NJË SOKOL I GJUHES SHQIPE NË SUEDI

Nga Veledin Durmishi

Ata e lanë atdheun e tyre, Kosovën. Një shtjellë malli i ndiqte pas edhe pse nuk e dinin çfarë i priste përpara. Historia është vetëdijë dhe ata ishin paisur mirë më këtë vetëdijë. Po iknin nga represioni sërb drejt një bote të lirë, por ajo shtjella e mallit do t’i kthente një ditë aty te ajo vatër hiri, te ai oxhak, ku zjarri i dashurisë u kishte mëkuar thellë qenies së tyre dashurinë e madhe për tokën e të parëve që për lirinë kishin derdhur lumenj gjaku dhe përsëri nuk e kishin atë. Po iknin me një flamur ku një shpend fisnik ndehte krahët si flatra fluturuese drejt një bote të re, ku njeriu ka të tjera hapësira qiellore, që në atdheun e tyre nuk i kishin patur kurrë. Mes tyre ishte edhe një djalë drenice që kishte mbaruar studimet për gjuhë e letërsi në Prishtinë, një djalë me një trup atleti dhe me një mendje të hapur.

E quanin Sokol. I panjohur deri atëhere. Ai preku Suedinë dhe shpresonte se aty do të ndërtonte jetën e re, aty do të shpërfaqte vlerat e veta që i mbante aq të strukura qënies së vet gati për një pikënisje. Dhe këtë pikënisje Sokoli e ndërtoi në qytetin Boras të Suedisë, në një qytet me industrinë tekstile aq të zhvilluar. E ndërtoi vetë, por gjeti edhe kushtet e favorshme për të vijuar studimet për matematikë, për të njohur me themele gjuhën suedeze e mbi të gjitha pa u penguar nga askush në dëshirën e tij të madhe për të dëshnuar se ai e të tjerë shqiptarë të Kosovës ishin emigrantë, por kishin vlera të larta humane, njerëzore, intelekuale, cilësi këto të cilat me kohë edhe i demonstruan aq denjësisht. Ata dinin ta kërkonin ëndrrën e tyre dhe ishin të bindur se nuk ishin identitete që treten lehtë. Dhe Sokol Demaku nuk priti sinjal nga askush.

Kishte vetëm vetëdijën, vullnetin, shkallën e duhur të inteligjencës dhe nga viti në vit ai ngjiti shkallë që e rritën atë në disa dimensione. E për këto dimensione të Sokol Demakur së fundi vjen një libër i plotë në gjithë strukturën e vet, nje libër që sjell gjithë rrugëtimin artistik të Sokolit, gjithë profilin e tij si mësues, poet, shkrimtar, udhëheqës i shumë eventeve që në themel kanë shqiptarinë në mbarë hapësirën kombëtare. Gjithë veprimtaria e tij është e një shkalle të lartë vetëdijeje, sa unë, me bindje, them se nuk mund të ketë kund në çdo përqëndrim shqiptarësh në emigrim një tjetër Sokol që mund t’i rrrijë atij pranë E portreti i tij i plotë vjen nga shkrimtari shqiptar Viron Kona. Midis dy shkrimtarëve, Sokol Demakut dhe Viron Konës, u vendos një lidhje e cila rezultoi e suksesshme në gjithë vijushmërinë e saj, Vironi viziton Suedinë disa herë, ndërsa Sokoli nuk ka vit të mos jetë mysafir në Tiranë e që hap pas hapi ai sikur po ngre edhe në Tiranë një “celulë” që të përçojë ecurinë e shqiptarizmës në Shqipëri, ndërsa Sokoli e përcjell Tiranën në ambjentet artistike me kontigjent shqiptarësh në Suedi.

Për të pagëzuar një shoqatë, atje në Boras, ai zgjodhi emrin e një poeti shqiptar i viteve ’30, poetin e mjerimt, Migjenin, një emër që u kujton të gjithëve nga kanë ardhur, u kujton të djeshmen si refren i mosharresës, ndërsa një radio dhe një gazetë kanë tjetër simbolikë, “Dituria” dhe më poshtë fjalët emblematike të Naim Frashërit “Dhe drit’ e diturisë përpara do të na shpjerë!” Këto organizma janë vatra që bartin mesazhe të forta patriotike, kulturore, janë qendra të ndjeshme ku traditat, zakonet vijnë në këto komunitete duke kultivuar qënies së tyre dashurinë për atdheun, mëmësinë, detyrimin e madh që kanë ata ndaj gjuhës shqipe e historisë si pjesë të kontuinitetit të lartë shpirtëror.

Ta mësojë lexuesi sa lëviz Sokoli në viset ku marrin frymë shqip shqiptarët e ecja në këto vise nuk të lë kurrë vetëm se ai, kudo që shkel, ka mbjellë pemë dashurie, ka gjetur njerëz që i ngjiten kauzës së tij, gjen njerëz që pasurojnë visaret e kombit, që ushqejnë shpirtin human e kështu bisedat me të janë gjithnjë hapësira të ndezura debati me tematika nga më të ndryshmet që nga letërsia deri te identiteti ynë kombëtar, historia, legjendat, letërsia, mitet, heronjtë.

Sokoli në gjithë krijimtarinë e vet ngërthen historinë me të gjitha ngjyrimet e saj. Ku më mirë se në librat e tij njeriu mëson historinë e Shqipërisë, përpjekjet shekullore për liri e mbijetesë, me brengat, me legjendat, me marrëzitë tona që nuk i kemi patur të pakta. Ai zbuloi dhe shqipëroi nga suedishtja edhe një libër të një shkrimtari malazes mbi Skënderbeun, libër të cilin e gjeti në bibliotekën mbretërore të Suedisë dhe tërë krenari bubulliu ” Ky është heroi im.” Ishte vëtëm një ksnobël. Stefano Zannovich (1751-1786) botoi këtë libër për Skënderbeun në gjermanisht që ishte përkthyer në suedisht. Ka një galeri të tërë personazhesh që lëvizin nëpër librat e tij në prozë. Kështu te romani “Çohu Rexho… çohu djalo” që ka ardhur nga kohët, nga një këngë e folklorit tonë në kufijtë e një legjende, tani kjo këngë vjen si narrativë e një libri ku shpërfaqen cilësi të vyera të shqiptarit, por edhe të deformuara ku inati, etja për pasuri, e bën njeriun egoist deri edhe vrasës. Mbi 20 libra të botuara në prozë e poezi.

Në gjuhën shqipe janë 40 libra të shqipëruara nga suedishtja, janë 33 vepra në suedisht, 6 libta nga shqipja në suedisht nën emrin e Sokolit. E gjithë këtë galeri Viron Kona e sjell në një libër me plot detaje duke e zbërthyer Sokol Demakun “brinjë më brinjë.” Ky libër të jep njohuri të plota mbi këtë vend të panjohur për ne, ka shumë veçori mbresëlënëse, ka figura të mëdha të njohura ndërkombëtarisht e kështu Viron Kona na e sjell aq afër këtë vend duke fituar edhe admirimin tonë ( shqiptari i parë në Suedi ka qënë aktori Aleksandër Moisiu, Suedia ka 95 700 liqene, vendlindja e Celsusit e Nobelit, e Greta Garbos, Ana Lindh, ish ministrja e jashtme e Suedisë që mbrojti çështjen kosovare u vra nga një agresor sërb, është vendlindja e albanologut të shquar Ullmar Kvik) Gjuha shqipe ka impulset e vete e Sokoli gjithnjë ka kërkuar nuancat e ngjyrave e jo vetë ngjyrën, se nuancat t’i jep inteligjenca e lartë e cila të ndihmon të shëtitësh në visaret e gjuhës që janë të pambarimta. Letërsia është një kështjellë dhe Sokol Demaku tani ndihet brenda saj.

Nga shkrimtari Viron Kona lexuesi suedez njeh librin “Eh, more Bubulino” ku një mbrëmje e organizuar në këtë event hoqi ca kilometra nga largësia me atë komunitet shqiptarësh. Revista “Dituria”, radio “Dituria”, televizioni “Dituria” sjellin momente të bukura e jetësore nga kjo shoqatë, kanë një rrjet të gjerë shtrirjeje duke u bërë një faktor i rëndësishëm në këtë rrugë me punë të bukura e të dobishme. Sokoli është nje njeri me shpirt të dlirë, gëzon një respekt te kushdo që e ka takuar qoftë edhe një herë, është një aktivist i dorës së parë dhe nuk rresht në ndërlidhjen e tij mes personaliteteve të kulturës, artit e kështu figura e tij ka me vete dashamirësinë dhe respektin e gjithkujt.

Vuan nga modestia, nuk i pëlqejnë lëvdatat, bën punën me aq thjeshtësi e larg bujës, nuk është paranojak në këtë pikë, i pëlqen më shumë puna që bën se sa ai që e bën, punën e quan tempull, por nuk rend ta pushtojë atë. Rri larg bujës që shumëkush fryhet para saj. Lajkatarët dhe produkti i tyre e neverisin. Me Suedinë sikur nuk jemi më aq larg në kilometra, Suedia nuk është më aq ftohtë. E sigurisht këtu ka dorë, mendje, dhe një shpirt shqiptari prej Drenice, Sokol Demaku.