Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha
Që nga çasti i parë kur shpërtheu drita e parë e “Flakës së Janarit”, unë jam ndier si një pjesë e pandashme e këtij manifestimi të flakët. Ishte si një thirrje që rezononte në shpirtin e secilit, një ftesë për të qenë dëshmitar të zgjimit të një fryme që nuk shuhet, për të ndjerë dhe për të jetuar një ngjarje që ngroh me energjinë e saj të paharruar.
Në fillim ishte një ndezje e butë, si një flakë qiriu që kërkon të gjejë fuqinë për të ndriçuar më shumë. Por shpejt, ajo u shndërrua në një flakadan madhështor, që nuk ngrohte vetëm hapësirën përreth, por ndriçonte edhe kujtimet e një populli të tërë. “Flaka e Janarit” nuk ishte thjesht një ngjarje kulturore; ajo u bë një simbol që sfidonte errësirën, një zë që fliste në emër të gjithë atyre që ëndërronin lirinë dhe dinjitetin.
Pjesëmarrja e madhe në këtë manifestim nuk ishte vetëm një akt fizik, por një lidhje shpirtërore. Ishte si të ishim fije brenda një pëlhure të endur me kujtime, dhimbje dhe shpresë. Çdo vit, kur flakët e “Flakës së Janarit” ndizeshin, ndjenim se si edhe ne të gjithë bëheshim grimcë të vogëla të asaj fuqie të përbashkët që “Flaka” përfaqësonte.
Kjo flakë na kujtonte se arti dhe kultura nuk janë vetëm argëtim, por një mënyrë për të mbajtur të gjallë shpirtin e një kombi. Ato janë një pasqyrë ku shohim jo vetëm të shkuarën tonë, por edhe atë që mund të bëhemi. Dhe ne, në çdo hap, e kemi ndjerë këtë përgjegjësi të bukur, këtë lidhje të thellë, që na ka bërë të mos e shohim asnjëherë veten si spektator, por si pjesëmarrës aktiv në një rit që zgjon jetën dhe ndjenjat.
“Flaka e Janarit” në vitet kur u formua, ka qenë për ne një shkollë e shpirtit, një tribunë ku dëshmitë e kujtimeve dhe ëndrrave tona gjenden për të mos u harruar kurrë. Dhe ne, si përthithës të çdo drite dhe ngrohtësie që ajo ka përhapur, do të jemi gjithmonë aty, pjesë e pandashme e saj, derisa flaka të vazhdojë të ndriçojë dhe të sfidojë kohën.
Ishin kohë të heshtjes së detyruar, kur fryma e lirisë mezi guxonte të marrë frymë në hapësirat e mbyllura. Okupatori kishte shtrirë hijen e tij të rëndë mbi çdo qoshe të jetës sonë, duke ndaluar jo vetëm zërin, por edhe gjestin më të thjeshtë të bashkimit. Ishte një kohë kur fjala e lirë ishte luks, një ëndërr që fshihej nën zëra të dridhur e zemrat që rrihnin me frikë dhe shpresë.
Tubimet, edhe ato më të voglat, shndërroheshin në akte guximi. Një dorë që përshëndeste një tjetër ishte si një shenjë rebelimi në sytë e një okupatori që shihte gjithçka, që mbillte frikën me sy të mbushur me dyshim dhe me hijen e policisë serbe në çdo rrugë e kthesë. Por ndalimi i këtyre tubimeve ishte më shumë sesa kontroll mbi trupat tanë – ishte një përpjekje për të ndalur shpirtin, për të shuar atë që na bënte të bashkuar, të fortë, dhe të palëkundur.
E megjithatë, edhe në atë errësirë, kishte një dritë të vogël që nuk mund të shuhej. Ishte një dritë që ndizej në zemrat tona, që përshkonte heshtjen dhe mbante gjallë kujtimin e asaj që ishim dhe të asaj që do të bëheshim. Okupatori mund të ndalonte tubimet, mund të mbyllte dyert e shkollave, mund të heshtonte këngët dhe të ndalonte gjuhën tonë, por ai nuk mund të shuante atë zjarr që flakëronte në brendinë tonë, zjarrin e dinjitetit dhe të lirisë.
Ishin kohë kur çdo veprim ishte i mbushur me rrezik, kur një takim mes miqve ishte një akt guximi, kur një fjalë e shkruar fshehurazi në letër mund të bëhej arsye për burgim. Por ishin gjithashtu kohë që na mësuan forcën e vërtetë të qëndresës. Ajo që dukej si heshtje, ishte në të vërtetë një klithmë e brendshme që përgatiste zërin për një të ardhme më të lirë. Dhe edhe pse policia serbe na ndiqte në çdo hap, ne ecëm përpara – ndoshta me hapa të vegjël, por gjithmonë drejt dritës.
Ato ishin kohë të vështira, por edhe kohë që na kujtojnë se rezistenca lind nga dhembja dhe shpresa gjendet aty ku shpirti refuzon të dorëzohet.
Një grusht atdhetarësh nga Gjilani, më 1991, të mbushur me guxim dhe dashuri të pashtershme për vendin e tyre, morën mbi supe barrën e një nisme që kishte për synim të ndriçonte një të vërtetë të rëndë, por të domosdoshme. Ishte një akt që buronte nga dhimbja dhe dinjiteti, një thirrje për të mos lënë harresën të mbulojë plagët e një populli që kishte vuajtur gjatë nën hijen e dhunës dhe shtypjes.
Kjo nismë nuk ishte thjesht një përpjekje për të numëruar plagët apo për të rrëfyer historinë. Ishte një mision i shenjtë për të zgjuar ndërgjegjen, për t’i kujtuar popullit se dhimbja e tij nuk ishte një kapitull i mbyllur, por një dëshmi e përjetshme e forcës dhe rezistencës së tij. Këta atdhetarë, si roje të së vërtetës, deshën t’i tregojnë botës, por mbi të gjitha popullit të tyre, se okupatori, që nga viti 1945, kishte mbjellë terror dhe masakra në tokën e lirisë.
Në çdo rrëfim që ata përcillnin, në çdo fjalë që zbulonte mizoritë, ata nuk flisnin vetëm për të shkuarën, por për të tashmen dhe të ardhmen. Ata deshën të ngrenë një pasqyrë përballë popullit të tyre, ku çdo plagë dhe çdo dhimbje do të reflektonte jo vetëm dhembjen e humbjes, por edhe madhështinë e shpirtit liridashës që kurrë nuk u gjunjëzua.
Ishin masakra të tmerrshme që fshiheshin në errësirën e heshtjes, por këta atdhetarë vendosën t’i nxjerrin në dritë. Jo për hakmarrje, por për kujtim. Jo për të ushqyer urrejtjen, por për të forcuar ndjenjën e drejtësisë dhe për të ndërtuar një të ardhme ku e vërteta shërben si themel i lirisë. Ata ishin mbartësit e një zëri që refuzonte të heshtte, një zëri që përcillte dhimbjen e historisë me një qëllim të vetëm – të mos lejonin që sakrificat e popullit të tyre të zhdukeshin në mjegullën e harresës.
Nisma e tyre ishte një testament i dashurisë për vendin dhe të drejtën, një mësim për brezat e ardhshëm që e vërteta është një borxh që duhet të mbahet gjallë, që dhimbja e djeshme nuk duhet të bëhet e padukshme, por një shtyllë që fuqizon ndërtimin e një të ardhmeje të drejtë dhe paqësore.
Janari, muaji i parë i vitit, që për të tjerët shpesh simbolizon fillime të reja dhe shpresa të freskëta, për ne ishte një kujtesë e errët dhe e dhembshme e një kohe të mbushur me dhunë dhe padrejtësi. Ishte një muaj që nuk sillte agime të paqta, por ngrica të shpirtrave, një kohë kur dhimbja shfaqej me gjithë peshën e saj të pamëshirshme.
Në këtë muaj, toka jonë dukej se përthithte klithmat dhe lotët e pafund të atyre që humbnin më të dashurit, që përballeshin me masakra çnjerëzore dhe arrestime pa faj. Ishte sikur janari i ngrinte jo vetëm lumenjtë dhe fushat, por edhe shpresat tona, duke na sfiduar të gjejmë forcën për të mbijetuar nën shtypjen e një okupatori që nuk njihte kufij në mizorinë e tij.
Ky muaj ishte si një ritual i dhimbjes, një cikël i përsëritur i vuajtjes ku zullumet ndodhnin me një egërsi që sfidonte vetë njerëzimin. Arrestime të pakuptimta, vrasje që linin pas familje të shkatërruara, dhe masakra që mbushnin tokën me gjakun e atyre që guxonin të ëndërronin lirinë – të gjitha këto krijonin një errësirë që dukej se nuk kishte të sosur.
Por, brenda këtij janari të hidhur, kishte edhe një zjarr të fshehur, një dritë të vogël që nuk lejonte errësirën të triumfonte plotësisht. Ishte forca e shpirtit shqiptar, e cila, edhe në ditët më të zeza, refuzonte të dorëzohej. Për çdo masakër, lindte një dëshmi; për çdo arrestim, një kujtesë; për çdo zullum, një vendosmëri për të mbajtur të gjallë kujtimin dhe për të kërkuar drejtësi.
Muaji i flakës së pashuar, ndonëse një kohë e dhembjes së thellë, u bë edhe një simbol i qëndresës. Ishte një kujtesë se dhimbja, sado e madhe të jetë, nuk mund të shuajë të vërtetën dhe shpresën. Ai mbetet një testament i forcës sonë, një mësim se edhe në muajt më të ftohtë, zjarri i shpirtit të lirë nuk mund të shuhet kurrë.
Pse pikërisht janari? Pse zgjedhja e këtij muaji, kur akulli mbulonte tokën dhe ngrica ngurtësonte çdo shpresë? Ndoshta sepse janari ishte simboli i një fillimi të brishtë, i një momenti kur njeriu përpiqej të rindërtonte veten pas rrënojave të vitit që kishte kaluar. E ata, që kishin vetëm dhunën si mjet dhe frikën si armë, e dinin mirë se një shpirt që sapo kërkonte të ngrihej, ishte më lehtë të thyhej.
Muaji i sakrificës ishte koha kur dita ishte e shkurtër dhe nata dukej se nuk do të përfundonte kurrë. Ishte një muaj kur qielli ishte i rëndë dhe era përçonte një ftohtësi që depërtonte deri në kocka. Dhe ata, mjeshtër të mizorisë, e shfrytëzonin këtë zymtësi, duke mbjellë frikë dhe terror, sikur donin ta bënin dimrin edhe më të gjatë, edhe më të errët.
Ndoshta dinin se frika rrënjoset më thellë kur shpresa është e dobët, kur koha dhe kushtet duken të punojnë kundër teje. Ata nuk ndaleshin thjesht në veprat e tyre mizore, por zgjidhnin me kujdes edhe kohën, duke i dhënë dhimbjes një peshë të dyfishtë. Në janar, kur shpirtrat tanë përballeshin me natyrën e ashpër, ata e shtonin barrën me arrestime, masakra dhe heshtje të imponuar, duke na kujtuar se edhe koha, në dukje, nuk ishte në anën tonë.
Por, në thellësinë e atyre netëve të ftohta dhe në mes të atyre ditëve të zymta, kishte një diçka që ata nuk mund ta kuptonin plotësisht. Ata mund të përdornin janarin për të mbjellë frikë, por nuk mund të ndalonin forcën e një populli që kishte mësuar të luftonte edhe kur gjithçka dukej e humbur. Ata nuk mund ta kuptonin se, pikërisht në atë ngricë, lindnin farat e qëndresës. Sepse frika mund të ngurtësojë përkohësisht trupin, por shpirti i një populli liridashës është si uji i ftohtë i dimrit – mund të ngrijë në sipërfaqe, por brenda tij, rrjedha vazhdon të jetojë.
Koha e dhimbjes ishte një përpjekje për të na gjunjëzuar, por për ne, mbeti një kujtesë e forcës sonë për të qëndruar në këmbë. Një muaj i dhimbjes, po, por edhe një muaj ku shpërthente drita e rezistencës, e cila nuk mund të shuhet kurrë nga asnjë stinë e asnjë kohë.
Si mund të harrojmë? Si mund të zhduken nga kujtesa ata qindra e mijëra shpirtra që u shuan nën hijen e errët të mizorisë? Ata që u likuiduan me një ftohtësi që sfidonte çdo ndjenjë njerëzore, ekzekutuar në mënyrë mizore përpara syve të atyre që i donin më shumë. Çdo akt ishte një plagë, një thikë që prekte jo vetëm trupin, por edhe shpirtin e një kombi të tërë.
Ajo skenë, ai çast i fundit, mbetet i ngulitur në mendjen tonë si një kujtesë e përjetshme. E si të harrojmë ata që qëndruan përballë vdekjes, pa një fije mëshire nga ata që vendosën fatet e tyre? Si të harrojmë sytë e mbushur me lot të prindërve që shikonin fëmijët e tyre të rrëzoheshin para syve të tyre, ose fëmijët që humbnin prindërit me një egërsi që as fjala nuk mund ta përshkruajë?
Kjo nuk ishte thjesht vdekje, por një dëshmi e një padrejtësie që përpiqej të thyejë zemrën e një populli. Ata nuk donin vetëm trupat; donin të shkatërronin shpresën, ta bënin dhimbjen një mur të pakapërcyeshëm për brezat që do të vinin. Por ata harruan një gjë: dhimbja nuk është harruar kurrë nga ata që mbajnë kujtimin si një flamur, si një zë që thërret për drejtësi në errësirën e historisë.
Ata njerëz nuk janë vetëm shifra, as statistika që mbushin faqet e librave. Ata janë emra, fytyra, dhe zemra që ende rrahin në kujtimet tona. Ata janë ata që na mësuan se dinjiteti dhe liria nuk janë dhurata që vijnë pa kosto. Janë ata që e bënë dhembjen një forcë që na shtyn përpara, që na thërret të mos harrojmë kurrë.
Si mund të harrojmë kur vetë toka duket se përqafon gjakun e tyre, duke mbajtur gjallë zërin e tyre të heshtur? Ata jetojnë në rrëfimet tona, në kujtesën tonë kolektive, dhe çdo përpjekje për t’i harruar është një përpjekje për të harruar vetë qenien tonë. Dhe ne, si trashëgimtarë të sakrificës së tyre, e kemi për detyrë të kujtojmë – të mbajmë të gjallë kujtimin e tyre, që askush të mos guxojë të përsërisë atë tmerr.
Janari nuk është më thjesht një muaj në kalendar. Ai është një monument i padukshëm, një kujtesë e përjetshme e sakrificës dhe dhimbjes sonë. Ai na fton të ndalemi dhe të kujtojmë, jo për t’u mbytur në dhimbje, por për të gjetur forcë në kujtesën e atyre që dhanë gjithçka. Dhe ndërsa bora mbulon tokën në këtë muaj, është sikur ajo dëshiron të fshehë plagët tona, por në të njëjtën kohë na kujton se dimri nuk mund ta ndalojë pranverën – ashtu si dhimbja nuk mund ta ndalojë lirinë.
Stina e qëndresës, ky muaj i akullt që duket sikur mbart peshën e gjithë dhembjes së historisë sonë, është i shënuar nga një plagë e thellë dhe e pashlyeshme: Masakra e Gjilanit. Një ngjarje që nuk mund të harrohet, një tragjedi që përfaqëson kulmin e mizorisë dhe shkatërrimit. Ajo nuk ishte thjesht një akt dhune; ishte një thirrje e errët që synonte të shuante një popull të tërë, të fshinte identitetin dhe shpresën e tij.
Në këtë janar të përgjakur, Gjilani u bë dëshmitar i një barbarie që sfidon çdo përfytyrim. Burrat, gratë dhe fëmijët u përballën me një dhunë të pamëshirshme, një egërsi që kërkonte të fshinte çdo gjurmë të jetës dhe të dinjitetit. Toka e Gjilanit e rrethinës u njom me gjakun e pafajësisë, ndërsa ajri mbushej me klithmat e atyre që nuk kërkonin asgjë më shumë se të jetonin të lirë.
Masakra e Gjilanit ishte më shumë se një ngjarje tragjike; ishte një simbol i dhembjes kolektive të një populli që kishte duruar shumë. Ajo ishte një kujtesë e tmerrshme e faktit se liria kërkon një çmim të tmerrshëm, një kujtim që do të na ndjekë gjithmonë. Por edhe në mes të asaj errësire të thellë, ajo masakër nuk arriti të shuajë shpirtin e një kombi që refuzon të dorëzohet.
Gjilani na mëson se dhembja nuk është fundi, por fillimi i një force që lind nga plagët tona. Ajo na thërret të kujtojmë ata që humbën jetën e tyre, jo vetëm si viktima, por si dëshmorë të një qëndrese të pashtershme. Dhe ndërsa janari kthehet vit pas viti, ai mbart me vete kujtesën e Gjilanit, si një thirrje për drejtësi dhe një betim për të mos harruar kurrë.
Masakra e Gjilanit është një testament i forcës sonë, një dëshmi e vuajtjeve tona, por edhe një monument i shpirtit tonë të pathyeshëm. Dhe ne, që mbajmë këtë kujtesë në zemrat tona, e kemi për detyrë ta përcjellim si një amanet për brezat e ardhshëm, që ata të kuptojnë çfarë do të thotë të luftosh për lirinë dhe të mos harrosh kurrë sakrificat që ajo kërkon.
E sot, ndërsa kumtoja temën për masakrën e Gjilanit, ndjeva si të hapej një portë në thellësitë e kujtesës, dhe para meje u shfaqën fytyra, mijëra fytyra. Ishin fytyra të përgjakura, të sakatuara, të shkallmuara nga dora e pamëshirshme e okupuesit. Çdo fytyrë mbante një histori, një dhimbje të pashprehshme, një krim që kishte ndodhur në heshtjen e botës, por që jehonte si një klithmë e përjetshme në zemrën tonë.
Ishte sikur koha vetë të ndalej për një çast, duke na sjellë para syve të gjithë ata që kishin humbur gjithçka. Burrat, gratë, fëmijët – fytyrat e tyre nuk ishin më thjesht imazhe, por simbole të një tragjedie që na ka shënjuar të gjithëve. Sytë e tyre dukeshin sikur na kërkonin përgjigje, na thërrisnin të mos harrojmë, të mos heshtim, të mos lejojmë që historia e tyre të fshihet në pluhurin e harresës.
Në ato momente, ndjeva barrën e madhe të së vërtetës që duhet të thuhet. Masakra e Gjilanit nuk është thjesht një ngjarje e largët, një kapitull i historisë që mund të kalojmë me lehtësi. Është një plagë e gjallë që pulson në ndërgjegjen tonë kolektive, një kujtim që na thërret të reflektojmë mbi dhembjen dhe humbjet që një popull mund të përballojë, pa e humbur kurrë shpresën dhe dinjitetin.
Ndërsa flisja, ndieja si çdo fjalë e imja po përpiqej të përshkruante të papërshkrueshmen. Si mund të përkufizohet një tragjedi kaq e madhe? Si mund të përcillet pesha e atyre fytyrave që pasqyronin dhimbjen e një kombi? Ishin fytyra që flisnin pa fjalë, që më kujtonin sakrificat dhe padrejtësinë që nuk duhet harruar kurrë.
E sot, duke i parë ato fytyra në mendjen time, ndjeva jo vetëm dhembje, por edhe një përgjegjësi të thellë. Përgjegjësinë për të mbajtur gjallë kujtimin e tyre, për të dëshmuar të vërtetën e asaj që ndodhi, dhe për të siguruar që brezat e ardhshëm të mësojnë jo vetëm për masakrën e Gjilanit, por edhe për forcën dhe rezistencën e një populli që nuk u dorëzua kurrë. Këto fytyra janë pasqyra e së vërtetës sonë, një pasqyrë që nuk do të thyhet kurrë.
Janari, ky muaj i ngrirë dhe i heshtur, mbart brenda vetes peshën e një tragjedie që nuk mund të harrohet kurrë. Ishte janari që mori jetë të shenjta, duke u shndërruar në një simbol të dhembjes, por edhe të qëndresës sonë. Në këtë muaj u vranë tinëzisht, si në një akt të errët që ndodhi në hijet e natës, Rexhep Mala e Nuhi Berisha. Ata, fenerë të një shprese që kërkonte të ndriçonte rrugën drejt lirisë, u ndalën dhunshëm, por drita e tyre mbeti e pashuar.
Koha e flijimit na kujton gjithashtu emra të mëdhenj që u bënë flamuj të pavdekshëm të një kauze të drejtë. Jusuf Gërvalla, Kadri Zeka dhe Bardhosh Gërvalla – ata që nuk heshtën kurrë, ata që shkruan dhe kënduan për lirinë, për dashurinë ndaj atdheut dhe të vërtetës. Ata u vranë në një akt tradhtie që donte të shuante jo vetëm jetët e tyre, por edhe frymën e guximit që bartnin. Por gjaku i tyre u bë rrënjë e thellë e shpresës sonë kolektive.
Dhe nuk ishin vetëm ata. Në janar u derdh gjak në masë. Qindra e mijëra njerëz – burra, gra, të rinj e të moshuar – u flijuan në mënyrë të pashpirt. Ishte sikur toka vetë thërriste për drejtësi, ndërsa gjaku i tyre përzihej me ngricat e dimrit, duke u bërë një dëshmi e përjetshme e asaj që një popull kishte përjetuar. Çdo jetë e humbur ishte një klithmë në errësirë, një thirrje për të mos harruar kurrë.
Dhe ne, çdo janar, ndalemi për një çast të gjatë dhe të thellë për të kujtuar me pietet këtë ngjarje të rëndë, këtë plagë të historisë sonë që ende pulson në zemrat tona. Jo për të ushqyer ndjenjën e hakmarrjes, por për të mbajtur të gjallë kujtesën e sakrificave që u bënë themeli i çdo gjëje që sot kemi dhe çmojmë.
Janari është për ne një muaj i heshtjes dhe i reflektimit, një kohë kur kujtojmë ata që dhanë gjithçka – jetën, shpresat, ëndrrat e tyre – për të na dhënë neve një të ardhme më të ndritur. Çdo fije lirie që ne sot e mbajmë si të drejtë të fituar, është ujitur me gjakun e atyre që kurrë nuk e panë frytin e mundit të tyre, por që besuan se ajo përpjekje nuk do të ishte e kotë.
Kujtesa jonë nuk është thjesht një akt nderimi për ata që u flijuan; ajo është një testament i forcës dhe qëndresës, një mësim që na kujton se liria nuk është dhuratë, por një çmim që paguhet me mund, dhimbje dhe gjak. Çdo janar, në ftohtësinë e dimrit, kujtojmë se ajo ngricë e jashtme nuk mund të krahasohet me akullin që ata u përballën në zemrat e atyre që iu mohuan shpresat dhe dritat.
Dhe në këtë kujtesë, ne gjejmë edhe forcë për të ecur përpara. Për të mos lejuar që sakrificat e tyre të jenë të kota, për të ndërtuar një të ardhme që nderon kujtimin e tyre dhe që i mëson brezave të ardhshëm të mos harrojnë kurrë rrënjët e tyre. Sepse ajo që kemi sot, çdo grimcë lirie dhe dinjiteti, është trashëgimia e një qëndrese që refuzoi të thyhej, e një shpirti që nuk u dorëzua kurrë.
Ne kujtojmë jo për të jetuar në dhimbjen e së shkuarës, por për të mbajtur të gjallë të vërtetën e saj, për të mësuar prej saj dhe për të siguruar që sakrificat e djeshme të frymëzojnë brezat e sotëm dhe të nesërm. Kjo është detyra jonë, borxhi ynë ndaj atyre që u bënë flijim për të shkruar me gjakun e tyre historinë e dinjitetit tonë.
Janari, muaji që hap siparin e vitit, për të tjerët mund të jetë simbol i fillimeve të reja, por për ne, janarët ishin diçka krejt tjetër. Ishin kujtesa e një dhembjeje të pashtershme, skëterrë e një kombi që kalonte mes errësirës dhe acarit të historisë së tij. Janarët ishin muajt e ngricës së shpirtit, kur çdo frymëmarrje dukej sikur mbartte peshën e një trishtimi të pafund.
Në janarët tanë, dhembja nuk ishte vetëm ndjenjë; ishte një flakë që përcëllonte zemrat, një zjarr që nuk ngrohte, por shkrumbonte ëndrrat dhe shpresat. Ishin ditë kur rreziku vinte si një hije e zezë që trokiste në dyert tona dhe dukej sikur çdo hap në tokën tonë kishte një jehonë që paralajmëronte humbje e dhimbje të reja.
Muaji i flakës së pashuar nuk ishte thjesht muaji më i ftohtë i vitit për ne; ata ishin një simbol i ngricës së padrejtësisë që kishte ngulfatur popullin tonë. Ishin ditët kur acari nuk ngriu vetëm lumin apo qiellin, por zemrat dhe shpirtin e një kombi që përpiqej të mbijetonte nën hijen e frikës dhe dhunës.
Por edhe në këtë skëterrë, brenda këtij acari të pandjeshëm, zemrat tona nuk pushuan së rrahuri. Janarët, përveçse kujtesë e dhembjes, ishin edhe një provë e rezistencës sonë. Ishin muajt kur edhe në errësirën më të thellë, diku brenda nesh shkëlqente një dritë e vogël – drita e shpresës, drita e besimit se një ditë kjo ngricë do të thyhej dhe se liria, si pranvera pas dimrit, do të vinte patjetër.
Muaji i sakrificës për ne ishte një betejë mes dhembjes dhe forcës, mes humbjes dhe rezistencës, mes errësirës dhe dritës që refuzonte të shuhej. Dhe për këtë arsye, edhe pse dhembja është e paharrueshme, ata mbeten një kujtesë se edhe në muajt më të acartë, zemra e një populli mund të rrahë fort dhe të mbijetojë, duke mbajtur të gjallë shpresën për një të ardhme më të ndritur.
Këta muaj janë hije që na ndjekin, kujtime që nuk shuhen, një thirrje e vazhdueshme për të rikthyer mendjen në historinë e dhimbshme të këtij populli. Janarët nuk na lënë të flemë rehat, sepse çdo natë e ftohtë e tyre mbart me vete jehonën e klithmave, rrëfimin e tragjedive dhe guximin e atyre që u flijuan për diçka më të madhe se vetja e tyre.
E çfarë nuk janë janarët për ne? Ata janë plagë që ende kullojnë dhimbje, por edhe kurora e krenarisë sonë. Ata mbajnë brenda vetes një dualitet të thellë – dhembjen e humbjeve të pamatshme dhe madhështinë e qëndresës sonë të pathyeshme. Ky muaj është ftohtësia që ngurtësoi tokën dhe shpirtrat tanë, por edhe zjarri që nuk u shua kurrë në zemrat e atyre që ëndërruan një të ardhme më të ndritur.
Janarët na kujtojnë çdo vit atë që ndodhi në këtë tokë, atë që nuk guxojmë ta harrojmë kurrë. Ata janë një reflektim i sakrificave që ndërtuan themelet e lirisë sonë, një pasqyrë ku shohim dhembjen tonë, por edhe fuqinë që buron nga ajo. Dhe çdo vit, kur bora mbulon këto troje, ne ndalemi për të kujtuar – jo vetëm për të përjetuar dhembjen, por për të mbajtur gjallë amanetin e atyre që dhanë gjithçka.
Ne i kujtojmë janarët me mburrje dhe me dhimbje, sepse ata na kanë mësuar se liria nuk është një dhuratë, por një çmim i lartë që paguhet me gjak dhe sakrifica. Dhe duke kujtuar, ne bëjmë një betim të heshtur: që ajo që ndodhi kurrë të mos përsëritet në këto troje. Që këto toka, të ujitura me gjakun e të pafajshmëve, të jenë gjithmonë vend i paqes dhe i dinjitetit.
Muaji i Flakës së Pashuar është mësimi që na kujton se historia nuk është thjesht një rrëfim për të kaluarën, por një udhëzim për të ardhmen. Dhe nëse ne zgjedhim të kujtojmë, të mbajmë të gjallë këtë kujtesë, atëherë janarët do të mbeten gjithmonë flamuri i një populli që, edhe në acarin më të thellë, refuzoi të gjunjëzohej.
Sot, kemi arsye të ndalemi dhe të ndiejmë krenari për atë që jemi, për rrugën që kemi ndjekur dhe për trashëgiminë që mbajmë në zemrat tona. Jemi një popull që ka kaluar përmes stuhive të historisë, që ka duruar plagë të thella dhe qëndruar stoik përballë padrejtësive më të rënda, por që kurrë nuk ka pranuar të njollosë ndërgjegjen e vet me fajin e shkeljes së pafajësisë.
Kjo është krenaria jonë e vërtetë: që duart tona janë të pastra, të paprishura nga mëkatet e padrejtësisë. Në një botë ku dhuna shpesh është përdorur si mjet për të arritur qëllime, ne zgjodhëm një rrugë tjetër – rrugën e dinjitetit, të drejtësisë dhe të respektit për jetën njerëzore. Dhe kjo na bën të dallojmë, kjo na bën të ecim përpara me kokën lart.
Historia jonë është e mbushur me dhimbje, me sakrifica të mëdha dhe humbje të pamatshme, por në atë histori nuk do të gjejmë kapituj të turpit, nuk do të gjejmë faqe që na bëjnë të ulim sytë. Sepse edhe në momentet më të vështira, kur mundësitë për hakmarrje ishin të shumta, ne qëndruam të palëkundur në parimet tona, duke zgjedhur të mos bëhemi ata që njëherë na kanë lënduar.
Ky është një testament i fuqisë së shpirtit tonë, i një populli që ka përqafuar dhembjen pa u kthyer në dhunë, që ka ndjekur ëndrrën për liri pa shkelur mbi lirinë e të tjerëve. Është një kujtesë se dinjiteti nuk matet vetëm nga arritjet, por edhe nga mënyra se si zgjedhim të qëndrojmë në të vërtetën dhe të drejtën, edhe kur kjo rrugë është e vështirë.
Sot, duhet të jemi krenarë jo vetëm për atë që kemi arritur, por edhe për mënyrën se si e kemi arritur. Sepse ne nuk kemi lënë gjurmë të gjakut të pafajësisë pas nesh; kemi lënë gjurmë të dhembjes, qëndresës dhe një ndjenje të thellë njerëzilloku. Dhe kjo, në fund të fundit, është pasuria jonë më e madhe – një trashëgimi që e përcjellim me krenari te brezat që do të vijnë.
Lavdi të përjetshme u qoftë të gjithë atyre që ranë në janar dhe në muajt që pasuan, atyre që me sakrificën e tyre mbollën dritë në zemrat tona dhe sollën diellin, edhe kur dimri i ftohtë dhe acari mbulonin gjithçka me ngricë. Ishin ata që, në një kohë të errët, zgjodhën të bëhen flakadanë të lirisë, duke përballuar acarin e mizorisë për të na dhënë ne një të ardhme më të ndritur.
Sakrifica e tyre ishte si një zjarr i fshehur në thellësitë e shpirtit tonë kolektiv, që ngrohte zemrat e ngrira dhe ndriçonte rrugën e një populli që refuzonte të nënshtrohej. Në një stinë kur natyra vetë dukej sikur rrëfente për një gjendje të pandryshueshme të ngricës dhe errësirës, ata sollën pranverën me veprat e tyre, me guximin dhe me jetët që flijuan.
Çdo flijim, çdo jetë e humbur, çdo plagë e dhembshme, nuk ishte e kotë. Ishte një çmim i paguar për diellin që tani ngroh këto troje, për atë liri që ndoshta ne sot e marrim si të mirëqenë, por që është trashëgimia më e shtrenjtë e të rënëve. Në dimrin e ashpër të historisë sonë, ata u bënë rrezet e para të një agimi të ri, duke sfiduar jo vetëm acarin e natyrës, por edhe atë të padrejtësisë dhe dhunës.
Lavdi për ta, jo vetëm si dëshmorë të së kaluarës, por si simbole të pavdekshme të forcës dhe qëndresës sonë. Lavdi për ata që sollën dritë në kohët më të errëta, që u bënë dielli ynë, edhe kur nata ishte më e gjatë dhe e acartë. Dhe sot, ndërsa kujtojmë dhe përulemi me respekt para emrave të tyre, ne ndjejmë jo vetëm dhimbje, por edhe një përgjegjësi të thellë për të ruajtur këtë dritë që ata na lanë si amanet.
Le të jetë kujtimi i tyre një frymëzim i përjetshëm, një dëshmi se edhe në dimrat më të ashpër, një popull qëndron dhe ngrihet, duke u mbështetur në dritën e atyre që ranë, por që nuk u shuan kurrë.
