Ibrahim Kelmendi
Fatkeqësisht më 3 gusht 49 ndodh konvertimi i Lydias “makedone” në Krishtërim. Ishte njeriu i parë në Europë i konvertuar në Krishtërim. Kovertimi ndodhi sepse Saulusi anadollak i Taurusit, i cili më vonë u bë Shën Pali po e formonte religjionin Kristian, gjatë rrugëtimit nga Jerusalemi për në Romë, ndalon për pushim në Filipi (qytet buzë Selanikut të sotëm). Aty gjen strehim te Lydia dardane.
Lydia ishte Dardane nga Krahina e Lydias dardane (Azi e Vogël). Ajo u shpërngul në qytetin makedon Filipi, për të praktikuar biznesin me ngjyrim të shtofrave me purpur.
Komunikimi i Shën Palit me Lydian është zhvilluar në “greqisht”, meqë ajo ishte atëherë gjuhë e elitës intelektuale.
Dita e 3 gushtit për besimtarët kristianë është Ditë e shejtë që i dedikohet Shën Lydias makedone. Lydia është protagoniste biblike.
Legalizimi i Krishterimit në Europë
Nga 3 gushti i viti 49, deri në vitin 313, kur dardani tjetër Konstadini i Madh miraton Marrëveshjen e Milanos, Krishterimi në Europë përhapet në mënyrë klandestine, nga se ishte i ndaluar nga perandoria Romake. Me anë të Marrëveshjes (Ediktit) së Milanos legalizohet liria e shprehjes se mendimit dhe liria e besimit dhe praktimit të të gjitha religjioneve.
Më 28 shkurt 380 Perandori Romako-Bizantin Teodosi I, miraton Ediktin „Cunctos populos“, i cili e sanksiononte vetëm Krishtërimin si religjion të vetëm “zyrtar” të Perandorisë Romake, duke i ndaluar të gjithë religjionet tjerë.
Shizma e madhe e vitit 1054
Religjioni Kristian e ka bazën në Biblën e shkruar në “greqisht”, e cila ishte edhe gjuhë liturgjike, deri kur u legalizua në Perantorinë romake në vitin 313, nga Perandori Konstadini i Madh, i cili qe konvertuar në kristian. Qysh atëherë liturgjia kristiane filloi të praktikohej edhe në Latinisht. Gara për gjuhë kryesore liturgjike ishte shkaku kryesor që shkaktoi “shizmën” (ndarjen) e madhe të Krishtërimi, më 24 korrik 1054. Tashmë u përvijuan Kisha Romane (katolike) e Romës, dhe Kisha Ortodokse e Bizantit (Konstandinopolit). Hapësira e banuar me protoshqiptarë i përkiste Perandorisë Bizantine, prandaj dominohej nga Krishtërimi ortodoks. (Perandorinë Romake e ndanë të bijtë e Kostandinit, duke krijuar edhe Bizantin…)
Fatkeqësisht disa dekadentë, duke qenë të infektuar nga shovinizmi anti helenë dhe anti sllavë, broçkullisin se Krishterimi katolik është më shqiptar se Krishtërimi ortodoks, edhe pse Rilindja jonë kombëtare zanafilëën frymëzuese e ka nga Shqiptarët e përkatësisë ortodokse. Prandaj insistojnë të prezantojnë popullsinë protoshqiptare të Mesjetës me përkatësi katolike, edhe pse, duke qenë pjesë Bizantine, ishte kryesisht ortodokse.
* * *
Në vazhdim po sjell një ligjëratë të shkollave në Gjermani, ku nxenësit informohen për dallimit mes Krishterimit katolik dhe ortodoks.
Çfarë është kisha ortodokse dhe çfarë besojnë të krishterët ortodoksë?
Kisha Ortodokse është një bashkësi fetare e krishterimit. Me rreth 300 milionë njerëz, ajo përbën komunitetin e tretë më të madh të të krishterëve besimtarë.
“Ortodoks” do të thotë “adhurim i saktë” ose “besim i vërtet”. Kjo do të thotë se të krishterët ortodoksë i jetojnë shkrimet në mënyrë rigoroze dhe fjalë për fjalë.
Kisha Ortodokse e ka origjinën në Evropën Juglindore, përkatësisht në Perandorinë Bizantine. Meqenëse atje dominonte kultura greke, gjuha e kishës ishte kryesisht greqishtja.
Fillimisht nuk kishte dallime midis besimit katolik dhe atij ortodoks. Megjithatë, me kalimin e viteve, ata debatuan se si duhet adhuruar Zoti. Prandaj, pasuesit e Kishës Ortodokse e përshkruajnë veten si të vetmit pasardhës legjitim të kishës së vjetër. Por kush doli në të vërtetë i pari?
Katolik apo Ortodoks?
Kisha katolike dhe ortodokse u zhvilluan nga i njëjti besim. Ata u ndanë nga njëri-tjetri gati 1000 vjet më parë dhe janë zhvilluar në dy emërtime të ndryshme deri më sot.
Ndarja e besimit u përforcua nga përcaktimi i Bizantit si kryeqyteti i dytë i Perandorisë Romake. Si rezultat, perandoria ra politikisht në dy gjysma. Primati i Papës në Romë u refuzua gjithnjë e më shumë. Kjo përfundimisht arriti kulmin me shkishërimin e ndërsjellë të Papës dhe Patriarkut të Kostandinopojës në vitin 1054, i cili përfundimisht ndau kishën.
Papa në Romë e shihte veten si kreun e të gjithë të krishterëve, përfshirë ata që jetonin në Bizant. Megjithatë, ata e shihnin patriarkun e tyre përkatës, kryepeshkopin e tyre, si besimtarin më të lartë. Kjo shkaktoi dy rrymat e krishtera.
Dallimi midis Kishës Katolike dhe Ortodokse
Edhe pse kishat katolike dhe ortodokse lindën nga i njëjti besim, ka dallime të mëdha midis të dyjave.
Të krishterët ortodoksë kanë një nderim të fortë të ikonave dhe imazheve të shenjtorëve. Shërbimet e tyre kishtare janë gjithashtu më të përpunuara se ato katolike. Për shembull, ka më shumë temjan, qirinj dhe këndim kor. Një shërbim në kishë mund të zgjasë deri në tre orë.
Ndërsa katolikët festojnë festat e tyre sipas kalendarit Gregorian, disa të krishterë ortodoksë përdorin kalendarin Julian. Për shembull, kishat ortodokse ruse dhe ato serbe festojnë Krishtlindjet vetëm më 6 dhe 7 janar. Nga ana tjetër, të krishterët ortodoksë grekë kanë adoptuar kalendarin Gregorian dhe festojnë gjithashtu më 24 dhe 25 dhjetor.
Besimi i të krishterëve ortodoksë
Pavarësisht disa dallimeve, besimi ortodoks në thelb nuk është veçanërisht i ndryshëm nga ai i të krishterëve katolikë.
Shtatë sakramentet e Kishës Ortodokse korrespondojnë me ato të Kishës Katolike: pagëzimi, rrëfimi, konfirmimi, martesa, vajosja e të sëmurëve, shugurimi i priftërinjve dhe ipeshkvijve dhe Darka e Zotit.
Bibla e të krishterëve ortodoksë gjithashtu përbëhet nga Dhiata e Vjetër. Mirëpo, aty ka edhe më shumë shkrime sesa te katolikët. Përveç kësaj, Maria dhe baballarët e ndryshëm të kishës, d.m.th. patriarkët nga kohët e lashta, janë veçanërisht të rëndësishëm për besimin.
Kredo përmbledh mirë besimin e Kishës Ortodokse dhe vetëperceptimin e saj: “Kisha e vetme, e shenjtë, katolike dhe apostolike”.
Besimi në Papa ndryshon gjithashtu midis dy emërtimeve. Kisha Katolike beson në pagabueshmërinë e Papës – por të krishterët ortodoksë jo.
Ka një ndryshim të madh edhe në beqarinë e priftërinjve. Ndër të krishterët katolikë, priftërinjtë janë të ndaluar të martohen. Megjithatë, në Kishën Ortodokse, burrat e martuar lejohen të bëhen dhjakë ose priftërinj. Megjithatë, nëse bëheni të ve pasi jeni shuguruar si prift, nuk lejohet një martesë e dytë. Për t’u bërë peshkop në një kishë ortodokse, një burrë duhet të jetë beqar.
Krijimi i Kishës Ortodokse
Kisha Ortodokse nuk drejtohet nga Papa, por nga kryepeshkopët, të ashtuquajturit patriarkë. Parakusht për këtë është që ata të jenë priftërinj. Meqë ka kaq shumë patriarkë, edhe ata nuk kanë kokë. Megjithatë, Patriarku i Kostandinopojës ka një lloj roli suprem. Për shembull, ai koordinon bashkëpunimin e kishave ortodokse, por nuk ka pushtet absolut mbi patriarkët e tjerë.
Në vendet ortodokse kisha dhe shteti nuk janë të ndara, siç e dini nga Gjermania apo Austria. Në vend të kësaj, ato ekzistojnë në harmoni me njëri-tjetrin.
Ndoshta ndryshimi më i madh midis Kishës Ortodokse dhe besimeve të tjera është se nuk ka teologji rreptësisht sistematike me rregulla të ngurta. Besimtarët e kuptojnë se duhet përshtatur me traditat kulturore të çdo vendi. Prandaj, dizajni është i ndryshëm kudo në zonën e shpërndarjes.
Por ata bien dakord për një gjë: besimin në një Zot dhe praninë e shpirtit te njerëzit. Fryma është lidhja midis njerëzve dhe Zotit, e cila i çliron ata nga mëkatet e tyre dhe i lejon ata të bëhen qenie shpirtërore. Një hap që tashmë është bërë në Jezu Krishtin.
Kisha Ortodokse – pyetjet më të shpeshta
Cili është ndryshimi midis ortodoksëve dhe katolikëve?
Ndërsa Kisha Katolike udhëhiqet nga Papa në Romë, Kisha Ortodokse ka kisha të ndryshme kombëtare të pavarura. Ka edhe disa dallime në besime. Për shembull, nderimi i ikonave luan një rol më të madh në mesin e të krishterëve ortodoksë.
Çfarë beson Kisha Ortodokse?
Kisha Ortodokse beson në një Zot, Trinitetin dhe Shtatë Sakramentet – ashtu si Kisha Katolike. Arsyeja e ngjashmërisë është se të dyja i kanë rrënjët në krishterimin e hershëm. Megjithatë, më vonë ata u ndanë dhe vazhduan të zhvillohen paralelisht me njëri-tjetrin.
Çfarë është kisha ortodokse?
Fjala greke “ortodoks” do të thotë “besimtar”. Besimi ortodoks është interpretimi i rreptë dhe fjalë për fjalë i shkrimeve të shenjta. Kisha Ortodokse u nda nga Kisha Katolike rreth 1000 vjet më parë dhe jeton sipas rregullave të veta.
* * *
Ligjeratën për shkolla në Gjermani e huazova nga:
https://studyflix.de/allgemeinwissen/orthodoxe-kirche-6148
* * *
Këtu e keni intervistën e Prof. Dr. Jahja Drançollit, i cili shtjellon Historinë mesjetare të Europës Juglindore:
https://www.youtube.com/watch?v=mT-hd_eA_qE
