[ Libra NëLinjë ]
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
(Pjesa e Dytë)
Të vendosur në qendra të rëndësishme si Gjermania, Austria, Zvicra, Franca, si dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (Çikago, Detroit, Nju Jork, Uashington), Kanada, Australi dhe Turqi, këta të rinj kontribuuan në themelimin e organizatave të reja dhe organeve të pavarura të informimit. Nëpërmjet gazetave, buletineve dhe kanaleve të tjera mediatike, ata artikuluan hapur pakënaqësinë dhe mllefin ndaj padrejtësive që iu bëheshin shqiptarëve, si në Shqipërinë e izoluar nga regjimi komunist, ashtu edhe në Kosovën e shtypur nga regjimi jugosllav. Këto organe nuk kishin thjesht një funksion informues, por shërbyen si ura lidhëse midis diasporës dhe atdheut, duke krijuar një ndërlidhje të re të rezistencës shqiptare në mërgim me përpjekjet e brendshme për liri dhe dinjitet kombëtar[1].
Në këtë mënyrë, diaspora shqiptare pas vitit 1945 nuk mund të konceptohet si një bashkësi e thjeshtë emigrantësh të shpërndarë nëpër botë, por si një faktor i rëndësishëm politik në skenën shqiptare, i cili në dy etapa të ndryshme – përmes intelektualizmit të saj në fazën e parë dhe përmes aktivizimit të rinisë në të dytën – kontribuoi në mënyrë të qenësishme në ruajtjen dhe përforcimin e vetëdijes kombëtare dhe në mbështetjen e përpjekjeve për çlirim dhe vetëvendosje.
Gjatë periudhës 1945–1999, shtypi i mërgatës shqiptare zuri një vend të veçantë si mjet i rëndësishëm për informim, sensibilizim dhe mobilizim politik, me theks të veçantë në trajtimin e çështjes së Kosovës së robëruar. Gazetat që u botuan në këtë periudhë nuk e konsideruan kurrë Shqipërinë dhe Kosovën si entitete të ndara, pavarësisht realitetit të kufijve të imponuar politikisht. Përkundrazi, ato kultivuan një qasje unifikuese ndaj çështjes kombëtare, duke e reflektuar Kosovën si pjesë të pandashme të atdheut dhe duke i dhënë zë padrejtësive që përjetonin shqiptarët përtej kufijve zyrtarë të shtetit shqiptar[2].
Me fillimin e “pranverës kosovare” të vitit 1981, aktiviteti i shtypit të mërgatës mori një hov të ri. Kjo ngjarje, e cila përbënte një pikë kthese në përballjen e shqiptarëve të Kosovës me regjimin jugosllav, pasqyrohej gjerësisht në mediat e diasporës. Ndër gazetat më të angazhuara në këtë drejtim ishte “Qindresa Shqiptare”, organi kryesor i Komitetit Kombëtar Demokratik “Shqipnija e Lirë”, një organizatë politike me bazë në mërgatë. E botuar në Paris dhe e drejtuar nga një prej figurave më të shquara të mërgatës shqiptare, Abas Ermenji, kjo gazetë i kushtonte më shumë se gjysmën e përmbajtjes së saj raportimit mbi represionin shtetëror jugosllav ndaj shqiptarëve, proceset gjyqësore politike dhe format e dhunës sistematike që ushtroheshin kundër tyre. Përmes një vokacioni të fortë politik dhe patriotik, “Qindresa Shqiptare” nuk ishte vetëm një mjet informimi, por një platformë rezistence e mirëfilltë që artikulonte denoncime publike dhe u drejtohej komuniteteve ndërkombëtare me qëllim ndërgjegjësimin e opinionit botëror.
Në të njëjtin drejtim vepronte edhe gazeta “Përpjekja Kosovare”, e cila qëndronte krahas “Qindresës…” si një tjetër zë i fuqishëm i angazhimit kombëtar në diasporë. Kjo gazetë i kushtonte hapësirë të konsiderueshme Kosovës, me artikuj të përqendruar në padrejtësitë që iu bëheshin shqiptarëve nën sundimin serb dhe në përpjekjet për organizim dhe mbijetesë kulturore, gjuhësore dhe politike të popullsisë shqiptare në Kosovë. Përmes analizave, reportazheve dhe intervistave, “Përpjekja Kosovare” ndërtonte një narrativë të qëndrueshme të rezistencës shqiptare dhe shërbente si një urë ndërmjet mërgatës dhe realitetit të dhunshëm që përjetohej në vendlindje[3].
Prandaj, shtypi i mërgatës shqiptare nuk ishte vetëm një pasqyrë e ndjenjave dhe shqetësimeve të komunitetit shqiptar në mërgim, por një akter aktiv në kauzën kombëtare. Ai luajti një rol të pazëvendësueshëm në artikulimin dhe mbrojtjen e së vërtetës së shqiptarëve në një kontekst ku propaganda zyrtare jugosllave synonte të shtypte dhe të mohojë të drejtat elementare të tyre. Përmes kësaj veprimtarie, shtypi i diasporës shqiptare gjatë periudhës 1945–1999 u shndërrua në një armë të fortë politike dhe në një kujtesë të gjallë kolektive, që nuk reshti së mbajturi gjallë çështjen e Kosovës në skenën ndërkombëtare.
Gazeta “Përpjekja Kosovare”, me kontribuues të shquar si Prof. Luan Gashi, Hafëz Jusuf Azemi dhe Ing. Nexhat Mitrovica, përfaqësonte zërin zyrtar dhe organin kryesor të organizatës politike “Lidhja Kosovare”, e cila kishte selinë e saj në Paris. E themeluar në një kohë kur çështja shqiptare në përgjithësi, dhe ajo e Kosovës në veçanti, trajtohej me mospërfillje ose paragjykim në kancelaritë ndërkombëtare, kjo gazetë u pozicionua si një mjet i fuqishëm i ndërgjegjësimit, lobimit dhe artikulimit politik në dobi të të drejtave të shqiptarëve në trojet e tyre etnike[4].
Përmbajtja e gazetës reflektonte dy shtylla kryesore: së pari, ajo pasqyronte në mënyrë të detajuar jetën dhe sfidat e mërgimtarëve shqiptarë në vendet e Perëndimit, duke i dokumentuar jo vetëm vështirësitë e tyre sociale dhe ekonomike, por edhe angazhimin e tyre të vazhdueshëm në ruajtjen e identitetit kombëtar. Së dyti, gazeta i kushtonte vëmendje të madhe pozitës së shqiptarëve në ish-Jugosllavi, duke e shndërruar këtë çështje në një temë të vazhdueshme analize, denoncimi dhe thirrjeje ndërkombëtare për veprim[5].
Në editorialet e saj dhe në fjalimet e udhëheqësve të organizatës, theksohej qartë se misioni kryesor i “Përpjekjes Kosovare” ishte ndërkombëtarizimi i çështjes shqiptare. Me fjalë të tjera, synimi i gazetarëve dhe ideologëve të saj nuk ishte vetëm informimi i komunitetit shqiptar në mërgatë, por edhe depërtimi i çështjes shqiptare në kancelaritë evropiane dhe botërore. Kjo përpjekje synonte që në ndërgjegjen politike të vendeve perëndimore të zinte vend një e vërtetë e mohuar: se ekzistonte një popull i tërë – ai shqiptar – që, veçanërisht në Kosovë, jetonte nën një pushtim të padrejtë dhe përballej me diskriminim sistematik dhe mohimin e të drejtave më elementare njerëzore dhe kombëtare[6].
Me këtë funksion, “Përpjekja Kosovare” nuk ishte vetëm një organ shtypi, por një formë rezistence politike dhe kulturore, që ndërthuri idealin kombëtar me diplomacinë e butë të fjalës së shkruar. Ajo shërbente si një tribunë e lirë për artikulimin e mendimit politik shqiptar në mërgim, për rrëfimin e realitetit të shtypjes së shqiptarëve në Jugosllavi dhe për formësimin e një opinioni ndërkombëtar më të ndjeshëm ndaj fatit të Kosovës. Përmes këtij angazhimi, gazeta ndërtoi ura komunikimi midis mërgatës dhe vendlindjes, midis realitetit politik të Ballkanit dhe zyrave të politikëbërësve ndërkombëtarë.
Revista “Krahu i Shqiponjës”, e cila filloi botimin në tetor të vitit 1974 në Çikago të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, përbënte një ndër nismat më domethënëse të shtypit të mërgatës shqiptare në fundin e shekullit XX. Duke mbartur një profil të gjithanshëm – politik, kulturor, letrar dhe shoqëror – ajo e tejkaloi funksionin tradicional të një organi informues dhe u shndërrua në një platformë për artikulimin e qëndrimeve kritike ndaj regjimit komunist në Shqipëri, si dhe për adresimin e problemeve kombëtare të pazgjidhura, si çështja çame[7].
Një aspekt i veçantë i kësaj reviste ishte botimi i saj në dy gjuhë: shqip dhe anglisht, një zgjedhje strategjike që synonte jo vetëm mbajtjen gjallë të gjuhës dhe kulturës shqiptare në diasporë, por edhe ndërkombëtarizimin e çështjeve shqiptare përmes komunikimit të drejtpërdrejtë me opinionin publik dhe politikën amerikane. Kjo qasje dy-gjuheshe tregonte qartë përpjekjen e redaksisë për të depërtuar në opinionin ndërkombëtar dhe për ta bërë më të ndjeshëm atë ndaj vuajtjeve dhe kërkesave të shqiptarëve në Ballkan, veçanërisht për të vënë në dritë padrejtësitë historike që lidhen me Çamërinë dhe përndjekjen e shqiptarëve në Shqipërinë komuniste[8].
Revista ishte organ informativ i Lidhjes Çame, duke i kushtuar kësaj kauze një hapësirë të veçantë dhe duke ndihmuar në ruajtjen e identitetit kolektiv të çamëve në mërgim. Artikujt e saj shpeshherë trajtonin tema që lidheshin me pasojat e spastrimit etnik të shqiptarëve të Çamërisë nga Greqia pas Luftës së Dytë Botërore, mohimin e të drejtave të tyre pronësore dhe qytetare, si dhe heshtjen ndërkombëtare që shoqëronte këtë padrejtësi historike. Përmes këtij angazhimi, “Krahu i Shqiponjës” shërbente si një zë i fuqishëm për një komunitet që nuk kishte zë në strukturat politike dhe mediatike të kohës[9].
Themeluesi, botuesi dhe drejtuesi kryesor i revistës deri në vitin 1983 ishte Bilal Xhaferri, një shkrimtar dhe disident i njohur, i cili u detyrua të largohej nga Shqipëria për shkak të qëndrimeve të tij kundër regjimit totalitar. Veprimtaria e tij në mërgim, veçanërisht përmes kësaj reviste, përfaqëson një model të rezistencës intelektuale dhe kulturore ndaj diktaturës, si dhe një përkushtim të thellë për çështjet kombëtare. Pas vdekjes së tij në mërgim më 1983, revista humbi figurën e saj qendrore, por vlera e saj si dëshmi historike dhe dokument i rezistencës shqiptare në diasporë mbeti e qëndrueshme në ndërgjegjen kombëtare[10]
Gjatë dekadave të pas Luftës së Dytë Botërore, shtypi politik i mërgatës shqiptare shërbeu si një mjet i fuqishëm për artikulimin dhe shpërndarjen e qëndrimeve kombëtare në lidhje me situatën e shqiptarëve në ish-Jugosllavi, si dhe për ruajtjen e vetëdijes kombëtare në diasporë. Në këtë kontekst, organizata të ndryshme politike zhvilluan veprimtari të qëndrueshme dhe ndikim të thellë përmes mediave të shkruara, të cilat u kthyen në tribunat e tyre kryesore ideologjike dhe informative.
(Vijon)
[1] Sabile Keçmezi-Basha, Kosova në shtypin e mërgatës shqiptare (1945-1999), III, Prishtinë, 2011
[2] Një analizë e mediave të diasporës shqiptare (1981–1990) pasqyron rolin e tyre politik dhe ndërkombëtarizues.
[3] Revista “Përpjekja Kosovare”, nr. 1. 1957, Stamboll. Arkivat e organizatës “Lidhja Kosovare”, dokumentet themeluese dhe përmbledhjet editoriale të gazetës “Përpjekja Kosovare”, Stamboll.
[4] Kongresi i 7-të i Bashkimit Federalist të Komuniteteve Etnike Evropiane, Përpjekja Kosovare, nr. 1, f. 3,1957
[5] “Qindresa Shqiptare”, organ i Komitetit Kombëtar Demokratik “Shqipnija e Lirë”, Paris, vite të ndryshme; Deklaratat programore të organizatës dhe fjalimet e redaktorëve kryesorë të gazetës pasqyrojnë qartësisht qëllimin e saj për ndërkombëtarizimin e çështjes shqiptare.
[6] Arkivat e organizatës “Lidhja Kosovare”, dokumentet themeluese dhe përmbledhjet editoriale të gazetës “Përpjekja Kosovare”, Paris; Numrat periodikë të gazetës përmbajnë analiza të thelluara për emigracionin dhe për situatën e shqiptarëve në Kosovë gjatë viteve të Jugosllavisë socialiste.
[7] Numri i parë i “Krahu i Shqiponjës”, Çikago, tetor 1974.
[8] Botimet e revistës në anglisht synonin ndërgjegjësimin e publikut amerikan për çështjet shqiptare.
[9] Arkiva e Lidhjes Çame përmban dokumente që dëshmojnë përfaqësimin sistematik të çështjes çame në këtë revistë.
[10] Shkrimet e Bilal Xhaferrit në “Krahu i Shqiponjës” janë ruajtur si pjesë e fondit të trashëgimisë kulturore të mërgatës shqiptare në SHBA.
