[ Libra NëLinjë ]
( Pjesa e tetë )
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
SHTYPI SHQIPTAR PËR DEMONSTRATAT STUDENTORE TË VITIT 1981
Marrëdhëniet jugosllavo-shqiptare, në atë kohë të tensionuara e të mbështjella me dyshime reciproke, përbënin një temë që trajtohej me intensitet nga Grupi për Informim pranë Komitetit Qendror të Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë. Në rrjedhën e kësaj propagande të kuruar me kujdes, linja themelore ishte gjithmonë një: të artikuloheshin parimisht qëndrimet zyrtare të Jugosllavisë, të projektohej një narrativë e qartë që do të legjitimonte pozicionin e saj në sytë e opinionit të brendshëm dhe të jashtëm.
Megjithatë, ndodhte që në mes të kësaj strukture të ngurtë propagandistike të depërtonin herë pas here edhe fragmente nga burimet shqiptare — të paraqitura më shumë si ilustrim i “tjetrit”, sesa si përpjekje për të ndërtuar një tablo të balancuar. Këto burime shqiptare nuk ishin përfshirë për të ndërtuar një dialog të mirëfilltë të argumenteve, por për të theksuar kontrastin, për të nxjerrë në pah “tonet e ashpra” të Tiranës në raport me gjuhën “konstruktive” që pretendonte Beogradi.
Në këtë atmosferë të ngarkuar ideologjikisht, shkrimet lidhur me incidentet diplomatike, si ai i sulmit në Ambasadën Jugosllave në Tiranë, merrnin një vend të veçantë. Përmes informatave të agjencisë Tanjug, këto episode paraqiteshin jo thjesht si akte sporadike, por si simbole të një tensioni të thelluar, si dëshmi të një konfrontimi të fshehtë që kishte dalë në sipërfaqe. Këto raporte nuk ishin as të rastësishme, as të thjeshta: ato shërbenin për të ndërtuar një narrativë të qëndrueshme, ku Shqipëria përshkruhej si element destabilizues në peizazhin politik të rajonit, ndërsa Jugosllavia përpiqej të mbante pozën e moderuar, të duruar, të sistemit që ndodhej nën provokim.
Në këtë sfond propagandistik, fjalët ishin më shumë vegla politike sesa pasqyrim i realitetit. Marrëdhëniet mes dy vendeve nuk shiheshin si një histori njerëzore e ndërlikuar nga kufijtë dhe ideologjitë, por si një betejë narrative — ku secila palë kërkonte të ndërtonte versionin e saj të së vërtetës, të artikulonte fajin dhe drejtësinë me zë të lartë, ndërsa e mbulonte heshtjen e popujve me tekstet e dirigjuara të një propagande të sofistikuar.
Dhe kështu, edhe informacioni, që në vetvete duhej të ishte dritë mbi të vërtetën, bëhej hije që ndillte më shumë mjegull në një hapësirë ku konfliktet ishin të vërteta, por rrëfimi për to ishte i përzgjedhur. Kjo ishte gjuha e kohës: e thënë me kujdes, por e ndërtuar mbi heshtje të mëdha.
Shtypi hungarez komenton demonstratat
Është befasuese se si në gjirin e një kohe të trazuar, të gjitha gazetat hungareze u bënë jehonë e një zëri të lindur nga thellësitë e një qyteti të vogël, por me zemër të madhe – Subotica. Ishte gazeta “Kepesh Ujshag” ajo që ngjalli një valë të qetë, por të fuqishme shqetësimi dhe reflektimi – një thirrje e qartë për një përkujdesje më të madhe, për një pozicion më të dinjitetshëm të komunitetit hungarez në hapësirën e mozaikut jugosllav.
Nëpër faqe të shtypit, përtej kufijve të fjalës së shkruar, përhapej një dëshirë e heshtur, por e thellë – një mall për barazi, një kërkesë që tejkalonte politikën dhe hynte në sferën e të drejtës njerëzore. Sikur tingulli i kësaj thirrjeje të dilte nga një violinë e harruar, që kërkonte të luante sërish në simfoninë e një shoqërie më të drejtë.
Nuk ishte thjesht një lajm – ishte një ogur, një pasqyrë e një zëri që kërkonte të dëgjohej mes dhjetëra zërash të tjerë, që përplasnin dallgët e tyre në bregun e një shteti shumëkombësh. Ishte një shfaqje e padukshme e brishtësisë së identitetit dhe e nevojës për njohje, për përfshirje, për frymëmarrje në hapësirat e barazisë.
Në thelb, ajo që ndodhte nuk ishte vetëm përpjekje për avancimin e pozitës së një komuniteti, por ishte një pasqyrim i një bote që kërkonte të mësonte të jetonte me të gjitha ngjyrat e saj, pa frikë dhe pa hijet e harresës. Dhe në këtë rrjedhë delikate të fjalëve dhe shpresave, gazetat hungareze u bënë si fenerë të heshtur, që ndriçonin një kërkesë të drejtë për të mos mbetur në margjinë, por për të qenë pjesë e plotë e mozaikut shoqëror dhe njerëzor.
Shtypi polak
Në horizontin e zhurmshëm të ngjarjeve të Prishtinës, kur tingujt e protestës filluan të trokasin në ndërgjegjen evropiane, ishin pikërisht shtypi polak dhe ai hungarez që të parët u ndalën për t’i dëgjuar me vëmendje ato jehona lindore. Në një kohë kur heshtja ishte më e zakonshme se fjala dhe kur vështrimet e Evropës shpesh shmangeshin nga periferitë ballkanike, këto dy zëra të gazetarisë lindore guxuan të bëhen pasqyra të ndodhive që po trazonin shpirtin e një qyteti të vogël, por me zë të madh – Prishtinës.
Veçanërisht dallohej shtypi polak – një dritare e rrallë e mendimit të thelluar – që, përtej raportimeve të ftohta, guxoi të japë komente dhe analiza, edhe pse këto shpesh mbështeteshin mbi burimet zyrtare jugosllave. Ishin shkrime që, edhe pse të formësuara në distancë, nuk ishin të verbra; i ruanin kornizat e korrektësisë dhe përpiqeshin të mos bien në grackat e paragjykimit.
Megjithatë, ndonëse fjala analitike u shkrua me kujdes, një pjesë e vogël e komenteve – si për të zbuluar një thelb më të qetë në kaosin e revoltës – vuri theksin mbi dimensionin ekonomik të ngjarjeve. Si të donin të shpjegonin trazirat me gjuhën e mungesës, të varfërisë, të papunësisë – dhe jo me fjalorin më të ndërlikuar të etjes për liri e dinjitet.
Në këto rreshta gazetash, mes fjalëve të thukëta dhe heshtjeve mes rreshtash, shfaqej një përpjekje për të kuptuar një realitet të largët, por njerëzor. Dhe kështu, ndonëse rrugët e Prishtinës mund të mos kishin zënë vend në ballinat e çdo gazete evropiane, në shtypin polak dhe hungarez ato rrugë u bënë rrëfim – një rrëfim që mbante erën e protestës, por edhe hijet e një Evrope që ngadalë fillonte të dëgjonte.
Në faqet e ftohta të shtypit, aty ku ngjarjet e largëta shndërrohen në fjalë, shtypi polak përpiqej të japë trajtë dhe kuptim asaj që po ndodhte në rrugët e ngrohta nga fryma e revoltës në Kosovë. Ai shkruante se pas zjarrit të demonstratave fshihej një organizatë ilegale, një siluetë e padukshme që në gjuhën e dokumentit përkufizohej si “armiqësore” — një fjalë e rëndë që bartte jehonën e frikës politike dhe hijen e paragjykimit ideologjik. Ishte një përpjekje për ta përkthyer lëvizjen e një populli në gjuhën e dyshimit dhe frikës së epokës.
Në disa prej shkrimeve, si hije që rrëshqet pas perdeve të historisë, përmendej edhe emri i Shqipërisë – si një pjesëmarrëse e heshtur, një dorë që supozohej të kishte lëkundur telat e revoltës. Një sugjerim që përçonte më shumë ndjenja politike sesa fakte, më shumë mjegull se dritë. Por prapëseprapë, ajo mjegull kishte një ngjyrë të caktuar – një tentativë për ta zhvendosur vëmendjen nga zëri i brendshëm i Kosovës drejt një burimi të jashtëm, për të minimizuar pavarësinë e atij zëri dhe për ta bërë atë të duket i nxitur, jo i lindur nga dhimbja dhe vetëdija e brendshme.
E megjithatë, në atë koreografi të kujdesshme fjalësh, bie në sy edhe një tjetër element që i jep ngjyrë të veçantë këtij shtypi – fakti që në një pjesë të vogël të shkrimeve, gazetat polake shfrytëzonin edhe burimet e agjencive të huaja të lajmeve. Dhe megjithëse numri i këtyre burimeve ishte modest, përmbajtja e tyre ruante një lloj korrektësie – një përpjekje për të balancuar zërin zyrtar me një perspektivë më të gjerë.
Në këtë mozaik shkrimesh, ndonëse ngjyrat ishin të përmbajtura dhe konturet shpesh të formësuara nga fryma politike e kohës, gazetaria polake mbeti, në njëfarë mënyre, një dritare që u përpoq të mos errësohej krejt nga propaganda. Ishte një zë që, edhe kur pëshpëritej me tone të kujdesshme, mbante brenda vetes një farë përpjekjeje për të kuptuar dhe për të dëshmuar – një kujtim i shtypit që, në një kohë të vështirë, ndoshta nuk tha gjithçka, por nuk heshti krejtësisht.
Në hijen e fjalëve që qarkullojnë ndërmjet rrjeteve të gazetarisë së brendshme në Varshavë, ndihen pëshpëritje të ngrohta dhe të zymta njëherësh — aluzione të heshtura, por të ngulitura në dritëhijet e fjalës së lirë. Si një jehonë që udhëton nga një vend në tjetrin, ato lënë të kuptohet se në Jugosllavi po ndizet një zjarri i heshtur, i ngjashëm me atë që tashmë ka përfshirë sheshet dhe zemrat e njerëzve në Poloni.
Është një ndjesi që përshkon ajrin, një paralelizëm i pashprehur qartë por i ndjerë thellë — sikur historia po shkruan kapituj të ngjashëm, në dy vende që përpiqen të gjejnë dritën përmes pluhurit të shtypjes. Diçka e padukshme por e fuqishme po lëviz në thellësi të shpirtit jugosllav — një dridhje, një thirrje e brendshme për ndryshim, që pasqyron rezonancën e revoltës polake. E si mund të mos ndjejë gazetari, përtej analizës së ftohtë, se shpirti i popujve, kur kërkon liri, flet në gjuhën e përbashkët të revoltës së heshtur?
Shtypi bullgar për demonstratat
Në horizontin e fjalëve të shkruara, opinioni bullgar duket se ka kaluar me hap të shpejtë dhe sipërfaqësor përmbi zhvillimet dramatike në Kosovë. Si një sy që shikon nga larg, pa u ndalur gjatë mbi plagët e hapura të një toke që digjej në kërkim të dinjitetit, media bullgare mbeti e thatë, e përmbajtur, pothuaj indiferente ndaj dhimbjes që zhurmonte në rrugët e Prishtinës, në sheshet e Gjakovës, në netët e ngarkuara me protestë dhe zë.
As ndërhyrja e faktorit ndërkombëtar nuk u përmend – si një hije që qëndron në prapaskenë, pa emër, pa jehonë. Dhe po ashtu, heshtja mbeti edhe ndaj zërave të shtypit shqiptar, që me pasion e revoltë rrëfenin të vërtetën e asaj që ndodhte përtej kufirit. Një heshtje që nuk ishte rastësore, por e menduar, e kalkuluar me kujdes.
Veçanërisht, gjatë gjithë periudhës së demonstratave në Kosovë, propaganda bullgare duket sikur e kishte vënë një pengesë para gjuhës së saj – ajo u përmbajt nga sulmet antijugosllave, duke shmangur qëllimisht ndërlidhjen e zjarrit të Kosovës me çështjen e ndjeshme maqedonase. Si një muzikë e heshtur në prapaskenë, ajo nuk donte të tingëllonte si një presion i sinkronizuar kundër Jugosllavisë në një moment tensioni të ndërlikuar.
Megjithatë, nën këtë vello të përmbajtjes diplomatike, rrjedhat e nacionalizmit nuk ishin fikur. Përkundrazi, përvetësimi i figurave të historisë maqedonase vazhdonte të ndodhte nën dritën e festave shtetërore. Në mënyrë të heshtur, por të qëndrueshme, historia rishkruhej dhe heronjtë nacionalë maqedonas shndërroheshin në gurë të identitetit të kujtesës bullgare – një përvetësim simbolik që ndodhte pa zhurmë, por me qëllim të qartë.
Kështu, një narrativë që mbante distancë nga zjarret e Ballkanit, në thelb nuk ishte e painteresuar, por e përmbajtur. Ajo zgjodhi të mos fliste me zë të lartë për Kosovën, por ndërkohë fshihte në heshtje gjurmë që flisnin për një qëllim tjetër: për ta thurur historinë e vet, në mënyrën e vet, duke e lexuar të kaluarën si armë të së ardhmes.
Në mozaikun diplomatik të kohës, një element del në pah me ngjyrë të zbehtë, por domethënëse: biseda e përbashkët mes Zhivkovit dhe Karamanlisit. Një takim që në pamje të parë mbante veshjen e një diskutimi të zakonshëm, por në të vërtetë fshihte një pasqyrë të ndjeshme të gjendjes së Ballkanit, ku hija e ngjarjeve në Kosovë shtrihej si një re mbi tryezën e fqinjësisë. Në fjalët që u shkëmbyen, ndjehej një lloj “merakosjeje”, një shqetësim që nuk shprehej fort, por fshihej pas fjalisë së kujdesshme, pas nënkuptimeve të heshtura dhe tonit të butë diplomatik.
Ishte një shqetësim që nuk kishte emër të prerë, por që përhapej në ajër si një frymë ankthi, një ndjesi që Ballkani po lëkundej sërish nën peshën e historisë së trazuar. Dhe në këtë kontekst, heshtja e medieve bullgare – shtypit të shkruar, radios dhe televizionit – merrte një tjetër kuptim. Ajo nuk ishte një heshtje e padijes apo e rastësisë, por një heshtje e qëllimshme, një strategji e përmbajtjes që synonte të jepte një mesazh të butë, por të qartë: se Bullgaria nuk dëshironte të derdhte vaj mbi zjarrin e Ballkanit.
Në bisedat joformale, në hijet e salloneve diplomatike dhe në anekset e protokolleve të pathëna, u nënvizua me kujdes ky pozicion: media bullgare kishte zgjedhur të mos pasqyronte realitetin e Kosovës jo nga mungesa e informacionit, por nga një qëndrim i qëllimshëm për të mos ndikuar, për të mos provokuar, për të mos shfaqur një imazh të rreptë për Jugosllavinë në një moment të ndjeshëm.
Ishte një përpjekje për të ruajtur një ekuilibër të brishtë – një heshtje që fliste në gjuhën e diplomacisë, që synonte të dërgonte një sinjal të paqetë: se qëndrimi i tyre buronte nga dëshira për mirëkuptim, nga një kujdes i maskuar në qetësi, nga një përpjekje për të mos trazuar më shumë se ç’ishte trazuar tashmë kjo hapësirë ballkanike. Por, edhe heshtja është një gjuhë. Edhe ajo bart mesazhe, nënkuptime, qëllime. Dhe në këtë rast, ajo dëshmonte më shumë sesa fjalët e thëna: një pozicionim të matur, një përpjekje për të ruajtur hijen e neutralitetit, ndërkohë që historia gërvishte derën me grushtin e saj të rëndë.
Shtypi Çekosllovak për Kosovën
Në korin e zërave të heshtur që përshkonin Ballkanin e trazuar, shtypi çekosllovak dukej si një instrument i ndrojtur, që luante me nota të ulëta, për të mos trazuar simfoninë delikate të marrëdhënieve politike. Ajo nuk e ngrinte zërin fort për Kosovën – vetëm në pak rreshta, në disa radhë të shkurtra dhe të kujdesshme, informonte opinionin e vet për zhvillimet që përflaknin rrugët shqiptare të Jugosllavisë.
I matur deri në shterpësi, ky shtyp dukej sikur lëvizte mbi një fletë letre të hollë që mund të çahej nga çdo fjalë e tepërt. Ajo që binte në sy ishte shmangia e qëllimshme ndaj deklaratave të udhëheqësve jugosllavë – fjalëve që, me ton të ashpër, aludonin për “forca informbyroiste e dogmatike” si të ishin hije të së kaluarës që rishtas po përziheshin në valët e revoltës kosovare. Në vend të tyre, dora redaktuese e shtypit çek zgjidhte të nënvizonte një tjetër tregim – ai që vinte nga larg, nga “rrethet profashiste dhe armiqësore në Perëndim”, si një jehonë që duhej të dëgjohej më shumë sesa vetë krisma e revoltës që ndodhte në jug.
Ishte një zgjedhje e kujdesshme, një lojë me pasqyra dhe hijezime, ku asgjë nuk thuhej plotësisht, por as nuk fshihej krejtësisht. E megjithatë, prapa kësaj fasade të zymtë të lajmeve publike, ekzistonte një tjetër realitet: ai i buletineve të brendshme të ÇTK-së, ku informacionet rridhnin më gjerë, më plot, më të pambuluara. Aty, në rrethin e ngushtë të të brendshmëve, pasqyroheshin edhe pjesët që në gazetat publike ishin lënë jashtë – edhe ato që flisnin për prapaskenat ideologjike dhe për tensionet e thella që vlonin përtej vijave zyrtare.
E veçanta mbetet se shtypi çekosllovak ishte ndër të vetmit që guxoi – qoftë edhe pa komente – të botojë kritikën e gazetës sovjetike “Pravda”, e cila sulmonte një shkrim të Tesliqit në “Borba”. Por edhe kjo u bë pa asnjë shënim, pa ndonjë qëndrim të vetin, si një pasqyrë që reflekton dritën e tjetrit, por nuk prodhon asnjë rreze nga vetja.
Një shtyp që më shumë heshti sesa foli, më shumë anashkaloi sesa analizoi, më shumë pasqyroi fjalët e të tjerëve sesa guxoi të artikulonte mendimin e vet. Një shtyp që zgjodhi të ecë në hije, jo për mungesë dijenie, por për të ruajtur një ekuilibër të brishtë mes heshtjes dhe detyrës për të informuar. Një shtyp që nuk e ndriçoi plotësisht dramën e Kosovës, por që gjithsesi nuk mundi ta fshihte krejtësisht.
Sepse edhe kur fjala hesht, diku nëpër rreshta të pashkruar, e vërteta vazhdon të pulsojë. Në lëvizjet e heshtura të fjalës së shkruar, në labirintin e informacionit të përzgjedhur, shtypi çek duket se kishte zgjedhur të lërë në hije praninë që ndoshta duhej të binte në sy – atë të Shqipërisë. Republika Popullore e Shqipërisë, një zë i mprehtë në skenën ideologjike të kohës, mbeti jashtë kornizës së lajmeve që lidhnin zhvillimet në Kosovë me aktorët rajonalë. Nuk u përmendën lidhje, nuk u ndërtuan rrëfime për rolin apo qëndrimin e saj, sikur Shqipëria të mos ishte fare pjesë e asaj harte tensioni që dridhej në zemër të Ballkanit.
E vetmja hije e pranishme ishte përmendja e një incidenti të izoluar – një sulm mbi ambasadën jugosllave në Tiranë. Por edhe ky, i sjellë më shumë si një fakt i zhveshur se sa si pjesë e një rrëfimi të gjerë. Një therim informacioni në një tryezë ku mungonin figurat qendrore të lojës politike dhe ku Shqipëria, për çudi, nuk kishte vendin që në të vërtetë zinte në mendësinë politike të kohës.
Në sfondin e kësaj heshtjeje të qëllimshme, del si një nuancë e veçantë një tjetër detaj – një sinjal që kalon gati pa u vënë re: oferta e Radio Bratisllavës ndaj radios së Novi Sadit për të dërguar një grup udhëheqësish, që do të ndihmonin në përgatitjen e emisioneve në gjuhën sllovake. Një lëvizje që në shikim të parë mund të tingëllojë si thjesht bashkëpunim mediatik, por që në thelb bart një simbolikë më të thellë: dëshirën për të ndikuar në narrativën që përçohet, për të qenë pjesë e tingullit që do të arrijë deri te dëgjuesi i zakonshëm, për të mbajtur nën kontroll edhe nuancën më të vogël të interpretimit politik në valët e radios.
Në kohë të turbullta, edhe valët e radios janë mjete të fuqishme. Ato nuk sjellin vetëm zë, por edhe qëndrim. Ato nuk përçojnë vetëm fjalë, por edhe ide, nuanca, ideologji të veshura me tinguj të butë. Dhe kur një komb i vogël përjashtohet nga rrëfimi i madh, kur mungon zëri i tij në diskursin publik, kjo heshtje flet po aq fort sa një krismë. Në fund, historia mbetet jo vetëm ajo që thuhet, por edhe ajo që fshihet. E në heshtjen e shtypit çek për Shqipërinë dhe Kosovën, zbulohet një narrativë e nënkuptuar: një diplomaci fjalësh të kursyera, një qëndrim i fshehur në rreshta bosh, një reflektim i një kohe kur edhe mungesa e një emri në një faqe gazete ishte një akt politik në vetvete.
Shtypi i Gjermanisë Lindore për demonstratat e vitit 1981
Në peizazhin e zymtë të fjalëve të përzgjedhura me kujdes, mjetet e informimit të Republikës Demokratike të Gjermanisë qëndruan thuajse të mbyllura ndaj jehonës që vinte nga Kosova. Ato i dhanë ngjarjeve atje vetëm një hapësirë të ngushtë, një qoshe të vogël në labirintin e heshtur të mediave të kontrolluara, si të mos dëshironin ta pranonin zërin e dhembjes që vinte nga rrugët shqiptare të Jugosllavisë.
Gjithçka që u tha, u tha shkurt. Vetëm dy lajme – dy fije zëri që mezi mund të depërtonin përmes mureve të ftohta të indiferencës së përllogaritur. Njëra ishte një paraqitje e thatë e Stane Dollancit në një konferencë për shtyp me gazetarë të huaj; tjetra, një informatë zyrtare që vinte nga Plenumi i Komitetit Qendror të Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë. Dy rrahje të lehta mbi sipërfaqe, dy copëza zyrtarizmi, pa asnjë tingull që të shprehte pulsin e vërtetë të revoltës që shkundte Kosovën.
Madje edhe këto pak rreshta nuk u shpërndanë në shtypin e gjerë, nuk u rrotulluan në faqet e gazetave që arrinin në duart e njerëzve të zakonshëm. Jo, ato gjetën vend vetëm në faqet e javores “Horizont” – një botim me jehonë të zbehtë, i lexuar rrallë dhe shpesh i lënë mënjanë në qoshet e librarive apo tryezat e zyrave, ku fjala është vetëm dekor.
Kjo ishte, në thelb, një tjetër mënyrë e heshtjes – një heshtje që nuk bërtet, por që di të heshtë me mjeshtëri, duke folur aq pak sa gjithçka të mbetet e pazbuluar. Një heshtje që mbështillet me gjuhën e burokracisë dhe botimeve të zbehta, si për të thënë se ajo që ndodhte në Kosovë nuk ishte histori që meritonte të ndalej në vëmendjen e qytetarit gjermanolindor. Ishte një heshtje politike, e strukturuar, e menduar mirë – një distancë e ftohtë dhe e heshtur nga realiteti që digjej përtej kufirit lindor të Evropës.
Por në këtë mosinteresim, në këtë margjinalizim të qëllimshëm të ngjarjeve, fshihej një rrëfim tjetër – rrëfimi i një propagande që zgjedh jo vetëm çfarë të thotë, por edhe çfarë të mos thotë; një sistem që jo vetëm shpjegon, por edhe hesht për të orientuar mendjen e popullit drejt një rruge të parapërcaktuar. Sepse ndonjëherë, ajo që mungon në faqet e gazetës flet më shumë se ajo që është shkruar. Dhe ndonjëherë, ajo që nuk dëgjohet në valët e radios është zëri më i fuqishëm i qëndrimit politik.
Në gjuhën e mbështjellë me kujdes të diplomacisë së heshtur, në bisedat që zhvilloheshin larg syrit të publikut, zyrtarët gjermanolindorë shpalosnin një arsyetim që në thelb tingëllonte më shumë si një justifikim sesa si një qëndrim i sinqertë: “Gjermania Demokratike nuk dëshiron të përzihet në punët e brendshme të Jugosllavisë”, thoshin ata, me një ton që përpiqej të tingëllonte i qëndrueshëm, neutral, dhe politikisht i pastër.
Ishte një qëndrim i qëllimshëm, i veshur me fjalë të buta dhe me kujdes të llogaritur – një qëndrim që pretendonte të ishte i pandikuar nga vorbulla e Ballkanit, i paanshëm, i ftohtë në dukje, por i ngrohur nga kalkulimet politike. Dhe për ta përforcuar këtë pozicion, ata kujtonin edhe kohët e kaluara: “Edhe kur Jugosllavia ishte përballur me polemika të ashpra me Bullgarinë – atëherë kur fjalët ishin zjarr dhe heshtja ishte akt qëndrese – ne nuk ndërhymë, nuk folëm, nuk mbajtëm anë.” Ky ishte, sipas tyre, parimi që e kishin ndjekur me përpikëri: një politikë e mosndërhyrjes që duhej të interpretohej si shenjë respekti dhe qëndrueshmërie, jo si mungesë e ndjeshmërisë.
Por në këtë lloj vetëpërmbajtjeje, në këtë vendosje në periferi të zjarrit që digjte përtej Adriatikut, lexohej edhe një tjetër përmasë – ajo e shmangies. Një shmangie e heshtur nga e vërteta, një distancë e matur me metër ideologjik, që ndoshta më shumë i shërbente ruajtjes së balancave gjeopolitike sesa një fryme vërtet neutraliteti moral.
Në fakt, kjo mosprani e Gjermanisë Demokratike në rrëfimin për Kosovën nuk ishte thjesht një akt i heshtjes diplomatike, por një heshtje që mbante peshën e frikës nga ndërlikimet, nga përplasjet, nga valët që mund të çonin drejt valëvitjes së paqëndrueshmërisë në vetë strukturën e botës lindore. Dhe kështu, fjalët e tyre që dukeshin të kujdesshme e të logjikshme, ishin në të vërtetë si perde të lehta mbi një dritare që nuk dëshironte të hapej.
Sepse ka raste kur një qëndrim i ftohtë nuk është domosdoshmërisht shenjë urtësie, por ndoshta një mënyrë për të mos parë drejt në sy të vërtetën. Dhe ndoshta, ajo që quhej “mosndërhyrje” ishte më shumë një dorëheqje nga përgjegjësia morale për të artikuluar të drejtën në kohë padrejtësie.
Në fund, qëndrimi i Gjermanisë Demokratike mbeti i shkruar në librin e kujtimeve politike si një faqe ku heshtja ishte më e zhurmshme se çdo deklaratë. Dhe historia e di mirë të lexojë edhe ato faqe ku fjalët mungojnë, por ku heshtja vetë bëhet rrëfim.
(vijon)
