TRAKTET E LËVIZJES ILEGALE DHE REZISTENCËS SHQIPTARE ( 56 )

Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha

TRAKTI I DYTË I FRONTIT TË KUQ POPULLOR

Pasi punova me përkushtim në hartimin e traktit të parë të Frontit të Kuq Popullor, dega në Kosovë, ndjeva nevojën e thellë për ta verifikuar saktësinë dhe përmbajtjen e tij me një ndër njohësit më të mirë të kësaj periudhe – z. Ibish Neziri. E vetëdijshëm për peshën historike dhe ndjeshmërinë e temës, i dërgova menjëherë versionin e punuar, duke i kërkuar me mirëbesim që të më konfirmonte nëse çdo gjë ishte në përputhje me faktet dhe narrativën e saktë historike.

Ditët kalonin dhe përgjigjja nuk po mbërrinte. Pavarësisht pritjes sime të gjatë dhe shpresës për një reagim që do të më siguronte mbështetjen e nevojshme për botim, asnjë informacion nuk më erdhi nga ana e tij. Ndërkohë, isha në procesin e përgatitjes së fejtonit tematik për traktet ilegale të lëvizjes në Kosovë, i cili vazhdonte të botohej në portalin “Fjala e lirë”, një hapësirë mediatike që i kushtohet reflektimit kritik mbi historinë e rezistencës shqiptare.

Duke qenë se koha nuk më premtonte më pritje të mëtejshme vendosa që ta botoj traktin. Ishte një vendim i ndërgjegjshëm dhe i bazuar në bindjen se dëshmia e shkruar duhet të bëhet publike, veçanërisht kur ajo flet për një kapitull kaq të errët dhe njëkohësisht të ndritur të historisë sonë – lëvizjen ilegale dhe rezistencën e organizuar në Kosovë. Në mungesë të një konfirmimi formal, lashë që fjala e shkruar të gjykohej nga lexuesi dhe nga koha, e bindur se qëllimi im ishte ruajtja dhe ndriçimi i kujtesës kolektive.

Pas botimit të shkrimit, reagimet që pasuan ishin të shumta dhe thellësisht inkurajuese. Mora një varg mesazhesh, komente dhe fjalë mirënjohjeje, të cilat jo vetëm më gëzuan, por më dhanë edhe një ndjesi të thellë përmbushjeje. Këto reagime erdhën si një dëshmi e qartë se tema kishte prekur një nerv të gjallë të kujtesës kolektive dhe se përpjekja ime për të sjellë në dritë një fragment të rëndësishëm të historisë sonë të rezistencës nuk kishte kaluar pa jehonë.

Fjalët e lexuesve, të ngarkuara me mirënjohje dhe reflektim, përfaqësonin një pranim të domosdoshmërisë për të folur hapur e me ndershmëri për të kaluarën. Në to ndjeva një konfirmim të heshtur se kujtesa historike, sado e dhimbshme apo e ndërlikuar të jetë, ka ende vend në ndërgjegjen e njerëzve dhe se fjala e shkruar, kur është e sinqertë dhe e qëllimshme, gjen gjithmonë rrugën për të komunikuar me lexuesin.

Ndërkohë që fejtoneve të para po u jepej jehonë dhe reagimet pozitive nuk mungonin, mbetesha në pritje të ndonjë materiali shtesë, të ndonjë trakti tjetër që do ta pasuronte më tej këtë mozaik të kujtesës kolektive. Kjo pritje nuk ishte e rastësishme: z. Ibish Neziri, një njohës i mirë i kësaj periudhe dhe vet pjesëmarrës në këto ngjarje ishte një burim i çmuar dokumentimi, më kishte premtuar se do të më dërgonte materiale të tjera, të cilat do ta ndihmonin vijimin e punës sime kërkimore.

Fillimisht, ndjeva një dyshim të natyrshëm – mos ndoshta e kisha dërguar gabimisht kërkesën time? Mos kishte ndodhur ndonjë pengesë teknike apo ndonjë moskuptim i pavetëdijshëm? Këto mendime më shoqëruan për një kohë, ndërsa përpiqesha të ruaja një ekuilibër mes durimit dhe dëshirës për vazhdimësi. Por, teksa ditët kalonin dhe asnjë përgjigje apo material nuk mbërrinte, e pranova situatën si të tillë, duke e konsideruar shkrimin tim të mëparshëm për traktin si të përfunduar dhe të vlefshëm në vetvete.

Në thelb, kjo përvojë më mësoi se jo gjithmonë rrugëtimi kërkimor ecën sipas parashikimeve tona. Megjithatë, edhe heshtja, edhe pritja, kanë vlerën e tyre në procesin e ndërtimit të kujtesës historike – sepse edhe mungesa e një dokumenti është një tregues, një shenjë që flet për mënyrën se si kujtesa kolektive ruhet, humbet ose mbartet në heshtje.

Pas rreth dy javësh pritjeje të heshtur, ndodhi ajo që e kisha shpresuar me kujdes të përmbajtur: në duart e mia mbërriti një letër nga z. Ibish Neziri. Brenda saj, ai më dërgonte traktin e dytë – një dokument i rrallë dhe i çmuar që, në vetvete, përbënte një gur tjetër themeltar në ndërgjegjësimin historik për lëvizjen ilegale shqiptare në Kosovë.

Sipas fjalëve të tij, trakti kishte përmasa modeste – vetëm 10 me 10 centimetra – thuajse një miniaturë e mendimit të madh të kohës. Kjo përmasë e vogël fizike, e kundruar në raport me peshën ideologjike dhe mesazhin që bartte, vetëm sa e thellonte mbresën që ky dokument linte. Ishte një fragment i heshtur historie, një copëz letre që kishte mbijetuar kohën dhe që tani më jepej me kujdesin dhe vlerësimin që i takon një dëshmie arkivore.

E befasuar këndshëm nga kjo dhuratë e vonuar, por e mirëpritur, u ula dhe me një përqendrim të veçantë, lexova letrën që e shoqëronte traktin. Çdo fjali, çdo sqarim i dhënë nga z. Ibishi, më dukej si një dritare e re e hapur drejt një periudhe që kërkon me ngulm të dëgjohet dhe të dokumentohet. Fjalët e tij nuk ishin thjesht përcjellje informacioni – ato kishin ngjyrën e përvojës së drejtpërdrejtë, peshën e një kujtese të mbijetuar dhe përgjegjësinë e trashëgimisë. Ishte një moment i vogël në dukje, por i madh në domethënie për rrugëtimin tim kërkimor dhe për pasurimin e panoramës së lëvizjes ilegale në Kosovë.

Letra fillonte:

E nderuara Zonja Profesore,

Pas shumë kërkimesh në arkivin tim – jo pak kaotik – më në fund arrita të gjej edhe këtë trakt.

Trakti ka ardhur nga Gjermania, mendoj në fillim të nëntorit të vitit 1980, dhe ishte paraparë të shpërndahej në Rrafshin e Dukagjinit dhe në Prishtinë më 26 nëntor. Megjithatë, për shkak të arrestimeve të disa anëtarëve të grupit, nuk u arrit të shpërndahej në masë të gjerë.

Tekstin e traktit tashmë e keni parasysh. Dimensionet e tij kanë qenë 10 x 10 cm. Ishte lehtë i ngjitshëm, pasi në pjesën e pasme kishte një shtresë ngjitëse (si foli), që hiqej lehtësisht, duke mundësuar vendosjen në sipërfaqe të ndryshme si dyer, shtylla, mure etj.

Nga dosja e hetuesisë dhe e gjykatës, mund t’ju vë në dispozicion edhe fotografi të parullave, si për shembull ato në muret e Gjimnazit “11 Maji” në Pejë.

Me respekt,
Ibish Neziri

P.S. Ju lutem, konfirmoni pranimin e këtij e-maili.

Menjëherë sapo përfundova leximin e letrës së z. Ibish Nezirit – të ngarkuar me vlera dokumentare dhe emocionale – ndjeva detyrimin moral dhe njerëzor për t’i kthyer një përgjigje mirënjohëse. Me një ndjenjë të thellë respekti dhe vlerësimi, e konfirmova pranimin e traktit të dytë dhe e falënderova përzemërsisht për përkushtimin dhe gatishmërinë për të ndarë me mua këtë dëshmi të rrallë të historisë sonë të rezistencës.

Letra ime nuk ishte thjesht një njoftim administrativ për marrjen e një materiali – ajo ishte një shenjë e vlerësimit të sinqertë për bashkëpunimin që z. Neziri po e bënte të mundur, në një proces që nuk ishte vetëm kërkim shkencor, por edhe një mision kujtese. Me atë përgjigje, jo vetëm që përforcova komunikimin tonë, por edhe nënvizova rëndësinë që kishte për mua ruajtja e çdo dokumenti që ndriçon kapitujt e heshtur të një epoke të përgjakshme dhe heroike të historisë së Kosovës.

Trakti, i shtypur në një format tejet modest letre, ishte vërtet i përmbajtur në fjalë, por thellësisht i ngarkuar me domethënie. Me përmasa të vogla fizike dhe me një tekst të shkurtër, ai dëshmonte se forca e një mesazhi nuk qëndron domosdoshmërisht në gjatësinë e tij, por në qartësinë, vendosmërinë dhe synimin që ai mbart.

Në këtë rast, edhe pse fjalët ishin të pakta, ato ishin të përzgjedhura me kujdes, të ngjeshura me energji politike dhe etike, duke përçuar thelbin e kërkesave të lëvizjes ilegale për çlirim dhe bashkim kombëtar. Kjo na kujton se në rrethana të jashtëzakonshme, ku çdo fjalë bart rrezik dhe çdo fjali mund të kushtojë me jetë, përmbajtja merr përparësi absolute ndaj formës.

Në thelb, traktet e tillë nuk ishin të menduara për të qenë ese të gjata apo manifeste teorike – ato ishin sinjale rezistence, thirrje të përmbledhura për ndërgjegjësim dhe veprim. Dhe si të tilla, ato nuk kërkonin shumë fjalë për të bërë shumë zë. Prandaj, çdo fjali e atij trakti, sado e shkurtër, mbartte peshën e një ideali të madh – për liri, për drejtësi, për identitet dhe për bashkim kombëtar.

Pikërisht për këtë arsye, kërkesat dhe qëllimet që artikulonte trakti ishin formuluar në mënyrë të përmbledhur dhe të drejtpërdrejtë, të grumbulluara dhe të sintetizuara në disa pika thelbësore. Ky format konciz nuk ishte rezultat i ndonjë mangësie për të shprehur më shumë, por një zgjedhje strategjike, e përshtatur me natyrën e lëvizjes ilegale dhe rrethanat e kohës.

Përmes këtij përqendrimi të ideve, synohej që mesazhi të ishte i qartë, i kapshëm dhe menjëherë i kuptueshëm për çdo lexues, pavarësisht nivelit të arsimimit apo përvojës politike. Në pak fjali të strukturuara me kujdes, trakti shpaloste kërkesat themelore të lëvizjes – lirinë kombëtare, të drejtat politike dhe kulturore, dhe bashkimin me Shqipërinë – duke krijuar një gjuhë të përbashkët për të gjithë ata që ndanin të njëjtin ideal.

Ky lloj formulimi përfaqësonte një formë të komunikimit të rezistencës: të qartë, të thjeshtë dhe të pamëshirshëm në vendosmërinë e tij. Nuk kishte nevojë për retorikë të gjatë apo për shpjegime të tepërta. Çdo fjalë ishte e peshuar, çdo fjali – një thirrje, dhe çdo pikë – një akt i qëllimshëm politik. Kësisoj, trakti, ndonëse i vogël në përmasa e përmbajtje, bartte një vizion të madh dhe të paepur për të ardhmen.

Trakti niste me një thirrje të fuqishme dhe të ngarkuar me ndjenjë historike, e cila mishëronte thelbin e rezistencës politike të kohës: “Armiku ynë shekullor po i mbush burgjet me patriotë shqiptarë.” Kjo fjali e parë, e drejtpërdrejtë dhe e rëndë në peshë, përfaqësonte jo vetëm një akt akuze ndaj represionit shtetëror serb, por edhe një thirrje për ndërgjegjësim dhe mobilizim të përgjithshëm. Ishte një shprehje e dhimbjes kolektive dhe njëkohësisht e krenarisë për ata që po ndëshkoheshin për idealin kombëtar.

Pasuesja e saj, “por le ta dijë se burgosjet s’na prapsin dot nga rruga e shenjtë dhe lufta e drejtë,” shndërrohej në një refren të pathyeshmërisë së shpirtit shqiptar, që në vend të frikësimit, gjeneronte vendosmëri dhe përkushtim edhe më të madh për kauzën. Rruga e shenjtë që përmendej në trakt nuk ishte tjetër veçse rruga e çlirimit dhe e realizimit të të drejtës historike – asaj për pavarësi dhe bashkim kombëtar.

Në përmbyllje, thirrja për bashkim shtetëror me “vendin tonë amë, Shqipërinë socialiste”, pasqyronte qartazi orientimin ideologjik të kohës dhe idealin për bashkimin kombëtar në një kornizë të vetme politike e shtetërore. Shqipëria, e konceptuar si truall amë, nuk ishte vetëm një pikë referimi gjeografike, por simboli i një shprese dhe aspirate të përbashkët. Në këtë frymë, trakti nuk ishte thjesht një mjet propagandistik, por një dokument i gjallë ideali – një dëshmi e guximit për të artikuluar të pamendueshmen në një kohë represioni, dhe një shprehje e aspiratës kolektive për një të ardhme të lirë dhe të bashkuar.

Më pas, teksti kulmonte me një shprehje të ngjashme me një parullë, një thirrje e ngarkuar me simbolikë ideologjike dhe emocion kolektiv: “Vdekje titizmit – armikut të betuar të popullit shqiptar!”. Kjo fjali nuk ishte thjesht një deklaratë politike, por mishëronte një shpërthim mllefi historik dhe një dëshirë e thellë për t’i dhënë fund një ideologjie që, në sytë e autorëve dhe ndjekësve të rezistencës shqiptare, përfaqësonte shtypjen, mohimin e identitetit kombëtar dhe pengesën për bashkim kombëtar e liri.

Në këtë formulim konciz, por të fuqishëm, përmblidhej një revoltë e përhershme ndaj hegjemonisë titiste, e perceptuar si tradhti e vazhdueshme ndaj aspiratave legjitime të popullit shqiptar. Kjo thirrje nuk ishte vetëm një akt retorik, por një formë rezistence, një dëshmi e guximit për t’iu kundërvënë një sistemi që kishte marrë përsipër të shtypte çdo zë të ndryshëm, veçanërisht atë të shqiptarëve që ëndërronin bashkim me Shqipërinë amë. Kësisoj, shprehja nuk mbetej në nivelin e një slogani ideologjik, por përvetësohej si pjesë e një vetëdije të thellë historike dhe politike që synonte të denonconte titizmin jo vetëm si drejtim politik, por si simbol i një padrejtësie shumëplanëshe ndaj një kombi të tërë.

Në sloganin e dytë, “Vdekje tradhtarëve të të gjitha ngjyrave!”, shpërfaqet një qëndrim thellësisht politik dhe moral, i cili nuk kufizohet në adresimin e një individi apo grupi të caktuar, por shtrihet në mënyrë universale ndaj çdo forme dhe shtrese tradhtie. Kjo thirrje nuk është vetëm një manifestim i zemërimit popullor, por mbi të gjitha një reflektim i një ndërgjegjeje kolektive që ka përjetuar zhgënjime dhe goditje nga brenda dhe jashtë. Duke përdorur metaforën “të gjitha ngjyrave”, autorët e këtij mesazhi synojnë të demaskojnë tradhtinë kudo që ajo shfaqet – pavarësisht ideologjisë, përkatësisë etnike, politike apo shtresës sociale.

Ky formulim shpreh jo vetëm një urrejtje të artikuluar ndaj aktit të tradhtisë, por edhe një vizion për pastrimin moral të shoqërisë nga elementët që shkelin interesin kombëtar, dëmtojnë unitetin dhe minojnë kauzën e përbashkët. Ajo është një thirrje për vetëdijesim dhe përkujdesje ndaj rreziqeve që vijnë nga brenda radhëve të popullit, duke theksuar se rreziku për identitetin dhe lirinë kombëtare nuk buron vetëm nga pushtuesit apo regjimet shtypëse të jashtme, por edhe nga bashkëpunëtorët, kolaboracionistët dhe oportunistët e brendshëm. Kësisoj, parulla nuk ka vetëm ngarkesë emocionale, por shndërrohet në një mjet edukues dhe mobilizues që synon të nxisë vigjilencën politike dhe integritetin moral të shoqërisë shqiptare në kohë krizash dhe rreziku.

Teksti i Traktit ishte ky:

“Armiku ynë shekullor po i mbush  burgjet me patriot shqiptar. Por, le ta dijë se burgosjet s’na prapsin dot nga rruga e shenjt dhe lufta e drejtë për

Pavarësi dhe bashkim Kombëtar e shtetëror me vendin tonë amë, Shqipërinë socialiste.
Vdekje titizmit- armikut të betuar të popullit shqiptar!
Vdekje tradhtarëve të të gjitha ngjyrave!
Rroftë PPSH me shokun Enver Hoxha në krye!
Rroftë populli shqiptar i bashkuar!
Lavdi marksizëm- leninizmit!

                                        Ja vdekje ja liri!

FRONTI I KUQ POPULLOR”

Dashuria e thellë dhe besnikëria ndaj shtetit amë, Shqipërisë, gjenin shprehje të qarta e të drejtpërdrejta në formulime politike që bartnin përtej fjalëve një emocion të ngarkuar dhe një orientim ideologjik të palëkundur. Një ndër to është parulla: “Rroftë PPSH me shokun Enver Hoxha në krye!”, e cila nuk përbën thjesht një manifestim të mbështetjes për një udhëheqës apo për një subjekt politik, por shpreh një ndjenjë të thellë lidhjeje shpirtërore e kombëtare me shtetin shqiptar socialist dhe me udhëheqjen e tij ideologjike.

Në këtë kontekst, Enver Hoxha dhe Partia e Punës së Shqipërisë (PPSH) nuk përfaqësonin vetëm një sistem drejtimi politik, por shndërroheshin në simbole të shpresës për një bashkim kombëtar të shumëpritur dhe për çlirimin nga shtypja e jashtme e e brendshme. Kjo parullë mbartte në vetvete një ndërthurje të idealizmit politik me ndjenjën e një atdhedashurie të thellë, ku Shqipëria socialiste perceptohej si e vetmja mbështetje reale për shqiptarët jashtë kufijve të saj shtetërorë – një lloj tokë e premtuar që ruante dhe ushqente identitetin, gjuhën, dhe frymën e rezistencës.

Për shumë shqiptarë të Kosovës dhe viseve të tjera jashtë Shqipërisë, PPSH dhe Enver Hoxha mishëronin alternativën e vetme të mundshme për liri dhe vetëvendosje, përballë hegjemonisë titiste dhe shtypjes sistematike. Thirrje të tilla, të formuluara me një taban të fortë politik, nuk ishin vetëm akte propagandistike, por shprehje të një vizioni për një të ardhme ndryshe, të lidhur ngushtë me fatin e shtetit amë. Kësisoj, nëpërmjet kësaj parulle shfaqet një ndjenjë kolektive identitare, një ndërgjegje kombëtare që mbështetet mbi idealin e bashkimit dhe fuqizimit të kombit shqiptar përmes frymës së socializmit të kohës.

Në rrafshin ideor dhe emocional, ndër të gjitha thirrjet e artikuluara në trakt, më kulmorja dhe më përfaqësuesja ishte pa dyshim ajo që shpallte me taban: “Rroftë populli shqiptar i bashkuar!”. Kjo thirrje, më shumë se një formulim retorik, përfaqësonte një aspiratë historike të thellë, një plagë të hapur kolektive, dhe një shpresë të gjallë që kishte mbijetuar përtej dekadave të ndarjes, mohimit dhe represionit. Ishte një kërkesë që përvijonte thelbin e identitetit dhe qëndresës kombëtare: dëshirën për bashkim.

E thënë ndryshe, ky mesazh ishte jehona e një ndjenje të përhapur ndër shqiptarët që ndiheshin të ndarë në mënyrë të padrejtë nga vendimet arbitrare të historisë, gjeopolitikës dhe forcave të mëdha. Nëpërmjet kësaj parulle, autori i traktit shfaq një vetëdije të theksuar politike dhe historike, duke shpërfaqur revoltën ndaj realitetit të ndarjes dhe duke artikuluar një vizion për të ardhmen – atë të një Shqipërie etnike, të pandarë dhe të lirë.

Kërkesa për bashkim nuk ishte thjesht një kërkesë territoriale; ajo përmban në vetvete një nevojë për integritet kulturor, gjuhësor dhe shpirtëror, për rifitimin e asaj që perceptohej si një tërësi e copëtuar dhunshëm. Kjo thirrje është pasqyrë e një morali kolektiv që refuzon të pranojë status quonë dhe që shpreson, beson dhe lufton për një të ardhme ku kufijtë e imponuar nuk do të mund të ndajnë më zemrat dhe gjakun e një kombi.

Në këtë mënyrë, slogani “Rroftë populli shqiptar i bashkuar!” nuk mbetet thjesht një shprehje idealiste, por bëhet një platformë ideologjike, një vizion emancipuese dhe një thirrje për vetëdijësim kombëtar. Ai shërben si një mjet mobilizues për brezat e ardhshëm, për të mos harruar asnjëherë misionin historik të bashkimit dhe për të mos u pajtuar me padrejtësinë si gjendje e përhershme.

Kam theksuar vazhdimisht në shkrimet e mia se për shqiptarët, ideologjitë politike nuk kishin rëndësinë thelbësore që mund t’u jepej në kontekste të tjera historike ose gjeopolitike. Për ta, mbi çdo ndarje ideologjike, mbi çdo orientim partiak, qëndronin bashkimi kombëtar dhe liria – ideale që përbënin shtyllën qendrore të ndërgjegjes kombëtare shqiptare. Në rrethana të ndërlikuara politike, kur shqiptarët ndiheshin të ndarë nga kufij të vendosur me forcë, lojaliteti dhe dashuria ndaj shtetit amë merrnin forma që shpesh ngatërroheshin me përkatësinë ideologjike.

Për shqiptarët jashtë kufijve të Shqipërisë, shteti shqiptar, edhe pse i udhëhequr nga një regjim komunist, përfaqësonte atdheun e vërtetë – nënën politike dhe shpirtërore, të vetmen që fliste shqip, që e ruante dhe kultivonte identitetin kombëtar, dhe që shfaqte njëfarë krenarie për të qenë shqiptar. Në këtë kuptim, ideologjia nuk përvetësohej domosdoshmërisht për përmbajtjen e saj doktrinare, por si shprehje e një afërsie me një trung të përbashkët kombëtar.

Kjo gjendje shpirtërore përmblidhet në mënyrë të goditur në një rrëfim të lexuar diku: kur një i burgosur politik pyetet “Pse e doje Shqipërinë, kur ajo ishte e kuqe?”, ai përgjigjet: “Ne nuk mund të ishim ndryshe, kur nëna jonë ishte e kuqe.” Kjo përgjigje lakonike dhe e thellë e shpjegon me shumë saktësi atë që shumë shqiptarë ndjenin në heshtje – një përkushtim të palëkundur ndaj Shqipërisë, pavarësisht ngjyrës së saj politike.

Në këtë kontekst, slogani “Lavdi marksizëm-leninizmit!” nuk duhet parë vetëm si një deklaratë ideologjike klasike, por si një kod emocional dhe politik, përmes të cilit shprehej dashuria për Shqipërinë. Ai përfaqësonte një mënyrë për të qenë afër, për të treguar përkatësi, për të afirmuar një lidhje që ishte më shumë ekzistenciale sesa ideologjike. Prandaj, për shumë shqiptarë, aderimi formal ndaj parullave të tilla nuk ishte dëshmi e bindjes ndaj teorisë marksiste, por një mënyrë për të dëshmuar besnikëri ndaj atdheut të tyre të vetëm, ndaj një vendi që, përkundër kufijve dhe doktrinave, përfaqësonte shpresën për një të ardhme më të drejtë dhe më të bashkuar për kombin shqiptar.

Në mbyllje të traktit, fjalia lapidare “Ja vdekje, ja liri!” nuk ishte vetëm një slogan, por një shprehje e fuqishme e gatishmërisë sublime për flijim në emër të idealeve më të larta kombëtare. Ajo bart në vetvete një ngarkesë të thellë emocionale, historike dhe politike, duke përmbledhur në vetëm katër fjalë thelbin e një përkushtimi absolut: shqiptarët nuk kërkonin thjesht të drejtën për të jetuar, por kërkonin të drejtën për të jetuar të lirë – në tokën e tyre, me gjuhën e tyre, nën flamurin e tyre.

Kjo parullë është trashëgimi e një tradite të gjatë atdhetarie, që nga epoka e Rilindjes Kombëtare, te Lidhja e Prizrenit e deri te përpjekjet më moderne për vetëvendosje. Ajo nuk ishte thjesht një thirrje për mobilizim apo për rezistencë, por një deklaratë eksistenciale, që dëshmon se për lirinë, çdo sakrificë ishte e pranueshme – përfshirë edhe jetën vetjake. Në një mjedis ku padrejtësia strukturore dhe shtypja e vazhdueshme kishin bërë që liria të mos përjetohej si një realitet i dhënë, por si një e drejtë që duhej fituar me gjak, kjo fjali sintetizonte gjithë dramatikën dhe madhështinë e betejës shqiptare për dinjitet.

Në këtë kuptim, “Ja vdekje, ja liri!” nuk ishte vetëm një zgjedhje retorike e fuqishme, por një program politik dhe moral. Ajo ftonte jo vetëm në revoltë, por edhe në vetëdijesim, duke i dhënë luftës për të drejta një dimension të shenjtë. Ky përkushtim total përbënte një akt sublim të vetëflijimit për të ardhmen, dhe një refuzim të prerë për të jetuar në robëri. Ishte një akt rezistence ndaj nënshtrimit dhe një kërkesë për barazi me të gjithë popujt e tjerë të lirë të botës.

Kësisoj, kjo frazë e fundit e traktit i jepte gravitet dhe finalitet gjithë përmbajtjes së tij, duke e shndërruar tekstin nga një thirrje proteste në një manifest të guximit, të vendosmërisë dhe të pathyeshmërisë së shpirtit shqiptar në kërkim të lirisë së mohuar.

Trakti përmbyllej në mënyrë të qartë dhe të qëllimshme me emërtimin e vetë subjektit politik që e kishte hartuar dhe shpërndarë atë: Fronti i Kuq Popullor. Ky shënim final, ndonëse i shkurtër, mbart një peshë të veçantë në kuptimin politik dhe simbolik të dokumentit. Në një kohë kur çdo akt i kundërshtimit ideologjik dhe politik ndaj rendit ekzistues konsiderohej akt armiqësor dhe ndëshkohej me ashpërsi nga autoritetet, vendosja e emrit të organizatës në fund të traktit përfaqësonte një akt guximi dhe vetidentifikimi politik, i cili kishte për qëllim jo vetëm të informonte publikun për burimin e mesazhit, por edhe të afirmonte prezencën e saj si strukturë ilegale, por aktive dhe e organizuar.

Ky gjest vetëdeklarues nuk kishte thjesht karakter formal, por ishte një formë e drejtpërdrejtë e legjitimimit të veprimit politik ilegal, që dëshironte të mbetej në ndërgjegjen kolektive më shumë sesa një akt i izoluar proteste – si pjesë e një strategjie të qëndrueshme për ndryshim. Përmes këtij emërtimi, Fronti i Kuq Popullor pozicionohej haptazi në skenën e rezistencës, duke ndërtuar një identitet politik që synonte të frymëzonte, të mobilizonte dhe të krijonte ndjesinë e vazhdimësisë në përpjekjen për çlirim dhe bashkim kombëtar.

Përfshirja e emrit në fund të traktit i jepte gjithashtu dokumentit një fuqi dëshmuese, duke e dalluar atë nga thirrjet anonime dhe duke e shndërruar në një deklaratë të ndërgjegjshme politike. Ajo forconte besueshmërinë e mesazhit dhe tregonte se pas fjalëve qëndronte një organizatë e strukturuar, me vizion, qëllime të qarta dhe vullnet për t’u përballur me pasojat e një veprimtarie ilegale që vinte në sfidë strukturën shtetërore të kohës. Kështu, trakti nuk mbetej thjesht një mjet propagandistik, por shndërrohej në një akt nënshkrimi politik të ndërgjegjshëm dhe sfidues, i cili mbillte në opinionin publik idenë e ekzistencës së një rezistence të organizuar që vepronte përtej frikës dhe në emër të idealeve të lirisë dhe bashkimit kombëtar.