(Pjesa e tretë)
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
Dokumenti “Top sekret” për informimin ndërkombëtar të demonstratave, 1981
Në dokumentin sekret të datës 12 prill 1981, të shënuar me numrin 2407/II, e që mbante vulën e errët të „sekretit të lartë“ të regjimit, Grupi për propagandë ndërkombëtare pranë Komitetit Qendror të LKJ-së, nuk i referohej demonstratave masive të shqiptarëve në Kosovë me emrin e tyre të vërtetë dhe dinjitoz—demonstrata. Përkundrazi, regjimi jugosllav kishte zgjedhur një gjuhë tjetër, një gjuhë të zbehur dhe neutrale, duke i quajtur ato „ngjarje“, sikur të donte t’i fshinte nga historia ose t’i kthente në një ndodhi të parëndësishme, pa peshë politike apo historike.
Arsyeja për këtë deformim nuk ishte thjesht rastësore. Ishte një strategji e qëllimshme për ta çorientuar dhe manipuluar opinionin publik ndërkombëtar dhe atë vendor, duke i fshehur përmasat reale, karakterin masiv dhe domethënien e madhe politike dhe kombëtare që këto demonstrata kishin në vetvete. Me një cinizëm të qartë, regjimi përpiqej ta minimizonte dhe ta zvogëlonte këtë lëvizje të madhe kombëtare në „disa ngjarje“ të vogla, duke dashur të mohonte realitetin e një populli të tërë që po kërkonte hapur dhe me guxim të drejtën e tij historike për liri dhe dinjitet politik.
Ironia më e madhe ishte pikërisht në formulimin „informat analitike“, një shprehje që regjimi e përdorte për të fshehur realitetin, duke e mbuluar me një perde propagande cinike, ndërsa në realitet, kjo „analizë“ nuk ishte asgjë tjetër veçse manipulim dhe mashtrim për të arsyetuar represionin brutal që po ushtronte mbi protestuesit paqësorë shqiptarë. Në këtë mënyrë, pushteti jugosllav dëshironte që bota të besonte një tregim të gënjeshtërt për atë që po ndodhte në Kosovë, një tregim që distancohej nga e vërteta e madhe e historisë së asaj kohe.
Në të vërtetë, demonstratat e vitit 1981 ishin në thelb një lëvizje e madhe popullore dhe paqësore, që u përshëndetën si të tilla edhe nga opinioni ndërkombëtar, duke u konsideruar si një zgjim politik e kombëtar që kërkonte të drejtën e ligjshme dhe të natyrshme të shqiptarëve në Kosovë. Por, përkundër kësaj, regjimi zgjodhi rrugën e forcës së verbër, duke përdorur çdo mjet dhune ndaj njerëzve të paarmatosur, duke bërë kështu një përpjekje dëshpëruese për t’i heshtur dhe për të shuar zërin e tyre.
Në këtë kuptim, ajo „informatë analitike“, ajo letër sekrete me shenjën e „Top Sekret“, nuk ishte veçse simbol i mashtrimit dhe hipokrizisë së një regjimi që e humbi betejën morale që në çastin kur nuk guxoi ta shihte dhe ta pranonte të vërtetën ashtu siç ishte, duke zgjedhur rrugën e manipulimit në vend të njohjes së realitetit historik, politik dhe kombëtar të Kosovës dhe shqiptarëve që po kërkonin lirinë e tyre me një zë të qartë dhe dinjitoz.
Informatë analitike
Për reagimet ndërkombëtare të ngjarjeve në Kosovë
Dokumenti sekret i Grupit për Informim dhe Propagandë fillon me një frazë të mbështjellë nga një ironi thuajse e fshehtë, një frazë që përpiqet ta mbajë larg të vërtetën e madhe, duke e mbështjellë me hijen e një loje politike mes dy botëve të mëdha. Ai nis me shprehjen: „Ngjarjet“, një fjalë që nënkupton ngjarje pa peshë dhe pa emër, sikur protesta të fuqishme dhe historike të shqiptarëve të ishin thjesht ca lëvizje të rastësishme e kalimtare.
E megjithatë, pikërisht kjo fjalë pa emër, kjo „ngjarje“ pa identitet që pushteti e zgjodhi për t’i minimizuar e për t’u dhënë një tjetër ngjyrim demonstratave, zbulon frikën e thellë që regjimi kishte prej forcës së tyre të vërtetë. Përtej kësaj ironie fshihet edhe një shqetësim më i thellë—një shqetësim se këto demonstrata tashmë kishin kapërcyer kufijtë e Kosovës, duke fituar jehonë dhe vëmendje ndërkombëtare.
Në vazhdën e këtij shqetësimi, informata vazhdon duke theksuar se demonstratat shqiptare tashmë ishin bërë arenë e një loje taktike propagandistike midis dy blloqeve rivale, atij Lindor dhe Perëndimor. Njëri bllok, dhe tjetri, duke shfrytëzuar këtë rast historik, ishin duke përshtatur retorikën e tyre, duke u përpjekur ta përdornin situatën sipas interesave të veta. Kështu, për Jugosllavinë e brishtë dhe plot ankth, „ngjarjet“ u shndërruan në një terren të luftës së propagandës, ku e vërteta trajtohej si lojë, ndërsa drama njerëzore si mjet politik.
Në këtë mënyrë, demonstratat e Kosovës u kthyen në objekt të një lufte fjalësh dhe përplasje ideologjike, një ballafaqim midis dy blloqeve politike që synonin ta përdornin dramën e shqiptarëve për interesat e tyre të mëdha gjeopolitike. Por, për shqiptarët, kjo dramë nuk ishte lojë politike—ajo ishte një thirrje shpirtërore dhe kombëtare, ishte beteja për dinjitetin dhe lirinë që kishte rrënjë në vetë historinë e tyre.
Kjo frazë hapëse, e shkruar në një gjuhë burokratike dhe manipuluese, në fakt zbulon qartë atë që donte të fshihte—fuqinë e madhe historike që kishin demonstratat shqiptare të vitit 1981. Ajo tregon se bota tashmë po e shihte qartë zërin dhe guximin e një populli, ndërsa pushteti jugosllav, i kapur në panik dhe pasiguri, po mundohej më kot t’i mbulonte këto ngjarje me mjegullën e propagandës së vet.
Në këtë mënyrë, kjo frazë bëhet dëshmi e qartë dhe ironike e një kohe kur historia e shqiptarëve nuk mund të fshihej më, kur drama e Kosovës nuk mund të quhej thjesht një „ngjarje“, sepse ajo ishte kthyer tashmë në jehonën e madhe të lirisë, në një apel që i fliste botës dhe njerëzimit për drejtësi, për dinjitet dhe për ekzistencë.
Ndarja e trendëve propaganduese
Grupi për informim, në atë dokument të fshehtë, me një art ironik dhe mjeshtëri cinike, e paraqiste propagandën në vendet perëndimore si një mozaik të ndarë qartë në dy drejtime të dallueshme, dy rryma që kundërshtonin dhe sfidonin njëra-tjetrën. Nga njëra anë, qëndronte një trend që vazhdonte rrugën e deklaratave zyrtare, formale, një politikë që përpiqej ta ruante me çdo kusht balancën diplomatike, duke folur me kujdes dhe maturi për “miqësi” dhe “marrëdhënie të mira” me Jugosllavinë.
Por, krahas kësaj rryme zyrtare, shfaqej edhe një tjetër, më e guximshme dhe më e sinqertë në qëndrimet e saja. Kjo propagandë nuk u pajtua me narrativën sipërfaqësore të politikës së heshtjes diplomatike, por filloi ta ngrinte lart zërin e vërtetë të shqiptarëve, duke shprehur hapur mbështetje për kërkesat e tyre demokratike dhe kombëtare, e duke denoncuar dhunën dhe represionin jugosllav.
Kështu, në botën perëndimore lindën dy rryma propagandistike, dy trende që po dalloheshin qartë dhe që për çdo ditë po distancoheshin gjithnjë e më shumë prej njëra-tjetrës. Kjo ndarje, tashmë e thelluar edhe më shumë prej ngjarjeve dramatike në Poloni, u bë edhe më e dukshme dhe më e mprehtë me shpërthimin e demonstratave në Kosovë. Ngjarjet e vitit 1981 shërbyen kështu si një katalizator që nxori në dritë dallimet mes dy qëndrimeve perëndimore—njërit, formal, të kujdesshëm dhe diplomatiko-zyrtar, dhe tjetrit, më të guximshëm, të sinqertë dhe të drejtpërdrejtë.
Në një kuptim më të thellë, Kosova e ’81-shit u bë një lloj pasqyre morale dhe politike për botën perëndimore. Në atë pasqyrë u panë dy fytyra: ajo e pragmatizmit politik, që vazhdonte me gjuhën e kujdesshme të diplomacisë së heshtur, dhe ajo e ndërgjegjes njerëzore, që nuk pranoi ta mohonte realitetin e dhimbshëm të një populli të shtypur.
Kështu, demonstratat në Kosovë nuk ishin thjesht ngjarje të brendshme apo të izoluara—ato u shndërruan në një vijë dalluese, në një shteg që ndau qartë dhe prerë politikën deklarative dhe retorikën e heshtur diplomatike nga mbështetja e hapur dhe e qartë ndaj lirisë dhe drejtësisë për një popull që luftonte për të ardhmen e tij. Ishte kjo një ndarje e qartë dhe simbolike, një dallim thelbësor që u bë edhe më evident pikërisht për shkak të Kosovës—e cila, duke ngritur zërin e saj të fuqishëm dhe të drejtë, detyroi edhe botën perëndimore ta shihte të vërtetën në sy.
Në perëndim është karakteristike, se duke i përcjell interesat e blloqeve, kanë dashur të provokojnë në lindje konfrontime propaganduese rreth Jugosllavisë (e cila ishte mjaft e shprehur gjatë kohës së sëmundjes së kryetarit Tito), por lindja këtë radhë në këtë nuk kishte reagua.
Nevoja për të marr masa energjike për hir të normalizimit të gjendjes në Kosovë nuk vihej në dyshim. Megjithatë në disa rrethe të caktuara të botës janë munduar që ngjarjet në Kosovë ti shfrytëzonin për diskreditimin e Jugosllavisë në pozicionin ndërkombëtar. Reagimet e vendeve të pa inkuadruara për ngjarjet në Kosovë ishin skajshmërisht të kufizuara dhe informatat ishin shumë të kujdesshme.
Gazetat kineze kishin reaguar pozitivisht duke i bazuar informacionet e tyre, në burimet tona.
Në skenën e ndërlikuar të politikës ndërkombëtare të kohës, ngjarjet e vitit 1981 në Kosovë nuk u panë vetëm si çështje të brendshme të një krahine të vogël në skaj të Jugosllavisë, por u interpretuan e u përdorën nga blloqe të ndryshme globale dhe nga fqinjët rajonalë sipas interesave të tyre të veçanta—politike, të sigurisë dhe të brendshme strategjike.
Qasjet propagandistike që pasuan, nuk ishin të njëtrajtshme; ato u formësuan sipas nevojave dhe objektivave të secilit shtet, ku secili kërkonte të shihte në pasqyrën e Kosovës reflektimin e vet, të frikës së vet apo të ambicieve të fshehura. Në këtë kuptim, propaganda e fqinjëve të afërt pësoi lëkundje e ndryshime—herë të maskuara me fjalë diplomatike, herë të shprehura me tone të ashpra e të njëanshme, varësisht nga lëvizjet e interesit që secili vend kërkonte të ruante apo të fitonte.
Në këtë mozaik qëndrimesh e narrativash, propaganda shqiptare qëndronte si një reflektim i qartë i synimeve të politikës së Tiranës së asaj kohe. Nuk kishte më vend për gjuhë të zbutur apo për nuanca ideologjike të mbështjella me teori—ajo tashmë kishte kaluar në një stad të ri, më të drejtpërdrejtë, më të qartë në ton dhe qëllim. Nga polemikat ideologjike të mëhershme me udhëheqësin jugosllave, propaganda shqiptare kishte kaluar në ndërhyrje të hapur në çështjet e brendshme të Jugosllavisë, duke artikuluar me zë të lartë dhe pa ekuivoke aspiratat për ribashkimin kombëtar.
Në këtë kontekst, sipas perceptimit jugosllav, Tirana tashmë nuk fliste më vetëm për parime, por për territore; nuk shprehte më vetëm rezerva ideologjike, por edhe pretendime të drejtpërdrejta për pjesë të tëra të atij që ata e quanin “territor i vendit tonë”. Ky interpretim i zyrtarëve jugosllavë ishte, në thelb, shprehje e ankthit të tyre për një realitet që po e ndjenin gjithnjë e më afër—zgjimin e vetëdijes kombëtare shqiptare, jo vetëm në Kosovë, por në gjithë hapësirën shqiptare të Ballkanit.
Në fund të fundit, ngjarjet në Kosovë nuk mbetën të izoluara brenda kufijve të një province – ato tronditën rajonin, ngjallën frikë, ambicie dhe reagime që tejkalonin kufijtë e zakonshëm të një krize të brendshme. Ishin këto ngjarje që rishkruan hartat e perceptimeve politike, që bënë bashkë më shumë se një realitet të pranishëm—ato parashtruan horizontin e një lëvizjeje më të madhe, një kërkese historike që nuk do të ndalej me heshtje, as me propagandë.
Analizat që bënin shtetet perëndimore për Demonstratat e vitit 1981, sipas Beogradit
Në rrjedhën e gjuhës së ftohtë burokratike të dokumentit “Top sekret”, përmes frazave të formuluara me kujdes, fshiheshin thellësitë e një të vërtete që përpiqej të mos thuhej me zë të lartë. Aty lexohej: “Në analizat dhe komentet e perëndimorëve, ngjarjet në Kosovë, sipas rregullave, janë vënë në kontekst të situatës së përgjithshme në Jugosllavi, në Ballkan e më gjerë.” Kjo fjali, në thelb, zbulon se bota perëndimore tashmë kishte filluar të shikonte përtej sipërfaqes së ngjarjeve të izoluara në Kosovë.
Demonstratat shqiptare nuk ishin më një çështje lokale e një krahine të trazuar, por një dritare e gjerë ku shfaqej e ardhmja e gjithë Jugosllavisë. Media, komentuesit dhe analistët ndërkombëtarë, me syrin e tyre kritik dhe përvojën historike, i lidhnin këto zhvillime me tensionet e trashëguara të federatës jugosllave, me rrëqethjen që po sillte koha “pas Titos” dhe me pikëpyetjet që rëndonin mbi stabilitetin e brishtë të rajonit ballkanik.
Në këtë mënyrë, ngjarjet në Kosovë u bënë më shumë sesa protesta—ato u shndërruan në një reflektim të një krize më të thellë sistemore. Çdo parullë e demonstruesve, çdo marshim në rrugët e Kosovës, lexohej nga bota si një provë për qëndrueshmërinë e strukturës së një federate që kishte nisur të lëkundej. Komentet perëndimore rikthyen në vëmendje spekulimet e kahershme për copëtimin e mundshëm të Jugosllavisë dhe për rrjedhën që mund të merrte rajoni në mungesë të boshtit qendror politik që kishte qenë Tito.
Gazetat e kohës, jo vetëm që i shihnin masat represive të ndërmarra në Kosovë si përgjigje të dhunshme ndaj protestës paqësore, por i konsideronin edhe si një lloj “testi” për vetë strukturën e pushtetit jugosllav—si një përpjekje për të matur forcën e tij përballë krizës politike dhe ekonomike që e kishte mbërthyer vendin. Demonstratat e shqiptarëve, për botën e qytetëruar, nuk ishin më vetëm një kërkesë për republikë, por një puls i fuqishëm që tregonte sa e brishtë ishte në të vërtetë arkitektura e Jugosllavisë.
Kështu, Kosova u kthye në epiqendër të vëmendjes ndërkombëtare, jo përmes pretendimeve të propagandës së brendshme, por si pasqyrë e një federate që po plasaritej, një shenjë se epoka e pas-Titos nuk do të sillte vetëm tranzicion politik, por një rrëzim të mundshëm të gjithë rendit të vjetër. Dhe në këtë rrugë, shqiptarët e Kosovës, me guximin dhe zërin e tyre, ishin bërë pararendësit e një ndryshimi të madh që po trokiste në portat e historisë.
Një pjesë e propagandës perëndimore, me gjuhën e saj të mprehtë dhe analizën kritike, nisi të hedhë dritë mbi një nga plagët më të mëdha të sistemit jugosllav: paqëndrueshmërinë e tij të brendshme dhe brishtësinë e udhëheqjes kolektive. Në thellësi të këtyre analizave fshihej një dyshim i madh—një pikëpyetje që shponte shtresat e propagandës zyrtare dhe që vinte në dyshim aftësinë reale të sistemit jugosllav për të kapërcyer krizat me mjetet që vetë ai kishte ndërtuar.
Ishte kjo një periudhë kur bota perëndimore e vështronte me sy kritik pasqyrën politike të Jugosllavisë. Në qarqe të ndryshme analitike, ngjarjet në Kosovë u konsideruan jo thjesht si një rebelim i lokalizuar, por si një tronditje e thellë që kishte lëkundur themelet e stabilitetit të gjithë federatës. Në këtë sfond, nisi të ngrihej një narrativë e re: se nga gjithë mekanizmat e pushtetit, vetëm ushtria jugosllave kishte kaluar provën, ndërsa strukturat politike dhe institucionet civile si Lidhja e Komunistëve, Policia dhe Sistemi i Mbrojtjes Popullore kishin dështuar.
Ky vlerësim ironik në dukje, por tejet i rëndë në përmbajtje, shërben si pasqyrë e absurditetit të asaj kohe: ndërkohë që regjimi krenohej me ashpërsinë e reagimit të tij, bota e qytetëruar e cilësonte atë si shenjë e dështimit, jo e fuqisë. Dhe sa paradoksale tingëllon kjo: ndërhyrja policore, që kishte lënë pas vetes qindra të vrarë dhe mijëra të arrestuar shqiptarë, në sytë e kritikës ndërkombëtare nuk shihej si sukses, por si dëshmi e një strukture të rrënuar, të paaftë për të trajtuar një krizë me maturi politike dhe instrumente demokratike.
Çfarë ironie tragjike! Një regjim që e matte suksesin e tij me numrin e trupave nëpër burgje dhe me heshtjen e imponuar nga dhuna, ndërkohë që bota e shihte këtë si shenjë të brishtësisë, jo të fuqisë. Në vend që të lexohej si triumf i kontrollit, ky reagim brutal shihej si alarm i një sistemi që po çante nga brenda.
Dhe në këtë teatër të dhimbjes, ishte populli shqiptar ai që pagoi çmimin më të lartë. Por në të njëjtën kohë, ishte ky popull që bëri të mundur që bota të shohë përtej perdes së propagandës zyrtare. Ata që dolën në rrugë me duar të zbrazëta, por me zemrën plot dinjitet, sfiduan jo vetëm sistemin, por edhe heshtjen ndërkombëtare, duke bërë që e gjithë bota të pyesë: Cila është e vërteta e Jugosllavisë? Dhe përgjigjja, pa dyshim, fillonte nga Kosova.
(vijon)
