Sinan Kastrati, 7 mars 2022 Malmö
Boll e mirë, qik-o rrumullake
Oh vishmi teshat moj podrimqake
K’mish’n e hollë jelekin bajgjake*)
Ham bajgjake pse pe ban të vjetër
Dishe k’ta e vishe i tjetër
Vishe tjetrën pak ma t’ri
E shes tokën du me dalë çifçi*)
E shes tokën du me shitun trollin
Oh bardh e kuq o ta shoh aborrin*)
Kjo këngë baritore e kënduar sa e sa herë nga barinjët turjakas jaraneshave të tyre sikur e zgjoi Sylën nga mendimet e thella për podrimçaken.
Sylës i vinin ndër mend edhe vargje të këngëve të tjera që i kishte këndua edhe ai, n’e heshtje sepse, Syla kishte turp të iu këndonte qikave para çobanëve të tjerë. Megjithate, më shumë se çdo herë tjetër kur e kishte parë podrimçaken i kishte këndua më me zë edhe këngë të tjera:
”Boll e mirë që rrin te blini,
Tu ka shky k’misha te gjini… ”
40 ditë-shi?
Kanë kaluar plot 40 ditë që nuk kam shkruajt asnjë fjalë e as nuk e kam hapur komjuterin.
Tregimi i fundit që unë i quaj shkrime, ishte “Erdhi zogu në ballkonin e banesës sime”, më 9 prill 2023.
Çuditërisht as zogu më nuk erdhi në ballkonin tim.
Por gjatë kësaj kohe nuk kam ndejtur duarkryq. Kam qenë në vizita të disa miq e kam marrë pjesë në disa mbrëmje manifestimi, përvjetorë, përkujtime e promoivim librash.
Çka është 40 ditë-shi?
Dikur, jo larg në kohë kur lindëte ndonjë fëmijë në familjet tona në katundet e rrethit tim, burri nuk flente me nusen derisa fëmija i bëntë afërsisht 6 javë, që është e barabartë me 40 ditë, e fëmiu fillonte të rritej, të qeshte e gudulisej ndërsa nëna që kishte lindur, derisa e merrte vehten e forcohej fizikisht. Këtë adet, që veç e kisha harrua, e gjeta edhe në Suedi, por jo te gratë suedeze por te gratë e nuset shqiptare nga Kosova. Një nuse nga Rugova e Pejës kishte lindur një djalë të shëndetshëm që vetëm plisi e kapuçi i munngonin. Kur djali i kishte mbushur plot 40 ditë, nusja rugovase kishte ardhur me bujt (nga buj)*) te një vendas nga Rugova që ishte i afërt me fis, me burrin e nusës.
Sinan Kastrati, ne promovim të librit ”Ndarjet e gushtit”, poezi, Anila Velaj, Stockhom, 13 maj 2023
Në Kosovë ka qenë adet, në disa krahina që kur të bëhen 40 ditë afërsisht 6 javë nusja që ka lindur shkonte te prindërit me bujt e pastaj dikush nga antarët e familjes së burrit, baba, axha ose vëllai, jo burrit shkonin dhe e merrnin nusën.
Nusja flente me burrin dhe fëmiun për herë të parë, vetëm pas 40 ditëve, sikurse natën e parë të martesës.
Nuk e di a vazhdon të ruhët ende kjo traditë e vjetër a jo në Kosovë por megjithate, kjo ”ruhët” në Suedi. Adet tjetër ishte, djali që sa ishte martua, nuk i fliste nuses e as nusja nuk i fliste burrit në emër para antarëve të tjerë të familjes, baba nuk e mbante fëmiun e vetë në prehër para prindërve sepse ishte turp që djali ta mbante, ti folte, ta përqafonte e puthte fëmiun e vetë …
Sylës nuk i hiqej nga mendja gjoksi plotë i podrimçakës i mbuluar me këmishën e hollë të bardhë si bora e maleve të Zatriqit që i dalloheshin si dy bostona sikur të mos kishte fare beho e këmishë.
Çobani turjakas do të kënaqej sikur të rrinte me podrimçaken në kolibat e bostanit e të vneshtave të Podrimjes. Mjaftonte ta pshteste kryet afër a saj në barkun e gjoksin e podrimçakes që e i gufonte sikur pjepnat qarr që qaheshin në mëngjeseve të korrikut në Turjakë.
…
Sylës nuk i kujtohej se nga cili katund a fshat ishte podrimçakja, nga Potaqani, Pastasella, Polluzha apo Peqani vetëm e dinte se është podrimçake.
Shkaku pse personazhin tim, qikën e panjohur ”podrimqake” ishte se Syla nuk ia dinte emrin e saj por ishte i sigurtë se ajo ishte nga një katund i Podrimjes, jo larg Rahoveci qendrër e njohur me Pazarin, me shtëpitë me gurë të gdhendut me daltë e të mbulluara me rrasa dhe rrugët e ngushta me kalldrem.
Kryeqyteti i Podrimjes, Rahoveci ishte i njohur me rrushin, me venën e me rakinë, me pjeshkët që nuk dinte njeriu të ngihej, me ftonjët, bostanin, vojsat e pemët tjera që vetëm në Rahovec e katundet rreth Rahovecit e Suharekës ka pemë të shishme e të ëmbëla si shiqeri.
*) ÇIFÇI m. hist.
Bujk pa tokë, që punonte një copë nga pronat e çifligarit dhe që mbante për vete vetëm një pjesë të prodhimit (në vendet me marrëdhënie feudale në prodhim; në të kaluarën edhe në Shqipëri). Familje çifçinjsh. Fshatarët çifçinj. Lufta e çifçinjve. Punonte tokën me çifçinj.
*) OBORR m.
- Vend përpara ose prapa shtëpisë, i rrethuar me mur a me gardh; shesh, zakonisht i shtruar me pllaka guri etj. ndërmjet dy a më shumë ndërtesave. Oborr i brendshëm. Oborr i shtruar. Oborri i shtëpisë (i shkollës). Oborret e ndërtesave. Oborr me lule. Muret (dera) e oborrit. Shtëpi me oborr. Rri në oborr.
- Familja kooperativiste me kopshtin që i lihet për përdorim vetjak dhe me bagëtitë, me kafshët e ngarkesës e me shpendët që mund të mbajë sipas statutit. Oborri kooperativist. Bagëtitë e oborrit.
- Pallati i mbretit a i perandorit së bashku me pjesët plotësuese; përmbi. tërësia e njerëzve të shtresave të larta që mban rreth vetes monarku, rrethi i ngushtë i mbretit a i perandorit. Oborri mbretëror (perandorak). Njerëzit e oborrit.
* E humb (e humbet) udhën në oborr
- a) është hutaq i madh, ngatërrohet shpejt;
- b) s’është i zoti për asnjë punë, është fare i paaftë. Si në oborrin e vet lirisht pa frikë e pa druajtje. I zëntë oborri (shtëpia) bar! mallk. shih te BAR,~I I. Mos i shiko shkallët, por shikoji oborrin dikujt! fj. u. shih te SHKALL/Ë,~A.
*) Bujtës
I m.sh. –
Ai që kalon natën ose fle përkohësisht diku, ai që rri një natë a më shumë si mysafir te dikush, ai që vjen, për të bujtur; ai që rri disa ditë në një vend.
spec. Ai që bëhet shtrat për diçka, mbartës. Bujtës ndërmjetës (përfundimtar) i larvave. …
Bujtinë f.sh. –
Hotel i vogël. Rashë në një bujtinë.
Fjetore. Ushtarët dolën nga bujtinat.
*) Bajgjake, nga Bojëgjak mb. –
Që ka ngjyrë të kuqe të ndezur si të gjakut. Bluzë bojëgjake.
E folmja Turjakës, thuhët “bajë-gjake”, “bojëgjake”, Kamaran (Komaran), Shaban Palluzha (Shaban Polluzha), aborr (oborr)
( Vazhdon )
Sinan Kastrati, Suedi
Malmö, 19 maj 2023
sinankastrati09@hotmail.com
