të shqiptarëve, që vërtet shëmbëllejnë në plagë të pashëruar në shtatin e kombit.

Ky është një kapitull i dhimbshëm, sepse në të autori Kiçmari trajton shpërnguljen e shqiptarëve nga trojet e tyre (nga Sanxhakzu i Nishit). Shpërngulja e viteve 1878 ishte një nga më të dhimbshmet, siç thekson edhe autori me të drejtë, kur shumë familje shqiptare, përfshirë edhe familjen Kiçmari, u detyruan të braktisin trojet e tyre për t’u lënë vend kolonëve serbë. Procesi i shpërnguljes vazhdoi edhe më vonë, sidomos gjatë viteve të represionit serb. Në këtë kapitull, autori na jep një pamje të qartë të këtyre dramave njerëzore, duke përmendur përpjekjet për kthimin e shqiptarëve në trojet e tyre të Sanxhakut të Nishit.

Kapitulli i katërt i monografisë, “Trungu gjenealogjik i familjes Kiçmari”, i autorit Ma.sc. Ilmi Kiçmari përfaqëson kulmin e kësaj vepre, duke ofruar një pasqyrë të thellë dhe të kujdesshme të historisë dhe origjinës së familjes Kiçmari, një prej familjeve më të njohura dhe fisnike të rajonit të Llapit, saktësisht të fsahtit Lladofc. Ky kapitull është një udhëtim në kohë, ku autori zbërthen me detaje rrugëtimin e kësaj familjeje, duke ndaluar te figurat e para të njohura që janë të lidhura me këtë linjë gjenealogjike dhe duke pasqyruar gjithashtu zhvillimin dhe degëzimin e saj përmes brezave. Kiçmari ofron një pasqyrë të plotë të rëndësisë së kësaj familjeje, duke treguar se ajo nuk është thjesht një njohje e zakonshme e një linje familjare, por një simbol i qëndresës, krenarisë dhe vlerave të pastra shqiptare.

Përmes këtij kapitulli, autori na shpie në rrënjët e familjes Kiçmari, duke zbuluar elementët që kanë formuar këtë familje fisnike, duke përfshirë figurat e shquara që kanë luajtur role të rëndësishme në mbrojtjen e atdheut, ruajtjen e traditave dhe kultivimin e vlerave të larta morale dhe etike. Ky trung gjenealogjik është jo vetëm një renditje e emrave dhe datave, por një rrëfim i të gjitha sfidave, sakrificave dhe arritjeve që kjo familje ka kaluar gjatë shekujve. Me kalimin e brezave, pasardhësit e familjes Kiçmari kanë ruajtur një lidhje të ngushtë me natyrën, me historinë e atdheut dhe me popullin e tyre, duke u bërë një shembull për forcën e karakterit dhe angazhimin për ruajtjen e identitetit kombëtar.

Ky kapitull ofron gjithashtu një pasqyrë të qartë të ndikimit dhe rolit të familjes Kiçmari në shoqërinë e kohës së vet, duke theksuar se kjo familje ka luajtur një rol të rëndësishëm jo vetëm në aspektin e jetës sociale dhe ekonomike, por edhe në aspektin kulturor dhe politik të rajonit. Ndikimi i saj ka qenë i dukshëm në zhvillimin e jetës shoqërore, si dhe në mbrojtjen e vlerave kombëtare gjatë periudhave të ndryshme historike, duke i dhënë asaj një rëndësi të veçantë në historinë e Llapit dhe të Kosovës.

Duke e analizuar trungun gjenealogjik të familjes Kiçmari, autori ka arritur të krijojë një portret të plotë dhe të ndjeshëm të kësaj familjeje, që është më shumë se një shpjegim i ftohtë i të dhënave historike – është një thirrje e fuqishme për të njohur rrënjët tona dhe për të ruajtur identitetin tonë si komb. Ky kapitull është një ftesë për të reflektuar mbi vlerat që kalojnë nga brezi në brez dhe që formojnë shoqërinë, duke na kujtuar se çdo individ dhe çdo familje është një pjesë e pandashme e historisë më të madhe të popullit dhe kombit. Ndaj, ky trung gjenealogjik, me të gjitha degëzimet e tij, është një pasuri që duhet mbrojtur dhe kultivuar, që të vazhdojë të jetë një frymëzim për brezat e ardhshëm.

Kapitulli “Figurat e shquara të familjes Kiçmari”, është një pjesë e veçantë dhe e ngarkuar me emocione, ku autori Ilmi Kiçmari ndalet te ata individë të shquar që kanë dalë nga kjo familje dhe kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në fushat e arsimit, luftës, kulturës dhe politikës. Ky kapitull është një homazh për ata që me veprimet dhe sakrificat e tyre kanë kontribuar në zhvillimin dhe përparimin e shoqërisë shqiptare, duke dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në kohë të vështira për kombin.

Autori i kushton një vëmendje të veçantë atyre individëve që kanë luajtur një rol të rëndësishëm në fushën e arsimit, duke përhapur dritën e diturisë në një periudhë të errët historike, ku ndriçimi i mendjes dhe shpirtit ishte i domosdoshëm për ruajtjen e identitetit kombëtar. Mësuesit e kësaj familje, që kanë punuar në kushte të vështira, si punoi edhe vetë Ilmiu, jo vetëm që kanë mësuar dhe edukuar breza të tërë, por gjithashtu kanë shërbyer si portë për hapjen e horizonteve të reja për komunitetin shqiptar, duke kontribuar në mbrojtjen dhe përhapjen e gjuhës dhe kulturës shqiptare.

Një tjetër grup i veçantë që autori përmend janë luftëtarët, të cilët kanë dhënë gjithçka për mbrojtjen e trojeve shqiptare, në periudha kur kërcënimet ndaj ekzistencës së kombit ishin të mëdha. Këta individë, të cilët kanë luftuar për liri dhe pavarësi, kanë pasur një ndikim të madh në formimin e identitetit kombëtar shqiptar, duke u bërë shembuj të qëndresës dhe sakrificës për idealet e lirisë. Ata janë figura të cilat kanë pasur një ndikim të jashtëzakonshëm në zhvillimin e historisë së Kosovës dhe të shqiptarëve në përgjithësi, duke u bërë frymëzim për brezat e ardhshëm që do të vijojnë rrugën e tyre.

Po ashtu, kapitulli përmend edhe aktivistët dhe intelektualët e familjes Kiçmari, të cilët kanë mbajtur të gjallë frymën e lirisë dhe kanë kontribuar në forcimin e kulturës dhe edukatës, madje në kushte shumë të vështira politike dhe shoqërore. Aktivistët e kësaj familje kanë luajtur një rol të rëndësishëm në ngjalljen e ndërgjegjes kombëtare dhe kanë vepruar si udhëheqës të lëvizjeve që synonin të mbështesnin dhe forcësojnë aspiratat e shqiptarëve për një të ardhme të lirë dhe të dinjitetshme.

Nëpërmjet këtij kapitulli, Ilmi Kiçmari nuk e shikon thjesht këtë përmendje si një renditje të emrave të shquar të familjes, por si një mundësi për të kthyer këta individë në shembuj të frymëzimit dhe ndihmës për brezat që do të vijnë. Emrat dhe veprat e tyre janë një pasuri e pashlyeshme që duhet ruajtur dhe përcjellë, që të mund të ndikojnë dhe të udhëzojnë të rinjtë që do të vazhdojnë këtë rrugë përpara. Ky kapitull, përmes kujtimit të figurave të tilla të shquara, i bën ata të përjetshëm, jo vetëm në historinë e familjes Kiçmari, por në historinë e kombit shqiptar në tërësi.

Kështu, pjesa “Figurat e shquara të familjes Kiçmari” është një kapitull që i jep lexuesit një mundësi për të reflektuar mbi vlerat që kanë ndihmuar në ruajtjen e identitetit kombëtar dhe që kanë pasuruar kulturën dhe traditat shqiptare. Përmes veprave të këtyre individëve, familja Kiçmari vazhdon të mbetet një shembull i qëndresës, edukatës dhe sakrificës për komb, duke i ndihmuar brezat e ardhshëm të kuptojnë rëndësinë e historisë dhe të kultivojnë krenarinë për trashëgiminë e tyre.

Përfundim

Monografia “Familja Kiçmari” e Ma.sc. Ilmi Kiçmari është shumë më tepër se një rrëfim për një familje të veçantë; ajo është një udhëtim në thellësitë e historisë kombëtare shqiptare. Ky libër na tregon se historia e familjes Kiçmari është një pasqyrë e fateve të shumicës së familjeve shqiptare, që kanë përjetuar periudha shpërnguljesh, vuajtjesh, dhe qëndresë të pashoqe përballë vështirësive dhe pushtimeve të huaja. Ajo përfaqëson një pjesë të historisë së kombit shqiptar, ku secila familje, duke ruajtur traditat dhe vlerat e saj, ka kontribuar në ruajtjen e identitetit kombëtar dhe forcimin e shoqërisë shqiptare.

Përmes kësaj vepre, autori na kujton se është thelbësore të ruajmë dhe të respektojmë historinë familjare, sepse pa njohjen e së kaluarës, nuk mund të krijojmë një të ardhme të ndritur dhe të qëndrueshme. Ai na fton të kuptojmë se çdo trung familjar ka degë që lidhen ngushtësisht me degët e tjera të kombit, duke krijuar kështu një kurorë të madhe e të fortë, që qëndron e palëkundur përballë kohëve të vështira.

Ky rrëfim i thellë dhe domethënës na fton gjithashtu të vlerësojmë rrënjët tona, për të kuptuar se ato janë burim i fuqisë dhe i identitetit tonë, dhe që ruajtja e këtyre rrënjëve është një detyrë e çdo brezi. “Familja Kiçmari” është një pasuri kulturore dhe historike, që meriton vëmendjen e çdo shqiptari, pasi ajo është një dëshmi e gjallë e sakrificave, vlerave dhe angazhimit për liri dhe dinjitet.

Sot, pas gjithë këtyre brezave, nga kjo familje kanë dalë figura të shquara që kontribuojnë jo vetëm për kombit të tyre, por edhe për tërë njerëzimin. Profesorë, diplomatë, doktorë shkencash dhe individë të tjerë të shquar, të cilët, duke ruajtur frymën e traditave dhe edukatës familjare, po japin një kontribut të jashtëzakonshëm në fushat e shkencës, arsimit, diplomacisë dhe shoqërisë.

Ata janë pasardhës të denjë të një tradite të fuqishme dhe një fryme të pakompromis që ka shërbyer dhe vazhdon të shërbejë si një shembull i vlerave të larta për çdo shqiptar. Ky është një testament i pasurisë që ka kaluar brez pas brezi dhe që vazhdon të kontribuoni në ndriçimin e rrugës për një të ardhme më të mirë për të gjithë.

Zymer Mehani, në Besianë, më 18 dhejtor 2024