[ Libra NëLinjë ]
Dr. Sarë GJERGJI
Hyrje
Poezia “Lamtumira e nji engjulli” e Gjergj Jozef Kolës përbën një ndër shprehjet më të pastra të lirizmit bashkëkohor shqiptar, ku dashuria, kujtesa dhe dhimbja kthehen në substancë poetike e shpirtërore. Ajo është një meditim mbi qenien dhe përjetësinë e ndjenjës — një lutje e heshtur për dashurinë e humbur, por të pavdekshme. Kola, me gjuhë të përkorë gegërishte dhe frymë të qetë mistike, ndërton një univers të kujtesës që mbijeton përtej kohës.
Tema dhe dimensioni shpirtëror
Në vargjet hapëse –
“Dimnin që shkoi / e nxeva vedin me kujtimin tand” –
poeti e shndërron kujtimin në burim ngrohtësie. Kujtesa është mënyra përmes së cilës dashuria vazhdon të jetojë edhe pas ndarjes; ajo bëhet “shalli i ngrohtë” që mbron shpirtin nga ngrirja e harresës. Ky imazh i thjeshtë përfton një filozofi të tërë të mbijetesës së ndjenjës përtej kohës, duke e shndërruar mungesën në formë të pranisë.
Në këtë poezi, dashuria nuk është një akt i përkohshëm, por një përvojë e përjetshme që e përcakton njeriun. Subjekti lirik, edhe pas ndarjes, vazhdon të jetojë në dritën e kujtesës, duke e ruajtur dashurinë si një akt shpëtimi.
Struktura poetike dhe koha e shpirtit
Poezia ndërtohet mbi ciklin e stinëve: dimër – pranverë – verë – dimër. Ky qark natyror reflekton një “kohë të shpirtit”, ku çdo stinë është metaforë e gjendjes së brendshme.
- Dimri përfaqëson mungesën dhe heshtjen.
- Pranvera, shpresën dhe rilindjen.
- Vera, kulmin e pasionit dhe ndriçimin e dashurisë.
- Dimri i rikthyer, pranim dhe sublimim i dhimbjes.
Kështu, lëvizja e stinëve bëhet rrugëtim i shpirtit nga kujtimi drejt përjetësisë, ku koha nuk matet me orë, por me puls ndjenje.
Gjuha dhe muzikaliteti i gegnishtes
Kola përdor gegnishten e pastër e të butë si ritëm të shpirtit. Fjalë si vedin, drandofile, ma gufoi gjakun, tue i shku pranverës afër mbartin një muzikalitet të brendshëm që nuk buron nga rima, por nga frymëmarrja e ndjenjës.
Vargu është i lirë, por me një metrikë të brendshme harmonike, që pasqyron alternimin midis kujtesës së qetë dhe shpërthimit të dashurisë. Ky muzikalitet i heshtur e vendos poezinë në traditën e lirizmit modern, ku ndjenja përfton ritmin e vet.
Simbolika
- Shalli jeshil – ngrohtësia e kujtesës, ngjyra e shpresës që nuk shuhet.
- Drandofilat e ndrojtuna – dashuria e pastër dhe e përkorë.
- Bluza e lamtumirës – ndarja e butë, e pranuar me dinjitet.
- Ferrat – dhimbjet e sakrificës, që poeti i mban për vete dhe për të dashurën.
- Engjëlli i rëzuem – figura sintetizuese e poetit që ka përjetuar dashurinë si dritë dhe dhimbjen si shëlbim.
Engjëlli i rënë është metafora qendrore: ai mishëron paradoksin e dashurisë që ngrihet nga rënia. Te Kola, engjëlli nuk bie për të humbur, por për të ruajtur dritën brenda dhimbjes.
Etika e dashurisë dhe përkorësia
Në vargjet:
“Ah, të uroj nji dashuni të qeshun lulesh / se ferrat po i mbaj unë për mu e për ty”,
dashuria shfaqet si akt vetësakrifice dhe përkorësie, jo si ankth apo kërkesë. Poeti merr mbi vete dhimbjen për të ruajtur pastërtinë e tjetrit – një qëndrim etik që e afron me poetikën e Frederik Reshpjës. Dashuria është këtu dritë që ndriçon në heshtje, jo zjarr që konsumon.
Dimensioni filozofik dhe estetik
Në planin filozofik, poezia flet për dashurinë si mënyrë të qenies. Ajo nuk mbaron me ndarjen, sepse është përjetuar në nivel shpirtëror. Kujtesa nuk është plagë, por dritë që mbetet. Kola, në këtë kuptim, ndërton një poetikë të “dritës së brendshme”, ku fjala është petal mbi plagë – e butë, e ndritshme, e pavdekshme.
Në planin estetik, poezia bashkon thjeshtësinë formale me thellësinë metafizike. Minimalizmi i saj i qetë i jep ndjenjës peshën e përjetësisë.
Përfundim
“Lamtumira e nji engjulli” është poezi e kujtesës që ngroh, e dashurisë që shëlbon dhe e heshtjes që flet. Engjëlli i rënë i Kolës nuk është qenie e humbur, por njeriu që ka ditur të dojë deri në fund dhe që, përmes dhimbjes, ka ruajtur dritën.
Kështu, poezia e Kolës qëndron në vazhdën e lirizmit të pastër verior, ku fjala është lutje, e kujtesa – formë e përjetësisë.
Gjergj Jozef Kola
LAMTUMIRA E NJI ENGJULLI
Dimnin që shkoi
e nxeva vedin me kujtimin tand
mbështjellë me shallin e jeshiltë
mbushë me drandofile të ndrojtuna
tue i shku pranverës afër.
Prandaj kur erdhe ti
bluzën e lehtë të lamtumirës tande
ku kishe shkru fjalët e ngrime
“të uroj nji pranverë pa vuejtje”
e vesha si petkun e stinës.
Ecja jote e lakuriqtë nëpër verë
ma gufoi gjakun nëpër zemër
e me sytë e gzuem e kapërceva akullin
e ngritun mes syve:
“Ah, të uroj nji dashuni të qeshun lulesh
se ferrat po i mbaj unë për mu e për ty”.
Tash kur të vijnë dimni kam me marrë prap
shallin e ngrohtë të kujtimit tand
e me mbështjellë dhimbjen
se unë të kam dashtë matanë saj
si nji engjull i rrezuem…
