Shkruan Halil Teodori
Situata e sotme globale, e rënduar nga konflikti në Ukrainë dhe rivaliteti midis fuqive të mëdha, ka risjellë frikën e përdorimit të armëve të shkatërrimit në masë. Rusia, me arsenalin e saj bërthamor të madh, po sfidon rendin ndërkombëtar, ndërsa vende të tjera si Kina, Anglia, Franca, Izraeli dhe Irani po pozicionohen me strategji të ndryshme, shpesh duke bërë demonstrime force. Kjo sjell një pyetje të madhe:
A është Donald J. Trump lideri i vetëm që mund ta shpëtojë botën nga kërcënimi bërthamor?
Është për t’u marrë në konsideratë tradita e liderëve amerikanë, vendosmëria dhe garancia e të cilëve ka shmangur luftëra dhe devijuar konflikte me pasoja globale.
Mund të pohojmë se Trump ka treguar aftësi për të negociuar drejtpërdrejt me liderë të fuqishëm, si Kim Jong-un dhe Vladimir Putin. Megjithatë, suksesi i këtyre përpjekjeve është i debatueshëm. Për shembull, bisedimet me Korenë e Veriut nuk çuan në një çarmatim real bërthamor, dhe marrëdhëniet me Rusinë mbetën të tensionuara.
Armët bërthamore janë një çështje globale që kërkon bashkëpunim midis fuqive të mëdha. Marrëveshjet historike të kontrollit të armëve, si Traktati INF apo START, janë arritur përmes diplomacisë shumëpalëshe. Në këtë kuptim, as Trump, as ndonjë lider tjetër nuk mund ta zgjidhë këtë problem i vetëm.
Por ajo që Trump ofron në këtë skenë të madhe është se ai shquhet për vendosmëri dhe këmbëngulje, shpesh sipas mënyrës së tij, e cila ka provokuar debate dhe futur zhvillimet globale në një rrjedhë të re zhvillimesh, një prej të cilave zgjimi i Evropës dhe Britanisë të rikonsiderojnë rritjen ponenciale të buxhetit të armatimit.
Mënyra se si Trump po qaset t’i imponohet zhvillimeve globale, diplomatike dhe politike, nga njëra anë po zgjon militarizimin, nga ana tjetër përzgjon Evropën nga apatia. Në fokus të kësaj emergjence është fuqizimi i mbrojtjes bërthamore me zgjerim të hartës së koracës që garanton siguri.
Kujtojmë se gjatë mandatit të tij, Trump e tërhoqi SHBA-në nga disa marrëveshje kyçe, si Marrëveshja Bërthamore me Iranin (JCPOA), gjë që mund të ketë kontribuar në rritjen e tensioneve. Për këtë arsye, disa analistë argumentojnë se qasja e tij e njëanshme mund të ketë sjellë më shumë paqartësi sesa stabilitet.
Në histori, siguria globale nuk ka qenë kurrë e garantuar nga një lider i vetëm, edhe pse për hir të së vërtetës, sot ai që po luan gurët në fushën globale të shahut është Trump, me qasje për të treguar vullnet dhe forcë në përmbushjen e këtij synimi.
Kujtesa na sjell në vëmëndje se Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill, Ronald Reagan, Mikhail Gorbachev, të gjithë kanë luajtur rol të madh në stabilitetin ndërkombëtar, por gjithmonë brenda një ekuilibri më të gjerë politik. Trump ndoshta po luan ndryshe, sepse edhe bota ka ndryshuar, por kreu i Shtëpisë së Bardhë do të vijojë të luaj rolin e gardianit të sigurisë bërthamore të botës, nëpërmjet nevojës për një botë që në përpjekjen për të fuqizuar mbrojtjes, po punon për paqen.
Si President i Shteteve të Bashkuara (2017-2021), Trump ndoqi një qasje të veçantë ndaj çështjeve globale të sigurisë dhe dukshëm ai po ndjek të njëjtat linja, madje po i fuqizon ende.
Dialogu me Liderët Autoritarë
– Ai vendosi marrëdhënie të drejtpërdrejta me udhëheqës si Vladimir Putin dhe Kim Jong-un, duke preferuar diplomacinë personale mbi kanalet tradicionale diplomatike. Kjo strategji pati sukses të pjesshëm në uljen e tensioneve me Korenë e Veriut, por nuk prodhoi rezultate afatgjata.
Administrata e tij u tërhoq nga Marrëveshja Bërthamore e Iranit (JCPOA), duke e lënë Teheranin të pakontrolluar në përparimet e tij bërthamore. Kjo lëvizje u kritikua si një rrezik për stabilitetin global.
Presioni mbi NATO-n
– Trump kërkoi që aleatët e NATO-s të rrisnin kontributet financiare, duke ngritur shqetësime për angazhimin e SHBA-së në mbrojtjen kolektive. Kjo krijoi pasiguri te partnerët e Evropës Lindore, përfshirë Ukrainën.
Marrëveshjet e Reja me Rusinë
– Edhe pse Trump kishte një qasje më të butë ndaj Moskës, administrata e tij nxiti tërheqjen nga Traktati INF (Intermediate-Range Nuclear Forces), një marrëveshje kyçe për kontrollin e armëve midis SHBA-së dhe Rusisë.
A mund ta pastrojë botën Trump nga armët bërthamore?
Ndërsa Trump ka treguar prirje për të negociuar me liderë të fuqishëm, një çështje aq komplekse sa çarmatimi bërthamor kërkon më shumë se diplomaci personale. Për të pastruar botën nga armët bërthamore, nevojiten:
Angazhim i përhershëm ndërkombëtar. Një lider i vetëm nuk mund të arrijë një objektiv kaq të madh pa përfshirjen e fuqive të tjera globale.
Rifreskim i marrëveshjeve ndërkombëtare.
Traktate si START dhe INF duhet të forcohen, jo të braktisen.
Siguri teknologjike dhe strategji afatgjata. Kontrolli i armëve kërkon qasje të avancuar në teknologji dhe mekanizma mbikëqyrës të besueshëm.
Megjithëse Donald J. Trump mund të ketë aftësinë për të krijuar një diskurs ndryshe dhe për të nxitur dialog me liderët botërorë, ai mund të mos jetë faktori i vetëm që mund të garantojë sigurinë ndaj armëve të shkatërrimit në masë. Problemi kërkon një strategji të gjerë globale, ku bashkëpunimi mes fuqive të mëdha, përfshirë SHBA-në, Rusinë, Kinën dhe organizatat ndërkombëtare, është thelbësor.
Rreziku i përshkallëzimit bërthamor është real dhe kërkon një përgjigje të koordinuar nga të gjitha vendet. Historia na mëson se asnjë lider nuk mund të veprojë i vetëm për të garantuar paqen globale, por politika e mençur dhe diplomacia e qëndrueshme mund të ndihmojnë në uljen e tensioneve dhe në sigurimin e një bote më të qëndrueshme.
Gjithsesi, duhet pohuar dhe është e vërtetuar tashmë edhe nga historia dhe faktet që shkruajnë faqet e saj, se SHBA, ka qenë dhe do të mbetet një prej aktorëve dhe faktorëve përcaktues për fatin e sigurisë bërthamore të botës. Një potencial i kapaciteteve të tilla, diplomatike, ekonomike dhe ushtarake si SHBA, ka kapacitetet për të përcaktuar rregulla loje dhe për të imponuar atë që burokracitë dhe skepticizmi nuk e lejojnë të shndërrohet në faktor.
Zhvillimet ku Trump ka futur Amerikën dhe botën, janë të fuqishme, të tilla sa të mendosh se riardhja e tij në Shtëpinë e Bardhë është shoqëruar me një erë të re të botëkuptimit politik, diplomatik, ekonomik dhe ushtarak. Ai erdhi me hapa të rëndë në skenën globale dhe me vendosmëri të patundur për të këputur fijet që mbanin lidhur struktura abuzive.
E ardhmja e afërt garanton jo vetëm një fuqizim ekonomik të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, një rikonsiderim të rolit të superfuqisë, por edhe futjen e politikës dhe diplomacisë në shinat e gjetjes së dakordësive për një të sotme më të sigurt dhe një të ardhme pa kërcënimin e armëve bërthamore.
