shkruan Fahri Xharra
Lelegët ishin një popull aborigjen i rajonit të Egjeut, përpara se të vinin grekët. Ata dalloheshin nga një popull tjetër parahelen i rajonit, pellazgët. Zonat e sakta në të cilat ata ishin vendas janë të pasigurta, pasi ato me sa duket ishin të parashkolluar dhe të vetmet referenca për to janë në burimet e lashta greke. Këto referenca janë të rastësishme dhe (pretendohet) ndonjëherë fiktive Po kështu, pak dihet për gjuhën e Lelegëve.
Shumë autorë grekë i lidhin Lelegët me Karianët e Anadollit jugperëndimor. Homeri emëron Lelegët ndër aleatët trojanë së bashku me karianët ( karajt ), paionët dhe gaukonët.
Etymologjia është shumë e thjeshtë: në gjuhën e lashtë pellazge quheshin leleg e që janë lejlekët. Lejlekët e kanë mar emrin ngase shëtiteshin shumë dhe ktheheshin prapë në tokën e tyre, pra është exonym.
Mirëpo ka edhe sypozime tjera :Traditat e vona të raportuara në Pseudo-Apollodorus, Bibliotheke, dhe nga Pausanias, e marrin emrin nga një mbret me emër Lelex; një etimologji e krahasueshme, duke përkujtuar një themelues legjendar, ofrohet nga mitografët grekë për pothuajse çdo fis helenësh: “Lelex dhe Lelegët, pavarësisht nga rëndësia e tyre historike, kanë vepruar si një fletë e zbrazët mbi të cilën vizatohet Lakonia dhe gjithçka do të thotë”, vëren. Ken Dowdeni.
Në Iliadën e Homerit, Lelegët janë aleatë të Trojanëve, megjithëse ata nuk shfaqen në katalogun zyrtar të aleatëve në Librin II të Iliadës, dhe atdheu i tyre nuk specifikohet. Ata dallohen nga karianët, me të cilët disa shkrimtarë të mëvonshëm i ngatërruan; ata kanë një mbret, Altesin dhe një qytet Pedasus që u pushtua nga Akili. Emri topografik “Pedasus” gjendet në disa vende të lashta: afër Cyzicus, në Troad në lumin Satniois, në Caria, si dhe në Messenia, sipas Encyclopædia Britannica 1911. Gargara në Troad u numërua si Lelegian. Alcaeus (shek. VII ose VI p.e.s.) e quan Antandrusin në Troad “Lelegian”.
Sipas Homerit, Lelegët ishin një fis i veçantë i Anatolisë pelasgjike. Megjithatë, Herodoti thotë se Leleges ka qenë një emër i hershëm për Karianët ( Karajt ). E mundshme, Karaj është etnonym, leleg është exonym.
Pherecydes i Athinës (rreth 480 pes) ia atribuoi Lelegëve tokën bregdetare të Karias, nga Efesi në Fokea, me ishujt e Samos dhe Kios, duke i vendosur Karianët ( karajt )e vërtetë më në jug nga Efesi në Milet.
Pausanias iu kujtua se tempulli i perëndeshës në Efes i parapriu kolonisë Joniane atje, kur iu ridedikua perëndeshës Artemisa. Ai pohon me siguri se ai i ka paraprirë emigrimit jonik me shumë vite, duke qenë më i vjetër edhe se faltorja orakulare në Dodonë. Ai thotë se banorët para-jonikë të qytetit ishin lelegët dhe lidianët (me mi me ata që banoi rreth shenjtërores.
Duke dhënë dhe marrë zotime, ai i vendosi këto në një bazë neutraliteti. Këto vërejtje të Pausanias gjejnë konfirmim në formën e kultit në kohët historike, duke u përqendruar në një ikonë me shumë gjokse të “Zonjës së Efesit” të cilën grekët e quanin Artemis. Aspekte të tjera kulti, duke qenë në thelb johelenike.
Zonja e Efesit, gjendet në Muezeun arkeologjik të Efesit
Shpesh historianët supozojnë, si rregull i përgjithshëm, se banorët autoktonë i mbijetojnë një pushtimi si një klasë e ulët ku ata nuk tërhiqen në rrethet malore, kështu që është interesante të dëgjosh në Deipnosophistae që Filipi i Theangelës (një historian i shekullit të IV para Krishtit) përmendi Lelegëve që ende mbijetonin si bujkrobër të “karianëve të vërtetë”, dhe madje edhe më vonë Straboni u atribuon Lelegëve një grup të veçantë kalashë dhe varresh të shkreta në Caria që njiheshin ende në kohën e tij si “kalatë lelegean”; Encyclopædia Britannica 1911 i identifikoi këto si rrënoja që mund të gjurmoheshin ende duke filluar nga lagja e Theangela dhe Halicarnassus deri në veri deri në Miletus, kufiri jugor i “karianëve të vërtetë” të Pherecydes. Plutarku gjithashtu nënkupton ekzistencën historike të serfëve lelegianë në Tralles (tani Aydin) në brendësi.
Historiani i shekullit të katërt para Krishtit, Philippus of Theangela, sugjeroi që Lelegët mbanin lidhje me Messeninë, Laconian, Locrisin dhe rajone të tjera në Greqinë kontinentale, pasi u mposhtën nga Karianët në Azinë e Vogël.
Një pasazh i vetëm në Katalogun fragmentar Hesiodik të Grave i vendos “Leleget” në kohën e mitizuar dhe arkaike të Deucalionit në Lokris në Greqinë qendrore. Lokrisi është gjithashtu streha e disa prej banorëve pellazgë të detyruar nga Beotia nga Kadmusi dhe aventurierët e tij fenikas. Por deri në shekullin e IV pes, ndonjë shkrimtar tjetër vendos Lelegët diku në perëndim të Egjeut.
Por konfuzioni i lelegëve me karianët (pushtuesit emigrantë të ngjashëm me lidianët dhe mizianët) që shfaqet për herë të parë në një legjendë Kretane (cituar nga Herodoti, por e mohuar, siç thotë ai, nga vetë Karianët) dhe përsëritet nga Callisthenes, Apollodorus. nevojite dhe shkrimtarë të tjerë të mëvonshëm, çuan lehtësisht në sugjerimin e Callisthenes, se Lelegët u bashkuan me Karianët në sulmet e tyre (gjysmë legjendare) në brigjet e Greqisë.
Ndërkohë, shkrimtarë të tjerë nga shekulli i IV-të e këndej pretenduan se i zbuluan në Beoti, Akarnaninë perëndimore (Leucas), dhe më vonë përsëri në Thesali, Eubea, Megara, Lacedaemon dhe Messenia. Në Meseni, ata njiheshin se ishin themeluesit emigrantë të Pylos, dhe ishin të lidhur me tafianët dhe teleboanët detarë dhe dalloheshin nga pellazgët. Megjithatë, në Lacedaemon dhe në Leucas ata besohej se ishin aborigjenë dhe Dionisi i Halicarnassus përmend se Leleges është emri i vjetër për Lokrianët e mëvonshëm.
Këto Lelege evropiane duhet të interpretohen në lidhje me përsëritjen e emrave të vendeve si Pedasus, Physcus, Larymna dhe Abae, si në Caria, ashtu edhe në këto pjesë “lelegiane” të Greqisë. Ndoshta ky është rezultat i një migrimi të hershëm; ndoshta është edhe shkaku i këtyre teorive lelegiane; ndoshta ka pasur një kulturë të përhapur pellazgjike që lidhte lirshëm këto rajone, një mundësi mbi të cilën janë ndërtuar shumë hipoteza moderne.
Sidoqoftë, lelegët ishin ata që e mbanin emrin pellazg, sot lejlekët
Pellazgët
Emri Pellazgë (greqishtja e vjetër: Πελασγοί, Pelasgoí, njëjës: Πελασγός, Pelasgós) është përdorur nga shkrimtarët klasikë grekë për t’iu referuar paraardhësve të grekëve,[1][2] ose të gjithë banorëve të Greqisë përpara shfaqjes ose ardhja e grekëve. Në përgjithësi, “pellazg” do të thotë më gjerësisht të gjithë banorët autoktonë të rajonit të Detit Egje dhe kulturat e tyre, “një term i izoluar për çdo popull të lashtë, primitiv dhe me sa duket indigjen në botën greke”.[3]
Gjatë periudhës klasike, enklavat me atë emër mbijetuan në disa vende të Greqisë kontinentale, Kretës dhe rajoneve të tjera të Egjeut. Popullatat e identifikuara si “pellazge” flisnin një gjuhë ose gjuhë që në atë kohë grekët i identifikuan si “barbare”, megjithëse disa shkrimtarë të lashtë megjithatë i përshkruanin pellazgët si grekë.
Mbijetoi gjithashtu një traditë që pjesë të mëdha të Greqisë dikur kishin qenë pellazge përpara se të helenizoheshin. Këto pjesë ranë kryesisht, por jo ekskluzivisht, brenda territorit i cili në shekullin e 5-të para Krishtit banohej nga ata folës të greqishtes së lashtë që u identifikuan si Jonianë dhe Eolianë.
Citimet:
1- Abel 1966, p. 13: “Common fifth century tradition claimed not only that the Pelasgians were the oldest inhabitants of Greece and among the ancestors of the Greek heroes.”; p. 49: “Fifth century opinion assumed that the Pelasgians were the ancestors of the heroic Greeks, e.g. the ancestors of the Danaans, Arcadians and Athenians.”
2- Brug 1985, p. 41: “The Greek sources identify the Pelasgians as forerunners of the Greeks in the Peloponnesus and Attica.”
3- Rhodios & Green 2007, p. 223 (Commentary on I.987).
Fahri Xharra, 21.03.22
