Diella, jo “Djella”

Ibrahim Kelmendi

– tregim nga kohë të vështira –

I.

Nuk ishte hera e parë që një një emër, një shaka e hedhur nëpër rrjetet sociale shndërrohej në grindje të panevojshme. Por këtë herë, ishte emri “Diella” që ndezi grindjen. Një emër i njomë, i pafajshëm, por, si çdo gjë që lidhej me politikën shqiptare u bë pretekst për kritika, ironi e fyerje.

Kryeministri Edi Rama, me gjasë i magjepsur nga idetë e kohës digjitale, kishte nxjerrë në pah një protagoniste të re, digjitale, të quajtur Diella, emër i bukur, që sillte dritën e diellit në syrin shqiptar.

Një shkrimtar, Agron Tufa, i njohur edhe për ironinë therëse, por edhe antikomunist i kategorisë që shkrimtari Havel e quante më të keq se komunistin, nuk e la pa thumbuar. Ai nxori përballë Diellës së Ramës, “Djellën” e Martin Camajt – një heroinë e letërsisë së hershme të mërgatës.

“Kjo është Djella e inteligjencës natyrore,” shkroi Tufa, duke ia vënë përballë artificës digjitale të kryeministrit dhe e shoqëroi me fotografinë e romanit të Camajt, që mban titullin “Djella”, botuar në vitin e largët 1958. Ngjante me ato shkrimet e mërgatës, ku gjithçka kumbonte si jehonë e largët e atdheut të humbur.

Unë, i trazuar nga përbuzja ime e kahershme ndaj Martin Camajt, të cilit nuk ia falja lidhjet me UDB-në famëkeqe, nuk durova pa hyrë në valle. “Djella e Camajt,” shkrova me gjuhë diskredituese, “ishte vajza e Kryetarit të Komunës së Beogradit, të cilën Martini e bëri bashkëshorte, që e deshi më shumë se Shqipërinë…”

Pikërisht aty plasi. Fjala u bë thikë, komentet u shndërruan në gurë. Unë dhe Agroni, dy protagonistë të ndryshëm, mbetëm të përplasur në një arenë virtuale. E kuptova shpejt kotësinë. U tërhoqa. Kërkova falje!

Por, siç thotë urtia, çdo fatkeqësi e ka një të mirë brenda. Nga kjo grindje u mëkua një kujtim i vjetër, i largët – një emër që më ndriti shpirtin si rreze e humbur: Diella ime, e njohur dikur, shumë vite më parë, në veriun e ftohtë të Suedisë.

II.

Pas tërheqjes nga debati, mendja më mbeti pezull. Nuk ishin fjalët e Agronit që më ndiqnin, as emri i Camajt i cili aq shumë ma nxinte gjakun. Ishte tjetër gjë që më zinte frymën: emri Diella, një dritë e harruar të hapej brenda meje, si një fener i vjetër i lënë në errësirë, që papritur ndizet e shndrit këndet e pluhurosura të kujtesës. Atë çast, më pushtoi një mall i papritur, një mall që më ktheu pas në kohë, në vitin e largët 1983, kur për herë të parë e pashë Diellën time.

Ishte në veriun e Suedisë, atje ku dimri zgjatet si shekull, ku bora nuk mbaron dhe dielli del si mysafir i rrallë. Njohja ndodhi rastësisht por la gjurmë të pashlyeshme. S’e quajta asnjëherë “dashuri” me zë të lartë, por zemra e dinte të vërtetën e saj. U dogja “me shikim të parë”.

Më kaplon keqardhja sa herë e kujtoj, sepse tani, pas dyzet e dy vitesh, nuk kam asnjë fjalë, asnjë letër, asnjë shenjë prej saj. Atëherë nuk kishim mjetet e sotme; as telefona inteligjent, as internet, as rrjete ku një klikim të bashkon. Dhe më tepër, nuk ishte koha për të komunikuar me vajza “të huaja”.

Për ne, të rriturit me moralin e rëndë të traditës, çdo shkelje e tillë dukej si mëkat i pamoralshëm, një blasfemi do të thosha.

Prandaj kujtimi im për Diellën është një thesar i mbyllur. Nuk kam fjalë të mjaftueshme ta përshkruaj atë dritë që më erdhi nga veriu i largët, ndonëse edhe sot rri vetëm në imagjinatën time. Një kujtim që më rrëzon e më ngre, që më lëndon e më gëzon, njëkohësisht.

Dhe ndërsa emri i saj u ringjall përmes grindjes virtuale, unë e kuptova se ndonjëherë, jeta na i risjell mrekullitë nga pasqyrat më të papritura.

III.

Ishte vera e vitit 1978 kur mora rrugën drejt Suedisë. Ishte një udhëtim i improvizuar, më shumë i shtyrë nga nevoja se sa nga dëshira. Motra ime, Fatmija, përmes bashkëshortit të saj, dhëndrit Ramush, i cili ishte si mjeshtër në Gjermani, më kishte lutur ta vizitoja kushëririn Sherif Gjonbalajn. Ajo ishte fqinjë me motrën e Sherifit në Pejë. Kështu nisa udhëtimin.

Nuk kisha para për turizëm, as për komoditet. Imitova studentët gjermanë që i kisha parë shpesh. Ata dilnin buzë rrugës, ngrinin gishtin dhe udhëtonin falas, duke i lutur shoferët t’i merrnin me vete në veturë ose në kamionin e tyre. E quanin “autostop”. Ishte vera e dytë që e kaloja në Gjermani, pasi kisha emigruar nga Kosova në korrik të vitit 1976. Ndonjëherë e quaja arratisje atë emigrim. Tashmë ndiqja studimet në Ruhr-Universität, në Bochum, në degën e germanistikës.

Nga Bohumi arrita deri në Helsingborg me këtë mënyrë, me pak shpenzime por me më shumë lodhje. Prej andej mora drejtimin e fshatit buzë Ängelholm-it, aty ku duhej të ishte Sherifi. Kur mbërrita, në derë gjeta një shënim në suedisht e shqip: “jemi me pushime”. Eca rrugëve i hutuar, me çantë në shpinë dhe me shumë mëdyshje në zemër.
Ku duhet ta thyej qafën tani? pyeta veten.

Shikova në numëratorin telefonik, shpresa ime e fundit. Nuk gjeta ndonjë Kelmend. U ktheva te mbiemrat e tjerë shqiptarë. Hasa shumë Gashianë në Malmo. Vendosa të marr në telefon njërin prej tyre. Pas një befasie befasuese më tha të shkoja në një lokal në lagjen Rosengard të Malmo-s, aty ku shqiptarët e mërguar takoheshin me njëri-tjetrin. Do të vinte më vonë të më merrte, pasi të kthehej nga aeroporti i Kopenhagës.

Kur hyra në lokal, më priti një tryezë e zhurmshme, me shtatë-tetë burra të mbledhur. Unë i lodhur, i zhubravitur, me rrobat e rrugës dhe çantën në shpinë, u ula pranë tyre pa folur. Njëri nuk duroi pa më tallur, për të mos thënë pa më sharë. Kur përfunduan bisedën që po më interesonte prandaj e dëgjova, iu qasa tavolinës së tyre. Fola duke e shoqëruar me të qeshur: “Nëse do të ta fal sharjen, duhet të më qeraste me një pije”. Në prezantim, njëri më doli i njohur. Ishte nga Ramuni i Pejës, fshat fqinj me fshatin tim Llabjan. Nuk e zbulova kush isha. U prezantova si Mirani, nga Sukobina e Ulqinit, sepse kisha njohje me atë fshat. Gjatë studimeve të fizikës në Prishtinë e kisha koleg e shok Abaz Mustafën e Sukobinës.

Në atë mbrëmje, më shumë se gjithçka, më bëri përshtypje një burrë i thinjur i cili rrëfente i penduar arratisjen e tij nga Pogradeci në Strugë, dhe pastaj mërgimet e tij në Turqi e Suedi. Quhej Nexhmi Sherolli.

Ai dhe bashkëshortja e tij, Ablla, do të bëheshin më vonë miqtë e mi të ngushtë, një derë e hapur në dhe të huaj. Në ato momente s’e dija por ai takim në lokalin e Malmo-s do të shënonte një hov të rëndësishëm në veprimtarinë time të mërgimit.

IV.

Malmo nuk ishte vetëm një qytet i huaj. Ishte një botë e ndarë, një mikroskop i vogël i shqiptarëve në mërgim. Lokalet në lagjen Rosengord ishin si qendra të vogla të universeve të tyre. Aty takoheshin të arratisurit, të lodhurit, të uriturit për biseda, lajme dhe solidaritet. Zotëria i parë që më ofroi strehim shumëditor ishte tetovari Sherif Osmani.

Çdo natë në atë lokal ishte një spektakël i vogël: biseda të zhurmshme, debate për politikën, histori arratisjeje, përpjekje për të kuptuar ku ndodhej secili dhe çfarë kishte kaluar. Njëra nga ato net më la mbresë të veçantë. Thinjoshi që rrëfeu për Pogradecin, Nexhmiu, u bë pika ime e referimit. Ai nuk fliste vetëm për vetveten; rrëfente, dëgjonte dhe vlerësonte çdo detaj, duke më bërë të ndihesha pjesë e një bote më të madhe se vetja ime.

Më tregoi për Abllën, bashkëshorten e tij nga Mitrovica, e cila pas shpërnguljes në Turqi ishte pjesë e imigracionit politik të shqiptarëve në Stamboll, kryesisht ortodoks të diasporës se vjetër në Stamboll. Ata të dy ishin ura lidhëse midis mërgimit të largët dhe nevojave të atyre që kërkonin strehim apo ndihmë. Ishin shembuj të pakushtëzuar të bujarisë.

Gjatë atyre ditëve ndjeva një lidhje të brendshme me këtë botë, dëshira për të kuptuar dhe për të mbajtur gjallë lidhjet me atdheun. Ishte një mërgim që nuk fliste vetëm për largimin, por për mbijetesën, për solidaritetin, për ndihmën reciproke mes të huajve që kishin mbetur vetëm.

Aty, në ato net të zhurmshme u ndjeva pjesë e diçkaje më të madhe se unë – një rrjet i padukshëm shqiptarësh që luftonin të mbajnë gjallë identitetin, shpresën dhe idealet. Tashmë, ndërsa po i kujtoj ato përjetime, zemra ime shpesh fluturonte te kujtimi për Diellën, ende e freskët, ende e paharruar, si një dritë që më shoqëronte edhe në errësirën e këtij emigracioni.

V.

Nexhmiu dhe Abllaja nuk ishin thjesht miq. Ata ishin rruga ime edhe drejt besimit, se një njeri mund të gjejë njerëz për të bashkëvepruar edhe në vendet më të largëta. Nexhmiu ishte modest, i qetë, i mençur – një burrë që kishte kaluar shumë stacione të jetës, si arratisjen nga Pogradeci, periudha në Turqi, pastaj në Suedi. Por më shumë se eksperiencat e tij, ajo që ma bëri të qartë ishte përkushtimi i tij ndaj njerëzve të tjerë.

Abllaja, bashkëshortja e tij, me mbiemër vajzërie Nokshiqi, ishte e fuqishme edhe në heshtje. Shfaqej e dashur dhe e vendosur. Ishte me një dinjitet që nuk mund ta sfidoje. Ajo kishte kaluar vetë dhimbjet e imigracionit politik. Vinte nga Mitrovica, ishte dëbuar në Turqi në vitin 1956, në moshën 16-vjeçare, kishte vazhduar gjimnazin dhe studimet në Stamboll. Por nuk kishte harruar rrënjët e saj dhe kurrë nuk i mungoi gatishmëria për t’i ndihmuar bashkëkombësit në nevojë.

Gjatë atyre ditëve ata më sugjeruan të vizitoja edhe shqiptarë të tjerë në Suedi. Na ftuan bashkatdhetarët që kishin përjetuar arratisje, humbje, vrasje dhe dhimbje të pafundme. Çdo familje kishte historitë e veta të dhimbshme, por edhe të mrekullueshme në forcën e solidaritetit.

Nexhmi dhe Ablla më këshilluan ta vizitoja imgracionin tonë në Bruksel, meqë vëllai i Abllas, Enesi, kishte njohje e shoqëri të madhe atje.

Një moment i veçantë mbeti dorëzimi i ndihmës financiare nga Ablla dhe Nexhmiu për veprimtarinë e organizatës. Një zarf me 50 mijë korona suedeze, që për ne ishin thesar i çmuar për ta financuar veprimtarinë për kauzën tonë. Ata e bënë këtë pa asnjë dyshim, duke më treguar se besimi dhe përgjegjësia janë vlera që nuk maten me kohën apo vendin. Na dhuruan edhe nga 10 mijë korona ndihmë secilit, Bules, Hasanit dhe mua.

Në mesin e gjithë kësaj ndjeva se çdo hap që kam bërë atëherë në atë shtet të huaj, çdo rrugicë dhe çdo lokal, më afronte drejt Diellës. Nuk e dija ende si, por intuita më thoshte se ndonjëherë, ndërsa ndërton jetën e re në një vend të largët, zemra gjen rrugën e saj drejt asaj që ka humbur prej kohësh.

Kështu, me Nexhmiun dhe Abllën mësova se mërgimi nuk ishte vetëm ikje nga diktatura, por edhe rrugë për të gjetur njerëz të mirë, miqësi të forta dhe mundësi për dashuri të papritur, si ajo që do të vinte pak më vonë, me Diellën.

VI.

Janari i vitit 1982 na gjeti në Untergruppenbach edhe në një ceremoni mortore për vrasjet tragjike të Jusufit, Kadriut e Bardhoshit. Ishte një ngjarje që nuk lë asnjë shpirt të pa lënduar. Dhimbja dhe pikëllimi mbushnin çdo cep të dhomës. Po ashtu aty fshiheshin edhe hije dyshimesh dhe intrigash.

Disa pjesëmarrës ishin të dërguar nga organizatat dekadente që kishin marrë detyra të caktuara për të mbajtur rendin, por shpesh veprimet e tyre shndërroheshin në shpifje dhe komplote.

Digresion

Në buzëmbrëmjen e fundjavës së tretë të janarit 1982, sapo nga ceremonia mortore u larguan rreth 70 bashkatdhetarë të Klubit Shqiptar të Dyseldorfit, që kishin ardhur me autobusë dhe vetura, kryeplaku dhe arkëtari i ceremonisë mortore, Nuhi Sulejmani, i caktuar në atë rol nga Sabri Novosella, thërret në “takim urgjent” Agron Haradinajn dhe Agron Selën. Ngjitet në dhomën e vockël, në krye të shkallëve të katit të parë, të cilën Gërvallët tashmë e quanin “dhoma e Brahimit”, meqë aty unë flija përherë, duke qenë se isha shpesh mysafir.

Nuhiu e këshilloi Agronin e Naimin të uleshin në shtratin tim. Në fakt, ishte vetëm një dyshek sfungjeri mbi dysheme. Nuhiu simulon babaxhanin që po respekton rininë, prandaj kap jorganin e palosur që ishte i vendosur të krye të shtratit për t’ua vendosur prapa shpine dy viktimave të tij, që ta kenë për mbështetje në mur. Sapo e kap jorganin në cepin siç e kishte planifikuar, bien të holla. Nuhiu simulon të befasuarin: “Këto janë të hollat që la Dyseldorfi dhe do bashkatdhetarë nga Zvicra. I paska fshehur Brahimi këtu për t’i vjedhur.” Me kaq e ndërpreu “takimin”.

Rreth orës 21:00 thirret takimi urgjent i “komitetit” të organizatës LNÇKVSHJ-së për Gjermaninë, meqë Jusufi i kishte anëtarësuar në të gjithë Gjermaninë gjithsej 9 bashkatdhetarë, gjatë mbi dy viteve ekzil atje. Kryetar i “Komitetit”, tashmë ishte emëruar Xhafer Durmishi, që prezantohej si trashëgimtar organizativ i Jusufit, ishte ardhur para pak ditësh nga Kosova, pasi ishte informuar për vrasjet. Në tunib të “komitetit” merrnin pjesë Xhaferi, Nuhiu, Faridin Tafallari, Nami Ramadani, Naim Haradinaj e Agron Sela. Ishin edhe dy veta të tjerë që ua paskam harruar emrin. Rendi i punës ishte: “vendimmarrja kundër tentativës për vjedhjen nga Ibrahim Kelmendi, dhe të ndryshme”. Pjesëmarrës isha edhe unë si i pandehur.

Kryetari Xhafer ia jep fjalën Nuhiut. Ai me teatralizim amatoresk zë të rrëfejë ecurinë e ndodhisë, se si janë befasuar nga të hollat që Brahimi i kishte fshehur nën jastëk, që kur të gdhihet të ikë me gjithë ato. Nuhiu bënte pauza sepse priste miratim nga Naimi e Agroni, qoftë më lëvizje koke, apo me pëshpëritje pohuese. Pasi e mbaroi teatralizimin, Xhaferi më pyeti: “Ke gjë për të thënë, meqë e ke të drejtën për t’u mbrojtur?”.

Unë, i përcaktuar për të ruajtur qetësinë, si variant më racional për ta sfiduar atë komplot, thashë: “Fillimisht, kam një pyetje! Nuhi, mund të na tregosh përse e thirre atë takim urgjent pikërisht me Naimin e Agronin dhe pikërisht në dhomën time?”.

Nuhiu u befasua nga pyetja, sepse nuk kishte pasur asgjë tjetër për ta trajtuar në atë mes, me ata më të rinjtë, pos t’i manipulonte si dëshmitarë për komplotin që po kurdiste. Ai debat për “tentativë vjedhjeje” zgjati deri kur unë u ngrita ta thërras Suzanën të vinte për të rrëfyer, çfarë kishte bërë ajo me të hollat. Ajo nuk hyri në dhomë, por ndeji në këmbë te dera. Pyeti: “Për çka po ju duhem?”.

Ibrahimi iu drejtua Suzanës: “A i ke pranuar ti ndihmat nga bashkatdhetarët e Dyseldorfit dhe ku i ke lënë ato?”.

Suzana iu përgjigj: “Kryetari i Klubit Hyzri Reka m’i dorëzoi mua dhe unë menjëherë ia dorëzova shokut Nuhi. Ishte kështu shoku Nuhi?”. Nuhiu mbeti pa fjalë. Të tjerët morën pamje kufomash, sepse nuk prisnin që ai komplot mund të ndodhte në shtëpinë e Gërvallëve, gjatë ceremonisë mortore. Xhaferi ndërhyri: “Je e lirë shoqja Zana, mund të shkosh, se kemi pika të tjera për të diskutuar.”

Sapo u largua Suzana, Xhaferi pyeti: “Kush është dakord që Ibrahimi të dëbohet nga ceremonia mortore?”. Shumica ngriti dorën. Xhaferi përsëri vazhdoi: “Nga ky moment nuk ke të drejtë të qëndrosh në këtë shtëpi. Mblidhi plaçkat e Faridini me veturë do të dërgojë deri në stacionin e trenit në Heilbronn.

“Le të vijë prapë Suzana që të deklarohet për këtë vendimmarrje”, i thashë. “Nëse ajo nuk e miraton, unë nuk largohem, por nesër do e bisedoj me bashkatdhetarët që do vinë, nëse ti, Xhafer, e Nuhiu duhet të ikni që këtej, meqë jeni njerëzit e gabuar në këtë mes.”

Suzana nuk e tumiri atë vendim.

Ndërsa po i kujtoj netët në atë Untergruppenbach të mallkuar, me borë dhe dritat e zbehta të rrugëve, ku na kishte ndodhur gjëma e kobshme, mendja ime kthehet sërish te Diella, e cila do të bëhej pjesë e udhëtimit tim në arkivin e kujtimeve të mia. Kujtimi i saj fillonte të merrte formë, jo thjesht si një fytyrë simpatike, por si shpresa e një lidhjeje që do të thoshte diçka të re, të ndritshme, mes hijeve të mërgimit dhe hijeve të historisë së dhimbshme të njerëzve tanë.

VII.

Ishte vera e vitit 1983 kur rruga më çoi në veriun e largët të Suedisë, në një vend ku bora, ndonjëherë, nuk shkrihej për muaj me radhë, dhe dielli dukej si mysafir i rrallë. (Tashmë rrugëtimet i kisha më komode dhe pa shpenzime, sepse shumë bashkatdhetarë punonin në DSG në Hamburg-Altona. Ajo firmë menaxhonte vagonët restorante dhe të fjetjes në trenat që shkonin për në Stokholm, Oslo, Zyrih, Paris, Vjenë e gjetiu.

Ata ma mundësonin udhëtimin pa pagesë e pa kontroll kufitar, meqë tashmë nuk kisha pasaportë, sepse nga janari i vitit 1983 isha detyruar të bëhesha azilkërkues në Bremen.) Në udhëtimin për te Diella shkonim me idenë e Nexhmiut, të zgjidhnim problemin e strehimit të një bashkatdhetari nga rrethi i Istogut dhe ta martonte vajzën e shokut të tij, Diellën.

Në derën e banesës na priti Paloka, babai i Diellës, një malësor tipik nga anët e malësive tona në Mal të Zi. Kur Nexhmiu i shpjegoi arsyen e vizitës, ai tha duke e shoqëruar me humor:
“Prit pak, mos më fol kot mua, se shpejt, nga stërvitja e tenisit, vjen Diella dhe do bisedoni me atë. Ajo është perëndia e vendimmarrjes për martesën e saj.”

Kur e pashë për herë të parë Diella më surprizoi. Ishte simpatike, me një energji pozitive që të tërhiqte menjëherë. Ajo nuk kishte nevojë për fjalë të shumta. Nexhmiu m`u lut ta rrëfeja unë arsyen e vizitës. Duke belbëzuar për shkuesinë që po bëja, Diella ndërhyri me qetësi: “Po e patët hallin vetëm për leje qëndrimi, më thoni. Simulojmë martesën zyrtare dhe kaq. Po synuat që të martohemi, do ta strehoj në banesën time 6 muaj, si provë, që ne e quajmë fejesë. Nëse pëlqehemi, bëjmë martesë të njëmendtë. Nëse jo, secili në jetën e tij personale…”

I arratisuri, që e kishte shansin të bëhej bashkëshort fatlum, më pëshpëriti në vesh: “Ndërpreje, se kjo qenka kurvë.”
Diella e dëgjoi. Ajo e ruajti qetësinë dhe iu kthye me vendosmëri:

“Unë nuk jam kurvë, por ti je zhablok i rrafshit, prapanik mysliman. Dhe mirë që e the tani, që të mos vuanim gjatë provës së pamerituar prej teje!”.

Për ta tejkaluar tensionin, bëra humor: “Malësore, po të dija se do ofroje martesë me provë 6 mujore brenda, do të bëja shkuesi për vete, e jo për ketë pis.”

Diella qeshi, gjithë humor: “Nëse je has malësor vuthjan, guxo e provoje, ja ku jam.”
Ajo, malësore 23-vjeçare, më përtoku mua, malokun 29-vjeçar.

Në atë çast, ndjeva se Diella nuk ishte thjesht një vajzë simpatike. Ajo ishte shenja e një shprese të re, një energji që shfaqet papritur dhe të ndryshon rrjedhën e jetës, edhe nëse nuk e kupton menjëherë. Ishte drita që ngjante me atë që kishim humbur në mërgim, por që ende mund ta gjeje te njerëzit e mirë dhe vende të papritura.

VIII.

Për herë të parë ndjeva se zemra ime nuk i përkiste vetëm kauzës kombëtare. Ajo nuk ishte më thjesht për idealet e largëta. Ajo filloi të rritej në brendësi, te një vajzë e re, e guximshme dhe e drejtë – Diella.

Çdo ditë pranë saj do të ishte një provë e vetëkontrollit. Dashuria ime nuk mund të shprehej plotësisht, sepse për mua, jeta ishte e mbushur me përgjegjësi dhe veprimtari për kauzën e çlirimit kombëtar. Por çdo buzëqeshje e saj, çdo shikim i vogël apo i fshehtë, do të më shtynte të ndihesha i gjallë dhe i plotë.

Qeshja e saj, humori, mënyra si qëndronte e drejtë përballë çdo situate, ndaj e gjitha kjo rriste ndjeshmërinë time dhe dëshirën për ta njohur më thellë. Nuk mund të them se e dashuroja pa kushte, por ndjenja ime ishte aq e fuqishme sa çdo frikë apo përgjegjësi dukej e vogël përballë saj.

Për herë të parë kuptova se dashuria mund të ekzistojë edhe kur nuk mund të jetohet e lirë. Se ndonjëherë, dashuria më e pastër është ajo e përmbajtur, që rritet brenda nesh, fshehur e ruajtur, duke u bërë pjesë e kujtesës dhe e çdo vendimi që marrim.

Diella nuk ishte vetëm një fytyrë që më bëri të ndiej diellin. Ajo ishte simboli i një shprese, një dritë që më mësoi se dashuria dhe përgjegjësia mund të bashkëjetojnë, edhe kur janë të ndara nga distanca dhe kohë të pafavorshme.

IX.

Gjatë gjithë atyre viteve kujtimi i Diellës time mbeti një burim i heshtur dritë dhe shprese. Ajo ishte Diella reale, jeta e gjallë, energjia dhe vendosmëria e një vajze që më shndriti ditët në veriun e largët të Suedisë.

Papritmas bota shqiptare rikthehej me Diellën artificiale, një protagonist dixhital, një emër i thjeshtë që ngjallte debate politike.

Kur Agron Tufa e ironizoi këtë Diellë dixhitale, duke e vënë përballë Djellës së Martin Camajt, unë u ndjeva i përzier. Një pjesë e imja qeshi nga ironia, por një pjesë tjetër u trondit nga përplasja e kujtimeve të vjetra me realitetin e ri.

Diella ime reale kishte qenë simbol i shpresës, dashurisë së heshtur dhe guximit për të ndërtuar diçka të vërtetë në një botë të huaj. Ndërsa Diella artificiale ishte një figurë dixhitale, e shfaqur nëpër ekrane, një emblemë e politikës dhe virtualitetit. Ndërsa Djellën e Martin Camajt nuk e njihja…

Në atë moment kuptova se jetët e dy Diellave rrëfenin diçka më të thellë. Kujtesa, dashuria dhe përvoja personale janë të vërteta që nuk mund t’i zëvendësojë asnjë figurë digjitale, dhe se gjërat që kemi prekur me shpirtin nuk humbin kurrë, edhe kur koha dhe hapësira i largojnë.

Dhe kështu, ndërsa grindjet digjitale për Diellën dhe Djellën vazhdonin, unë u largova me qetësi, duke kujtuar, duke dashuruar dhe duke ruajtur atë Diellë që kishte ndriçuar veriun e largët të Suedisë, dhe që kishte lënë gjurmë të pakthyeshme në kujtesën time.

Epilogu

Katër dekada kanë kaluar që nga veriu i largët i Suedisë. Koha ka bërë të vetën: fytyrat ndryshojnë, qytetet rriten, botët ndryshojnë. Por Diella ime mbetet aty – jo si imazh i kohës së kaluar, por si një pjesë e pandashme e kujtesës sime.

Ndërsa shoh sot debatin për Diellën artificiale të Ramës dhe Djellën e Camajt, buzëqesh, sepse e para është vetëm digjitale, ndërsa e dyta, edhe emrin e ka të gabuar, meqë në malësitë tona vajzat emërohen me emrin Diella e jo me Djella, siç e ka modifikuar Martini. E di se asnjëra nuk është si Diella ime, dhe nuk mund të jetë. Ajo Diella që mbaj në zemër është e vërtetë, e gjallë dhe e përshkuar nga emocionet, sakrificat dhe udhëtimet që na formuan. Ky është dallimi midis tyre.

Mendoj për udhëtimet e gjata, netët e zhurmshme në Malmo, takimet me Nexhmiun dhe Abllën, përkujdesjen e tyre dhe solidaritetin që shndërrohet në dashuri të heshtur. Mendoj për forcën që kërkon veprimtaria dhe besnikëria ndaj idealit, dhe për dashurinë që ndodh pa e kuptuar, e cila nuk kërkon të zotërojë, por të ndriçojë.

Ky është mësimi i madh se: dashuria e vërtetë, kujtesa dhe shpresa nuk mund të jenë as artificiale, as të mbështetura mbi botën digjitale. Ato janë, ato qëndrojnë pas çdo përplasjeje, pas çdo udhëtimi dhe pas çdo veprimi që ndërtojmë për botën tonë dhe për idealet tona.

Ndërsa mbyll sytë dhe kujtoj veriun e largët të Suedisë, buzëqesh. Diella ime, ajo reale, është aty, gjithmonë e gjallë në kujtesën time – një dritë që nuk shuhet, një histori dashurie guximi dhe përkushtimi, që mbetet gjithmonë e paprekur nga koha.