(Pjesa e katërt)
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
QËNDRIMET E PERËNDIMORËVE PËR QASJEN NË DEMONSTRATAT E VITIT 1981, SIPAS KQ TË LKJ-së
Në mënyrën se si bota perëndimore e shikonte dhe e trajtonte çështjen e Kosovës gjatë asaj pranvere të zjarrtë të vitit 1981, propaganda dhe analiza strategjike nuk e humbën kahjen e tyre kryesore: ruajtjen e Jugosllavisë brenda orbitës perëndimore, tërheqjen e saj nga balancat e brishta lindore dhe afërsia me kampin demokratik. Ishte kjo një përpjekje e qartë për ta mbajtur këtë vend, në krizë të brendshme, në një trajektore të favorshme për interesat gjeopolitike të Perëndimit. Nuk ishte thjesht një interes për Kosovën, por një projekt më i gjerë për të orientuar gjithë rrjedhën politike të rajonit ballkanik.
Në këtë sfond strategjik, Kosova shihej si nyja që kishte nisur të zgjidhte nyjën më të madhe: stabilitetin e Jugosllavisë. Prandaj, përtej analizave për karakterin e demonstratave dhe pasojat e tyre, qëllimi i padukshëm por i pranishëm në shumë qasje perëndimore ishte t’i ofrohej Beogradit një lloj “rrugëdaljeje” —një zgjidhje që do ta zbuttë krizën, por që njëkohësisht do ta afronte më shumë këtë shtet me vlerat dhe ndikimin perëndimor. Ishte një lojë diplomatike me shumë shtresa, ku mbështetja nuk ishte vetëm për paqen, por edhe për një orientim politik më të përshtatshëm për ekuilibrat ndërkombëtarë.
E megjithatë, edhe në këtë përpjekje të kujdesshme për ta “tërhequr” Jugosllavinë në krahun e vet, propaganda perëndimore nuk ishte unike dhe e njëzëshme. Vëreheshin dy qëndrime të dallueshme, dy mënyra të ndryshme për të trajtuar të njëjtën realitet: njëra më diplomatike dhe e matur, që ruante tonin zyrtar të miqësisë dhe ofronte mbështetje të kujdesshme për stabilitetin e federatës; tjetra më e drejtpërdrejtë dhe kritike, që nuk ngurronte të analizonte me realizëm karakterin e ngjarjeve dhe shkaqet e tyre të thella politike dhe kombëtare.
Kështu, në fjalorin e mediave dhe analistëve ndërkombëtarë, përzierja mes analizës strategjike dhe qëndrimit ideologjik krijoi një terren të dyfishtë: nga njëra anë mbështetje për integritetin e Jugosllavisë, nga ana tjetër kritika për shtypjen brutale të të drejtave të shqiptarëve në Kosovë. Ky dualitet nuk ishte thjesht pasqyrim i mendimeve të ndryshme, por një shprehje e tensionit të brendshëm që ndjente Perëndimi: si të ruajë një partner të dobësuar pa u bërë bashkëfajtor në dhunën që ai ushtronte ndaj një populli që kërkonte vetëm dinjitet dhe vetëvendosje.
Në këtë kuptim, Kosova u bë arenë jo vetëm e përplasjes politike mes shqiptarëve dhe pushtetit jugosllav, por edhe fushë e tensionit mes parimeve demokratike dhe interesave strategjike të Perëndimit. Dhe kjo dilemë—midis drejtësisë dhe pragmatizmit—vazhdon të jetë një nga temat më të thella në historinë e raporteve ndërkombëtare me çështjen shqiptare.
Qëndrimi amerikan dhe britanik sipas grupit për informim
Propaganda që buronte nga qarqet amerikane dhe britanike në atë periudhë përshkohej nga një vijë delikate, një qëndrim i kujdesshëm që synonte ruajtjen e balancës politike me Jugosllavinë. Në thelbin e saj, ajo mbante ngjyrimet e diplomacisë klasike, të një diskursi të formuluar me maturi, ku dominonte ideja se Jugosllavia zotëronte ende forca dhe mekanizma të mjaftueshme për të përballuar vetë situatën në Kosovë. Ishte një përpjekje për të ruajtur fasadën e stabilitetit dhe për të mos prishur marrëdhëniet e vjetra me një aleat të dobishëm në një rajon strategjik.
Kjo qasje, në dukje e qetë dhe e zbutur, fshihte pas vetes një logjikë të ftohtë politike. Ashtu si nën një perde të hollë, propaganda anglo-amerikane zbulonte heshtur përkushtimin e këtyre shteteve për të mos irrituar Beogradin, për të mos e sfiduar në mënyrë të hapur, por njëkohësisht për të mos u distancuar plotësisht nga vlerat demokratike që i proklamonin. Ishte një lojë diplomatike me fjalë të matura dhe tone të kujdesshme, ku retorika publike maskonte një tension të brendshëm ndërmjet qëndrimeve parimore dhe interesave strategjike.
Në këtë kontekst, shtypi amerikan, në mënyrë të nënkuptuar, u bë pjesë e kësaj loje të heshtur. Nuk ishin të pakta sinjalet që gazetarëve të huaj, sidomos atyre të akredituar në Ballkan, u ishte tërhequr vërejtja që raportimet e tyre të mos përmbanin tone të ashpra apo përshkrime që mund të konsideroheshin provokuese për pushtetin jugosllav. Fjala „korrektësi“ në raportim, në këtë rast, merrte kuptimin e një vetëcensure të heshtur—një kujdes për të mos e prishur raportin e ndjeshëm me një vend që, për Perëndimin, ende luante një rol të rëndësishëm në ekuilibrin politik të pasluftës së ftohtë.
Kështu, Kosova u trajtua në media jo si dramë reale e një populli të shtypur, por si një „çështje e brendshme“ që duhej menaxhuar me kujdes nga vetë Jugosllavia, si një krizë që mund të zgjidhej pa u bërë jehonë në skenën globale. E në këtë mënyrë, realiteti në terren – demonstratat paqësore, dhuna policore, represioni sistematik – u mbytën në një gjuhë të qetë diplomatike, në një heshtje të organizuar me kujdes, që më shumë se drejtësinë, ruante interesin.
Dhe kështu, ajo që për shqiptarët ishte një klithmë lirie, për disa zëra të fuqishëm ndërkombëtarë mbeti një çështje për t’u menaxhuar në heshtje, në emër të një stabiliteti që në thelb tashmë po shembej. Kjo qasje e kujdesshme dhe e dyfishtë e politikës perëndimore, sidomos e asaj amerikane, bëhet edhe më e qartë kur vështrohen marrëdhëniet që ajo mbajti ndaj grupeve të tjera radikale dhe nacionaliste në hapësirat e veta.
Mjafton të shihet qëndrimi i prerë dhe i rreptë që administrata amerikane kishte ndaj grupimeve ustashe në SHBA—të cilët cilësoheshin si elementë terroristë—dhe mënyra se si kjo përballje pasqyrohej gjerësisht në media, veçanërisht në rastin e grupit të dënuar në New York, i cili mori një publicitet të madh, duke u paraqitur si shembull i angazhimit amerikan kundër ekstremizmit.
Nga ana tjetër, në të njëjtën frymë, por me një nuancë tjetër të heshtur, vërehet se edhe mënyra e raportimit për çështje të brendshme në Jugosllavi filloi të marrë një kahje të ndryshme. Në rastin e dënimit të nacionalistëve kroatë në Zagreb, raportimet ishin më të zbutura, më të balancuara, e madje më të “mirëkuptueshme”. Ndryshe nga ç ‘pritej, mediat perëndimore nuk e ngritën flamurin e zakonshëm të „të drejtave të njeriut“, nuk lëshuan alarme për represionin politik, dhe nuk u shfaqën po aq të ndjeshme ndaj asaj që përndryshe do të ishte interpretuar si shtypje politike.
Ky qëndrim i heshtur, kjo mosngritje e zërit në emër të të drejtave themelore të njeriut, dëshmon se raportimi dhe qasja ndaj ngjarjeve politike në rajon nuk ishin gjithmonë të frymëzuara nga parime universale, por shpeshherë nga kalkulime gjeopolitike dhe interesa të heshtura strategjike. Aty ku shfaqej rreziku për të dëmtuar një marrëdhënie delikate me Jugosllavinë, parimet zbuteshin, dhe aty ku ishte e lejuar të demonstrohej forca morale, ajo bëhej me zell të dukshëm.
Ky dualitet në raportim e në vlerësim nuk ishte thjesht një rastësi, por pasqyrë e një diplomacie që dinte të luante me heshtjen po aq sa me fjalën. Dhe në këtë heshtje të qëllimshme, shpeshherë fshihej padrejtësia më e madhe—mosvëmendja ndaj vuajtjes reale të popujve, mosdëgjimi i zërave të atyre që kërkonin liri, dinjitet dhe drejtësi. Prandaj, historia e raportimeve ndërkombëtare nuk është vetëm histori lajmesh, por edhe histori e filtrave të interesit, ku drejtësia shpesh rrinte pezull mes politikës dhe heshtjes së qëllimshme.
Shtypi britanik, gjithnjë i njohur për qasjen e tij të balancuar dhe tonin e matur, edhe në rastin e ngjarjeve në Kosovë nuk e humbi këtë tipar karakteristik. Informimi që ofronte ishte, në përgjithësi, korrekt, duke pasqyruar realitetin me një farë ndershmërie, por megjithatë, ajo e vërtetë që përhapej në faqe gazetash vinte e zbutur, e ngjitur me tone të përmbajtura, shpeshherë të zhveshura nga tensioni i vërtetë që vlonte në terrenin kosovar. Edhe spekulimet e vjetra për të ardhmen e Jugosllavisë, megjithëse riktheheshin herë pas here, shfaqeshin sporadike dhe me një kujdes të tejskajshëm për të mos irrituar balancat politike ndërkombëtare.
Në thelb, shtypi britanik nuk e kishte qëllim të ndezte zjarrin e një krize ndërkombëtare mbi barrën që Jugosllavia po mbante në atë kohë. Përkundrazi, në mënyrë të heshtur por të qartë, vërehej një përpjekje për ta mbrojtur Jugosllavinë nga përkeqësimi i mëtejshëm i gjendjes së saj politike dhe ekonomike, për ta ruajtur si një nyje të qëndrueshme në hartën e ndërlikuar të Ballkanit.
Në këtë kontekst, angazhimi nuk ishte vetëm politik, por edhe ekonomik. Britania, përmes reflektimit të qëndrimeve të saj në media, e shihte të rëndësishme që Jugosllavia të mos dëmtohej në marrëdhëniet me Komunitetin Ekonomik Europian (EEZ), duke kritikuar edhe vendet që pengonin rrjedhën e tregtisë së lirë. Vetoja e Irlandës dhe Francës, në lidhje me eksportin e mishit jugosllav, u trajtua me një lloj mospajtimi të qartë nga media britanike—jo thjesht si një çështje tregtie, por si një element që mund të ndikonte negativisht në një situatë tashmë të brishtë.
Kështu, shtypi britanik, nën petkun e korrektësisë gazetareske, i qëndroi linjës së njohur diplomatike: të ruhet ekuilibri, të shmangen tensionet, dhe të mos lejohet që situata e brendshme në Jugosllavi të shkallëzohet në një krizë më të gjerë. Por në këtë përpjekje për qetësi, shpeshherë heshtja përballë dhimbjes së shqiptarëve në Kosovë merrte një tjetër formë—atë të diplomacisë së heshtur, që në emër të stabilitetit, vendoste në plan të dytë të vërtetën e një populli që thërriste për drejtësi.
Dhe kështu, ndërmjet rreshtave të artikujve, në hijen e frazave të buta, fshihej një qëndrim i heshtur politik: ruajtja e Jugosllavisë si bastion i baraspeshës ndërkombëtare, edhe nëse kjo do të thoshte të mos e dëgjosh zërin e atyre që, mes dhunës dhe padrejtësisë, vetëm kërkonin lirinë.
Qasja propaganduese e shtypit amerikan dhe britanik, me gjuhën e saj të kujdesshme dhe tonin e balancuar, nuk ishte thjesht pasqyrim i një retorike të rastësishme mediatike, por një zgjatim i qartë i interesave zyrtare të këtyre shteteve. Në thelb, ajo reflektonte një strategji të mirëpërcaktuar politike: ruajtjen e Jugosllavisë ashtu siç ishte—një federatë e paqëndrueshme, por ende e dobishme për baraspeshëngjeopolitike në Ballkan. Për ta, çdo ndryshim i kufijve në këtë mozaik të ndërlikuar etnik e historik mund të shkaktonte një efekt zinxhir që do të kërcënonte jo vetëm rajonin, por do të hapte plagë të vjetra në gjithë hartën ballkanike.
Kjo frikë e fshehur pas fjalëve të kujdesshme e kishte një burim të qartë: rrezikun që ngjarjet në Kosovë të fitonin një rezonancë ndërkombëtare dhe të përdoreshin nga Bashkimi Sovjetik si kartë për të ndërhyrë në këtë pjesë të Evropës që Perëndimi përpiqej me çdo kusht ta mbante të lirë nga ndikimi lindor. Ishte një shqetësim që shfaqej në mënyrë të nënkuptuar në shumë editoriale, analiza dhe komente, ku hijet e Luftës së Ftohtë lëviznin pas çdo fjalie të moderuar.
Në fakt, nuk ishte vetëm shqetësimi për Kosovën, por për një lojë domino më të madh që mund të rrëzohej nëse Jugosllavia rrëshqiste drejt Lindjes. Në këtë kontekst, vetë shtypi perëndimor nënvizonte gjithnjë e më shpesh se këmbimet tregtare mes SFRJ-së dhe Bashkimit Sovjetik kishin filluar të rriteshin, dhe me to edhe varësia ekonomike, e cila mund të kishte pasoja të rënda për kursin politik të Jugosllavisë si një vend i pavarur nga blloqet. Ishte kjo varësi që i bënte qarqet perëndimore të trembeshin se, në mungesë të mbështetjes së tyre dhe përballë krizave të brendshme, Beogradi do të mund të binte lehtësisht në përqafimin e Lindjes.
Prandaj, në vend që të denonconin me forcë shtypjen që ushtrohej mbi shqiptarët në Kosovë, zërat perëndimorë zgjodhën një rrugë tjetër: ruajtjen e një balanci të brishtë në emër të stabilitetit rajonal. Në vend që të flisnin për të drejtën e një populli, ata flisnin për rrezikun e një përçarjeje; në vend që të mbronin të shtypurit, ata mbronin kufijtë ekzistues.
Kështu, ngjarjet në Kosovë, në vend që të trajtoheshin si zgjim i një ndërgjegjeje kombëtare dhe demokratike, u zhvendosën në retorikën e gjeopolitikës, ku liria e një populli shihej më shumë si rrezik për rendin ndërkombëtar sesa si një e drejtë themelore njerëzore. Dhe kështu, heshtja e kujdesshme u bë një instrument diplomatik, që peshonte më shumë se e vërteta, duke e lënë dhimbjen e Kosovës të mbytej në heshtjen strategjike të interesave të mëdha.
“Interneshënell Herild Trubjun” thekson se “Bashkimi Sovjetik qëndron prapa ngjarjeve në Kosovë”
Në retorikën politike të kohës, “rreziku sovjetik” nuk ishte vetëm një fantazmë që endet në skutat e analizave strategjike, por një temë që ushqehej e fryhej me zell nga shtypi i krahut të djathtë, sidomos në Greqi. Kjo pjesë e medies greke, posa Greqia kishte hyrë nën ombrellën e NATO-s, filloi të shfaqej jo vetëm si zë mbështetës, por si eksponent i flaktë i ideologjisë natoiste, duke marrë përsipër rolin e vëzhguesit të ngjarjeve ballkanike në dritën e interesave të Perëndimit.
Në këtë klimë propagandistike të tensionuar, çdo lëvizje politike në rajon shihej me sy lupë, çdo protestë interpretohej si shkas i mundshëm për destabilizim global, dhe çdo përplasje sociale merrte përmasat e një alarmi ndërkombëtar. Ishte veçanërisht shtypi i të djathtës greke ai që, me tone të zymta e paralajmëruese, e lidhte situatën në Kosovë me skenarë të errët gjeopolitikë.
Kjo logjikë alarmante u bë veçanërisht e dukshme pas manovrave ushtarake të NATO-s në Greqi, në fillim të marsit, pak para se të shpërthenin demonstratat shqiptare në Kosovë. Aty, në hije të stërvitjeve ushtarake, disa zëra të shtypit grek shpallën skenarë ogurzezë, duke lajmëruar — me një zell të habitshëm — mundësinë e shpërthimit të një Lufte të Tretë Botërore. Ishte një paralajmërim më shumë simbolik sesa i mbështetur në realitet, por që tregonte se si frika dhe propaganda ishin ndërthurur për të ngjyrosur çdo lëvizje në Ballkan me hijet e Luftës së Ftohtë.
Kështu, demonstratat e shqiptarëve në Kosovë nuk shiheshin thjesht si një kërkesë për liri dhe vetëvendosje, por interpretoheshin nëpër filtrat e një paranoje të madhe strategjike, ku çdo trazirë në brendësi të Jugosllavisë perceptohej si portë e hapur për ndërhyrje sovjetike, si fillim i një rrjedhe që mund të dilte jashtë kontrollit të perandorisë perëndimore.
Ishte kjo një mënyrë për ta mbuluar të vërtetën e thjeshtë me një perde alarmi gjeopolitik, për ta zhvendosur vëmendjen nga kërkesat legjitime të një populli drejt frikës së madhe të epokës—ndikimit sovjetik. Dhe kështu, zërat që thërrisnin për liri në Prishtinë, në rrugët e Kosovës, u përkthyen në qasje të ftohta dhe skenarë të luftës globale, duke e lënë anash thelbin njerëzor të revoltës shqiptare: kërkesën për dinjitet, për barazi, për jetë më të drejtë në tokën e vet.
Në këtë mënyrë, Ballkani vazhdonte të shërbente si një skenë ku projektoheshin frikët dhe interesat e të mëdhenjve, ndërsa popujt e tij mbeteshin vetëm figurantë në dramën e madhe të gjeopolitikës. Sipas një skenari të ngjizur me frymën e frikës së kohës dhe imagjinatës së nxehtë të analizave gjeopolitike, shpërthimi i pakënaqësisë në Kosovë nuk shihej si një lëvizje popullore për liri, por si fillesa e një zinxhiri të rrezikshëm përplasjesh që, në logjikën e atyre qarqeve, mund të sillte shpërthimin e një konflikti të gjerë rajonal.
Sipas kësaj narrative, pas zjarrit të protestave në Kosovë, do të vinte përplasja mes Shqipërisë dhe Jugosllavisë—një përplasje që, sipas tyre, do të shërbente si pretekst për ndërhyrjen sovjetike në Ballkan.
Skenari ngrihej mbi një logjikë të thjesht, por të dramatizuar deri në ekstrem: Tirana, e mbështetur nga Moska, do të përfshihej në luftë me Beogradin; Bullgaria do të shfrytëzonte rastin për të okupuar Maqedoninë, dhe Jugosllavia, në përballje me këtë “kërcënim lindor”, do të thërriste Perëndimin në ndihmë. Një ndarje klasike e akteve në dramën e Luftës së Ftohtë, ku gjithçka shihej përmes lenteve të dy blloqeve të mëdha dhe çdo trazirë e brendshme interpretohej si pjesë e një loje më të madhe të forcave globale.
Në këtë frymë alarmante, vlen të përmendet edhe qëndrimi i gazetës së njohur International Herald Tribune, e cila, përmes publicistit Sulzberger, në një artikull të shkruar nga Athina, pretendonte se kishte “të dhëna” që Bashkimi Sovjetik qëndronte pas ngjarjeve në Kosovë. Një pohim i tillë, më shumë sesa fakt, ishte sintezë e frikës së kohës—e asaj paranoje që ushqente opinionin publik dhe që kërkonte gjithmonë një dorë të fshehtë, një prapaskenë të errët, për të shpjeguar çdo zgjim të një populli që kërkonte liri.
Por realiteti ishte krejt tjetër. Në Kosovë nuk qëndronin agjentë të Lindjes, por zemra të një populli që rrihnin për dinjitet dhe barazi. Në rrugët e Prishtinës nuk marshonin plane të fshehta të Kremlinit, por bijë e bija të këtij vendi që kërkonin të jetonin si të barabartë, të lirë, të padënuar për gjuhën, kulturën dhe qenien e tyre. Por kjo e vërtetë e thjeshtë shpesh u përmbyt nga fjalimet strategjike dhe analizat e nxehta që shihnin hijet e Luftës së Tretë Botërore në çdo protestë të drejtë.
Dhe kështu, edhe dhimbja e Kosovës, edhe thirrja e saj për drejtësi, u zhvendos nga qendra e vëmendjes për t’u bërë pjesë e një narrative të madhe strategjike, ku popujt ishin thjesht figura në një lojë shahu, dhe liria – një fjalë që duhej heshtur kur binte ndesh me interesat e mëdha të kohës.
Krahas zërave të zellshëm të shtypit grek, edhe shumë media të vendeve të tjera perëndimore ndoqën të njëjtën linjë interpretimi, duke artikuluar me kujdes – por me ton të qartë politik – se pas trazirave në Kosovë qëndronin pretendimet territoriale të Shqipërisë. Kjo mënyrë e të paraqiturit të situatës nuk ishte thjesht një koment i zakonshëm mediatik, por një narrativë e ndërtuar me kujdes që synonte të krijonte ndjesinë e një rreziku të madh dhe real për paqen, jo vetëm në Ballkan, por edhe më gjerë, në skenën më të gjerë ndërkombëtare.
Në këtë kontekst të tensionuar dhe të ndërtuar mbi paranojën strategjike të kohës, një pjesë e shtypit perëndimor nisi të artikulojë edhe një tjetër argument që synonte të legjitimonte status quo-në në Kosovë: ideja se Kosova nuk mund të jetë Republikë. Por kjo nuk ishte thjesht një pikëpamje ligjore apo kushtetuese—ishte një qëndrim politik i veshur me frikë të qëllimshme. Për ta, krijimi i Republikës së Kosovës nuk do të ishte një hap drejt barazisë e vetëvendosjes, por një hap i parë drejt një bashkimi të pashmangshëm me Shqipërinë—bashkim që, sipas tyre, do të shkaktonte një reagim zinxhir në gjithë rajonin, me pasoja “të paimagjinueshme”.
Në fakt, pas kësaj retorike që predikonte stabilitetin, fshihej frika e vjetër ballkanike: ajo e ndryshimit të kufijve, e ringjalljes së çështjeve kombëtare dhe e përmbysjes së ekuilibrave të brishtë të krijuar nga historia dhe diplomacia e pasluftës. Republika e Kosovës, në këtë diskurs, nuk shihej si e drejtë legjitime e një populli autokton që kërkonte barazi në një federatë shumëkombëshe, por si një “rrezik” që mund të frymëzonte kombet e tjera të shtypura të kërkonin po të njëjtën rrugë drejt lirisë.
Dhe kështu, në vend që t’i jepnin zë të drejtës së shqiptarëve për vetëvendosje, mediat perëndimore zgjodhën ta zhvendosin thelbin e debatit nga e drejta në frikën, nga parimi në skenarin katastrofik. Ata e paraqitën Kosovën jo si një plagë që duhej shëruar me drejtësi, por si një vatër potenciale të destabilizimit, ku çdo kërkesë për republikë shihej si fillimi i një përplasjeje më të madhe, si paralajmërim për një furtunë që mund të trondiste gjithë rajonin.
Kështu, e drejta për barazi u shndërrua në kërcënim, dhe ëndrra për republikë në frikë të shpërthimit. Në këtë mënyrë, zëri i Kosovës, që vinte nga thellësia e një populli që kërkonte dinjitet, u përkthye në gjuhën e interesave të mëdha – dhe përballë kësaj, drejtësia u la pezull, duke u zëvendësuar nga retorika e ruajtjes së kufijve, qoftë edhe nëse ata kufij mbanin brenda tyre një padrejtësi historike.
(vijon)
