[ Libra NëLinjë ]
Guri i një muri, tregime, 92 faqe, botoi Fad, 2024, Prishtinë
Fatmire Duraku
Letërsia moderniste shqiptare e shekullit XX shpesh gërsheton shpirtëroren me historiken, metafiziken me realen, kujtesën me harresën. Në këtë frymë përfaqësuese vjen edhe tregimi “Jehona e vetvetes” i autorit modernist Nexhat Halimi, që hap përmbledhjen me tregime “Guri i një muri”. Kjo vepër përçon një përvojë të thellë introspektive, përmes së cilës autori kërkon të zbulojë dramën e qenies shqiptare në përballje me historinë, rrënjët, humbjen dhe ndjesinë e përhershme të shpërnguljes – shpesh nga vetvetja.
Struktura narrative dhe përjetimi i vetmisë ekzistenciale në tregimin “Jehona e vetvetes” nis me një atmosferë të rëndë dhe të zhveshur nga prania njerëzore. Përshkrimi i varreve të harruara, i “bagëtive që kërkojnë hijen e vet” dhe i një “jehone që përsëritet pas njëqind vjetësh” krijon një ndjesi të thellë të shkretimit, por edhe të ringjalljes simbolike. Në vend të gjallërisë, kemi një kthim të të vdekurve. Nuk janë të vdekshmit ata që prehen, por të gjallët që përhumben mes fantazmës dhe reales. Ky përmbysje është thelbësore për të kuptuar strukturën moderniste të tregimit: koha është ciklike, përjetimi është individual, dhe realiteti është i lëkundur.
Autori, në vetën e parë, nuk është vetëm rrëfimtar, por edhe subjekt i krisjes shpirtërore, i thyerjes mes kujtesës historike dhe përvojës personale. Ai takon një polic, Ramën, që më pas zhduket. Më pas, varret nuk janë më si më parë: “Te guri i secilit varr është ngritur i varrosuri njëqind vjet më parë.” Kjo zhvendosje nga konkretja në fantazmagorike është një teknikë moderniste, ku ndarja mes realitetit dhe imagjinatës është e paqartë. Kjo paqëndrueshmëri e perceptimi e bën tregimin të përçojë një ndjesi të përhershme të lëvizjes, të ikjes nga vetvetja, por njëherazi dhe të jehonës së vetvetes, të rikthimit të dhimbshëm tek unë-i i brendshëm.
Simbolika e verës dhe pikës që bëhet vorbull: Një nga figurat më të fuqishme të tregimit është pika e verës. Fillimisht, ajo dridhet në gishtat e rrëfimtarit, pastaj shndërrohet në një vorbull, dhe më tej në një liqen që i përket rrjedhave të Krenës, Erenikut apo Drinit. Ky proces metaforik pasqyron rrjedhën e kujtesës, të shpirtit të robëruar që kërkon rrënjët e veta. Vera, një simbol tradicional i dehjes dhe i harresës, këtu merr kuptimin e kujtesës që deh, që sjell vizione dhe transformon realitetin.
Në një mënyrë tjetër, pika e verës që bie mbi çarçaf dhe shndërrohet në univers, përfaqëson edhe shpërthimin e identitetit kolektiv në vetëdijen individuale. Në këtë kuptim, rrëfimtari nuk është vetëm një individ i vetmuar; ai përmban në vetvete gjithë dhimbjen, gjithë historinë dhe gjakun e një populli që ka mbetur pa hijen e vet – pa zot, pa kujtim, pa mbrojtje.
Historia dhe përkatësia kombëtare: Pjesa ku autori rrëfen historinë e Dardanisë dhe transformimet e saj nëpër shekuj – nga sundimi romak e deri tek shkatërrimi i Ulpianës – është më shumë se një ndërhyrje historike: është një akt i përvetësimit të identitetit kombëtar. Ndërsa ai udhëton brenda vetes, ai udhëton njëkohësisht edhe në rrënjët historike të shqiptarisë, që e ndihmojnë të kuptojë përse ndien një mungesë të thellë, një copëzim shpirtëror.
Ajo që e trondit më shumë rrëfimtarin është pikërisht ikja e shpirtrave nga toka shqiptare – jo si një vdekje e zakonshme, por si një zmbrapsje e të gjallëve nga identiteti i tyre. Ndarja e rrugëve – njëra drejt Stambollit, tjetra drejt Dumnicës – simbolizon përçarjen, mungesën e një drejtimi të përbashkët kombëtar. Në këtë mes, rrëfimtari ngelet i humbur, i paankoruar, pa ndonjë lidhje me realitetin që ka përreth.
Humnera mes vetvetes dhe të tjerëve: Në një tavolinë me miq, në dukje në një aheng tradicional, rrëfimtari përjeton një ndjenjë të thellë të largimit nga të tjerët. Edhe pse është fizikisht i pranishëm, ndien që “nuk ka më afri me ta”. Njerëzit përreth shndërrohen në figura të deformuara, bishash, turinjsh, vetëtimash. Ata bashkohen e ndahen me rrëfimtarin si pjesë e një realiteti që nuk mbahet dot i qendrueshëm.
Kjo ndjesi vjen si pasojë e zhytjes në një realitet të tronditur, ku gjithçka ndryshon pa paralajmërim: format, madhësitë, përmasat. Gotat cakërrohen me forcë, por edhe vera që bie në çarçaf ndriçon një univers të brendshëm të rrëfimtarit. Këtu, Halimi shpërfaq mjeshtërinë e vet moderniste për të vendosur realitetin e jashtëm në funksion të përjetimeve të brendshme, duke shpalosur një strukturë të ndërthurur të kohës, hapësirës dhe vetëdijes.
Në fund të tregimit, rrëfimtari ndjen që nuk mund të përcaktojë më vendin ku gjendet. Është i zhveshur nga përkufizimet, nga identiteti, nga vetvetja. Kjo përputhet me idenë ekzistencialiste të mungesës së thelbit të njeriut, ku gjithçka që ka qenë e sigurt më parë është tani e paqëndrueshme, në rënie të lirë.
Pikërisht atëherë kur gjithçka duket e shpërbërë – mendimet, ndjesitë, objektet – një zë i afrohet dhe i thotë “Të duan jashtë”. Kjo fjali ngrihet si një thirrje metafizike, që mund të kuptohet në disa mënyra: Si kthim në realitet – dalja nga udhëtimi i brendshëm; Si ftesë për përballje me botën e jashtme; ose si ftesë për të kaluar në një tjetër gjendje qenësore, ndoshta drejt vdekjes apo shndërrimit shpirtëror.
Në përfundim: Ky është një tregim modernist për krizën e identitetit dhe jehonën e shpirtit: “Jehona e vetvetes” është një tregim i thellë modernist që nuk ndjek një rrëfim linear, por përthith lexuesin në një udhëtim të brendshëm përmes vetëdijes së thyer, historisë së harruar dhe shpirtit të robëruar. Figura si varret, vera, mjegulla, uji dhe zëri që thërret, krijojnë një strukturë simbolike që pasqyron krizën e identitetit të shqiptarëve, por edhe të individit universal.
Nexhat Halimi, me një gjuhë poetike, të dendur në metafora dhe përshkrime të trilluara realiste, shpreh me mjeshtëri **tensionin mes të kaluarës dhe së tashmes, mes kujtes.
*
Po të analizpjmë tregimin “Dy bica të uritur” nga përmbledhja “Guri i një muri” e Nexhat Halimit. Esenca është të zbulohet thelbi i simbolikave, strukturave narrative, raportit me identitetin kombëtar dhe përjetimet eksistenciale që karakterizojnë prozën moderniste të autorit.
Ambienti simbolik dhe metaforat që ndriçojnë temën: Tregimi nis me një peizazh të rëndë emocional dhe metaforik: kodra e vogël nën një degë bliri. Kjo pamje përkon me një gjendje shpirtërore të ndarë: një ëndërr për jugun e humbur dhe një mall i ngrirë për veriun, pjesë e tjetërsuar nga tërësia e lashtë. Kodra përfaqëson nënvetëdijen – vendi i brendshëm ku rrënjët historike (dita e malësisë, e Dardanisë, e Kosovës) janë sakatuar e copëtuar. Degët gjysmë të gjelbra, gjysmë të tharë, konotojnë një dukuri fragmentimi dhe ndërprerjeje – copëzimi i individit dhe i kolektivit shqiptar nga e kaluara e vet autentike.
Fëmijët me fytyra të përlotura, që ngrehin sytë nga qielli dhe nga toka, sjellin ngjashmëritë mes një brezimi të pafat dhe një brezimi që kërkon shpëtimin. Ata janë figura të ngurta dhe të heshtura, mbartës të kujtesës popullore, që nuk kanë vend në rrjedhën e kohës historike.
Simbolika e shtatë degëve dhe lidhja me identitetin kombëtar është një element kryesor i tregimit, këtu shfaqet pema me shtatë degë, një simbol i fuqishëm mitik dhe historik. Shtatë degë, secila lidhet me një krahinë apo pjesë të Shqipërisë e të Kosovës: Dega nga Toplica, nga Çamëria, nga Rizona, nga Ilirida, prej Shqipërisë, nga Kosova e flijuar, dhe dega e shtatë, që rikthehet si feniks nga kohët.
Në dialogun me fëmijët, rrëfimtari kupton se çdo degë bart një histori, një vuajtje dhe një shpresë – identitetet e fragmentuara që nuk vdesin, sepse kujtesa është krenaria që nuk shuhet. Në këtë mënyrë, pema manifestohet si forma poetike e atdheut, ku degët janë rrënjët e shpirtit tonë kolektiv. Kjo strukturë mitologjike funksionon si një terapi simbolike – po e manifeston tjetërsimin dhe pa ngushëllimin, por njëherazi edhe mundësinë e rigjenerimit përmes kujtesës.
Lufta mes mëmësisë dhe shpirtit rebel është fundi i tregimi që në mënyrë poetike-shumëdimensional–deklamative përfundon ku rrëfimtari ik e zbret nga kodra, por përjeton një zgjim të dyfishtë – të brendshëm dhe të jashtëm. Ai përmend shprehjen:
“…shaj me nënë…”
Kjo frazë është reagimi i thellë ndaj dhimbjes dhe pamundësisë për të shprehur atë ndërtim shpirtëror, kohëshkatërrues, që ka degraduar lidhjet me identitetin. Ky shpërthim metaforik është një protestë ndaj fatit historik të copëtimit dhe nga ana tjetër një fillim simbolik për t’u kthyer në lëvizje. Në fragmentin poetik, vende kryesor zënë foljet e lirë: deti, qielli, trumbetat, liqeni, shirat, lule të ngrira, drita të flakëruara. Këto pamje çojnë lexuesin në peizazhe të ndryshme historike – Tre Gurtë e Zinj në Prevezë, Molla e Kuqe në Toplicë, Guri i Kuq i Malësisë së Madhe – ku trishtimi dhe nostalgjia bashkëveprojnë.
Fëmijët fluturojnë; qielli “digjet nga gjaku i tyre i amshuar”. Por përsëri, edhe në këtë kujtesë të këputur, poetët nuk vdesin – teksti përmban edhe zërin e shpirtit poetik që reziston vetëm në fjalën e shkruar. Kultura letrare, Karvani poetik, që vijon edhe pas ikjes së poetit, është një akt i vazhdimësisë shpirtërore. Ky është një manifest për lirinë shpirtërore dhe për mbijetesën e kujtesës si antidot ndaj harrimit.
Struktura narrative – fluide, ciklike dhe poetizuese – Tregimi nuk ka një rrjedhë të drejtë; narracioni është i ndërthurur me fragmente përjetimesh, poezie, dialogësh dhe figurash simbolike. Lexuesi zhytet në një atmosferë të kohës së shpërndarë, që ngjan me “sozani” mendimesh: kodra që fluturon, mjegulla që valëzohet, fëmijë që i afrohen majës në fluturim, pemë që rriten mbi varra, dritë qiellore që bën aleancë me gjakun. Këto elemente krijojnë një peizazh poetik surrealist, që arrin më shumë të ndjellë emocion sesa të tregojë një rrëfim linear.
Ky stil modernist është mister dhe zbulues e njëkohësisht nuk jep përgjigje konkrete, por prodhon pashmangshmëri metafizike mbi identitetin, kohën dhe ekzistencën.
Ndërtimi poetike i identitetit: Në tregimin “Dy bica të uritur” Nexhat Halimi ndërthur një peizazh shpirtëror me dimensione historike dhe poetike, për të ndërtuar një vizion të thellë: identiteti shqiptar që është i copëtuar, por ende ka fuqi të ngrihet, përmes kujtesës dhe shkrimit poetik.
Degët, varri, fëmijët, kodra, qielli, drita, gjaku – secili simbolizojnë një segment të përvojës kombëtare: trauma, mosprani, humbje, por edhe shpresë për ringjallje shpirtërore. Tregimi eksploron konfliktin midis kujtesës dhe mohimit, mes të kaluarës dhe së tashmes, të brendshmes dhe të jashtmes.
Liria, simbolika e përjetësisë poetike, jehona e vargjeve që nuk shuhet – janë temat që kanë rrënjë të thellë në këtë tekst. Dhe përmes këtyre elementëve, Halimi ka një thirrje: kujto, rezisto, vazhdo të flasësh, edhe kur natyra shfaqet e ngrirë – sepse fjala është frymë që s’vdes.
*
Në tregimin “Udhëtim mitik” që është një tregim simbolik, liriko-epik, me tone filozofike dhe mitike, që përshkon një udhëtim fizik e shpirtëror nëpër kohë, hapësirë dhe identitet kombëtar. Protagonisti dhe Albana – dy figura që përfaqësojnë ndërthurjen e dashurisë personale me kujtesën kolektive – udhëtojnë nga Spliti në Tivar e Ulqin, ndërsa zbulojnë rrënjët e thella të ilirëve, simbolet arkaike, kujtimet e përgjakura të historisë dhe përjetësinë e kombit.
Narratori identifikohet me ullirin, simbol i jetës së përjetshme, besimit dhe qëndrueshmërisë, ndërsa përmes monumenteve si Pallati i Dioklecianit, ullishtat mijëravjeçare dhe mitet e heronjve si Gjergj Elez Alia dhe Muji, ndërtohet një mozaik identitar shqiptar i lidhur me tokën, gurin dhe gjakun. Tregimi përshkohet nga një frymë meditative dhe emocionale ku historia, dashuria dhe mitet shkrijnë kufijtë mes të kaluarës dhe së tashmes.
Temat kyçe është – Identiteti dhe rrënjët ilire: Narratori e ndien veten të dalë nga trungu i ullirit dhe i historisë së ilirëve. Në të ndërthuren ndjenja e përkatësisë dhe trashëgimisë së moçme kombëtare, duke i dhënë tregimit dimension antropologjik dhe historik.
Përdorimi i simboleve dhe mitev si: Ulliri, guri, gjarpri, ylli, dielli, gjaku – të gjithë janë simbole mitike të jetës, përjetësisë, besimit dhe sakrificës. Gjarpri lidhet me Ruminë (besimi i lashtë), guri me përpjekjen njerëzore dhe trashëgiminë, ndërsa ulliri është metafora më e fuqishme për qenien shqiptare.
Historia dhe memoria kolektive. Autori niset nga historia e Dioklecianit, Teutës, Gjergj Elez Alisë dhe Mujit ndërthuret me realitetin bashkëkohor, duke ndërtuar ura mes së kaluarës dhe të tashmes.
Dashuria dhe femra, këtu kemi personazhin e Albanës që përfaqëson femrën që udhëheq në këtë udhëtim të brendshëm dhe të jashtëm. Ajo është muza dhe bashkudhëtarja e narratorit, njëkohësisht edhe simbol i brezit të ri që rikthehet te rrënjët.
Stili dhe Gjuha janë poetike si të gjitha tekstet e autorit që i është i mbush me metafora, simbole dhe imazhe që e sjellin tregimin më afër poezisë sesa prozës tradicionale.
Narracioni i ndërthurur kalon herë në subjektivitetin e narratorit, herë në realitetin mitik, herë në të tashmen intime, duke e shndërruar tregimin në një udhëtim të shumëfishtë: shpirtëror, kulturor, filozofik.
Përsëritje poetike te dialogu rreth ullirit dhe identitetit përsëritet për të theksuar lidhjen mitike dhe filozofike ndërmjet njeriut dhe natyrës.
Tregimi është i ndarë në tetë pjesë (pa ndarje të qartë në fillim), ku secila shërben si stacion në këtë udhëtim mitik – nga reflektimet intime, te vendet historike, mitet kombëtare, dhe deri te kulmi emocional e shpirtëror që ndodh në bashkimin e dashurisë me të shkuarën. Kjo strukturë jo-lineare forcon ndjesinë e një cikli të përhershëm, siç janë edhe vetë mitet.
“Udhëtim mitik” është një rrëfim që depërton thellë në shtresat e kujtesës historike dhe kulturore të shqiptarëve. Përmes një lirizmi të thellë dhe simbolizmit të pasur, autori ndërlidh dimensionin personal me atë kombëtar. Për lexuesin që kërkon kuptim të thellë, ky tregim është një udhëzues shpirtëror për të kuptuar përkatësinë dhe përjetësinë përmes miteve, dashurisë dhe tokës. Ky tregim është një “psalmodi” për kombin, një ritual i përjetshëm ku fjala, gjaku, guri dhe ulliri mbeten të shenjtë. Ai kërkon një lexues të përqendruar, të hapur ndaj interpretimeve simbolike dhe të ndjeshëm ndaj trashëgimisë shpirtërore kombëtare. Në fund, tregimi nuk është thjesht një udhëtim – është një kthim në vetvete.
*
Çfarë e bën rrëfimin e fuqishëm te tregimin “Një grusht pranverë” që është një rrëfim ku përzien hijshëm poezinë me realitetin, ëndrrën me varfërinë, dhe shpresën me dhimbjen.
Ky tregim është një himn për fëmijërinë e vështirë, por të ndritur, për atë lidhje shpirtërore me natyrën, për përpjekjen fisnike të një fëmije që, në vend të ankesës, shet lule për të ndihmuar familjen, për të blerë një biçikletë, një abetare, apo për të mbjellë pak dashuri në qytet.
Gjuha poetike është e veshur me imazhet të pasura: Nga rreshti i parë: “Mëngjesi derdhej me ngjyrë të vjollcës…” e deri në fund, çdo fjali krijon një atmosferë vizuale, aromatike dhe emocionale.
Lidhja e fortë me natyrën vjen kur lulja e vjollcës bëhet simbol i rilindjes, shpirtit poetik, varfërisë së bukur, dhe të një pranvere që nuk blihet dot, por jepet me zemër.
Narracioni në vetën e parë është vetë dëshmia personale, kujtimi për abetaren dhe shitjen e luleve me nënën, e bën tregimin tepër emocional, të vërtetë dhe të ndjeshëm.
Përfshirja e poezive: Poezitë “Lulja mbi borë” dhe “Lulet e fushës” janë të goditura, të frymëzuara dhe e thellojnë përjetimin. Ato nuk janë vetëm dekorim, por zgjatim i shpirtit të personazhit.
“Një grusht pranverë” nuk është thjesht një tregim për një fëmijë -djalë vajzë që shet lule — është një metaforë e jetës, e bukurisë së pastër që del nga përpjekja, nga natyra, nga varfëria me dinjitet, nga fëmijëria që e ruan pranverën në duar.
*
Tregimi “Guri i një muri” është një rrëfim i ngarkuar emocionalisht dhe historikisht, ku përzihen kujtesa kolektive, rrënjë identitare dhe dhimbja e pashuar për atdheun e robëruar. Shkrimtari krijon një udhëtim simbolik përmes Prizrenit historik, duke përshkruar me ndjenjë të thellë shpirtërore vendet ku ndodhi epoka e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe ku ruhet fryma e një qëndrese të lashtë.
Historia është temë qendrore që ruan kujtesën kombëtare në këtë tregimi është një reflektim mbi periudhat më të ndritshme dhe të dhimbshme të historisë shqiptare – epoka e Lidhjes së Prizrenit. Përmes rrëfimit të personazhit të plakut Xhemal dhe vizitës në Shtëpinë e Lidhjes, autori prek me thellësi kohën kur shqiptarët i dolën zot atdheut, me pushkë dhe me besë.
Rrënjët shpirtërore dhe lidhja me vendin, prania e natyrës (Lumbardhi, rrapi, plepat, kalaja, qielli) përzihen me historinë, duke krijuar një atmosferë të shenjtë, ku çdo gur e çdo rrjedhë uji përçon një mesazh nga e kaluara. Kalldrëmet, shtëpitë e vjetra, sendet e ekspozuara – të gjitha bëhen bartëse të kujtimeve dhe të mesazheve për brezat.
Përballja me identitetin dhe përgjegjësinë historike përmes personazhit që viziton qytetin ndien ngarkesën e detyrës për ta rrëfyer të vërtetën, për ta përjetësuar atë çfarë po shuhet me kohën. Fjalët e plakut Xhemal janë paralajmërim dhe thirrje: “Pylli është përplot bisha”, që nënkupton vështirësinë për të ruajtur të vërtetën dhe për të qëndruar në kahun e drejtë të historisë.
Guri si simbol kyq në këtë përmbledhje është i vendosur dhe në titullin e përmbledhjes -“Guri i një muri”- që është metaforë për pjesën e qëndresës së kombit, që ruan dhe përballon peshën e kohës. Guri mund të jetë gur i kalasë, gur i rrugës, gur i ndërtesave – por në thelb është një pjesë e identitetit tonë që nuk lejon harresën.
Ora e ndalur në “dymbëdhjetë pa pesë” – simbolizon momentin e fundit, krizën, ose një paralajmërim të vazhdueshëm se jemi gjithmonë pranë rrënimit nëse nuk kujdesemi për historinë dhe kujtesën.
Zëri i gjakut – është motiv i përsëritur që i jep tregimit një dimension të mitizuar: gjaku këndon, flet, gjurmon, kërkon drejtësi, dhe gjaku nuk vdes kurrë.
Autori përdor një gjuhë poetike, të pasur me simbolika, figura stilistike (metafora, personifikime, përsëritje), që i japin tregimit një dimension filozofik dhe emocional. Fjalia e gjatë, me ritëm të ngadaltë, të mbërthen në atmosferën e përhumbur dhe të kujtimeve të rënda.
Përdorimi i kohës së tashme dhe kohës së shkuar në mënyrë të ndërthurur shton ndjenjën e një rrëfimi që nuk ndodh vetëm në të kaluarën, por që vijon të jetojë brenda çdo shqiptari.
Personazhet si narratori – përfaqëson njeriun që kërkon, që pyet, që nuk ndalet në përpjekjen për të kuptuar historinë dhe për ta përcjellë te të tjerët. Ai është një zë i brezit të ri, i shqetësuar për harresën.
Plaku Xhemal Limani – është ndërgjegjja historike e kombit. Ai është ura mes brezave, dëshmitar i kohës, simbol i rezistencës dhe dhimbjes. Heshtja e tij flet më shumë se fjalët.
“Guri i një muri” është më shumë se një tregim: është një meditim i thellë mbi identitetin kombëtar, mbi dhimbjen që nuk shuhet, mbi kujtesën që duhet ruajtur. Është një homazh për qëndresën dhe përpjekjen për liri, një thirrje për t’u kthyer në themelet e historisë sonë dhe për të mos harruar.
Një tregim që shkruhet me shpirt, dhe që duhet lexuar me zemër.
*
“Legjenda e Gurrës”, tregimi i cili është pjesa përmbyllëse e përmbledhjes “Guri i një muri”. Ky tregim nuk është thjesht një rrëfim i zakonshëm, por një meditim poetik, historik dhe simbolik mbi lidhjen e thellë mes njeriut, vendit dhe historisë së tij.
Tregimi “Legjenda e Gurrës” e zhyt lexuesin në një përjetim të thellë emocional dhe filozofik, ku kujtesa personale përzihet me historinë kombëtare. Ai zhvillohet në qytetin e Prizrenit – një qytet simbolik për identitetin, kujtesën historike dhe trashëgiminë kombëtare.
Në qendër të tregimit është një çift i ndaluar nga dashuria, të cilët, për shkak të zakoneve dhe ndasive, mbyten në ujërat e një gurrë të thellë. Historia e tyre bëhet legjendë që transmetohet brez pas brezi. Duvaku i nuses, që më vonë gjendet në gurrë, bëhet simbol i dhimbjes, mungesës së drejtësisë dhe tragjedisë njerëzore.
Paralelisht me këtë legjendë, rrëfimtari ndalet në Shtëpinë e Lidhjes së Prizrenit, ku ndjen peshën e historisë: flamuri i ruajtur me gjak, ora e ndalur në “dymbëdhjetë pa pesë”, koburja që s’ka humbur shkëlqimin, vitrinat me dokumente e fotografi – të gjitha këto frymojnë kujtesë, dhembje dhe qëndresë.
Në fund, tregimi kulmon me një gjendje shpirtërore tronditëse të narratorit, i cili, mes shiu, rrapit të lashtë dhe dritave të natës, përjeton një vizion: ai e sheh veten të ndarë, pa trup e pa kokë, të shkatërruar mes tokës së përvëluar, me shpirtin e vjedhur dhe me kohën që endet si një breshkë e verdhë në bajgë – një imazh metaforik shumë i fuqishëm që tregon pafuqinë e njeriut përballë padrejtësisë historike dhe shpirtërore.
Gjuhë poetike, me ritëm të qetë e meditim të thellë. Përzierje realiteti dhe ëndrre, duke krijuar një atmosferë reflektive e nganjëherë halucinante. Përdorimi i metaforave të forta si “breshka në bajgë”, “duvaku në gurrë”, “shpata që ndan kokën nga trupi” etj. Zë i vetmuar rrëfimtar, që reflekton dhe ndjen historinë në trupin dhe shpirtin e vet.
Mesazhi i tregimit nuk është veç historia, nuk është thjesht një rrëfim, por është plagë, është kujtesë, është përgjegjësi. Nëse nuk e kujtojmë, ajo kthehet në makth. Nëse nuk e nderojmë, ajo na mallkon. E nëse nuk e shndërrojmë në drejtësi, atëherë do të ndalemi në si ora “dymbëdhjetë pa pesë” përjetësisht.
Tregimi “Legjenda e Gurrës” është një tregim i heshtur i kujtesës dhe dhimbjes historike, një pasqyrë ku pasqyrohet kombi shqiptar, me plagët, me luftën, me qëndresën dhe me dashuritë e humbura. Ai mbyll ciklin e tregimeve duke i dhënë një dimension më të thellë shpirtëror e filozofik gjithë librit.
Nexhat Halimi është shkrimtar bashkëkohor shqiptar, pjesë e harkut të mobilizimit letrar dhe humanistik. Krijimtaria e tij ka fokus historinë kombëtare, me përfytyrime poetike dhe motive reflektuese – guri, gjaku, etja, prania mitike e kohëve. Nga cikli i poezive të tij (si “Rumia”) del qartë një frymë lirike e të reflektuar përgjatë dhembjes dhe identitetit kombëtar.
Libri “Guri i një muri” është një ndërthurje mjeshtërore artistike që shpalos thellësitë e shpirtit shqiptar. Përmes simbolikës, figuracionit dhe ndjeshmërisë së hollë, autori ndërton një lidhje të fortë emocionale ndërmjet lexuesit dhe trashëgimisë kombëtare. Çdo faqe ngjall ndjenjën e krenarisë për identitetin, historinë dhe gjuhën shqipe. Ky libër nuk është thjesht një vepër letrare, por një përvojë shpirtërore që ushqen atdhedashurinë dhe kujtesën kolektive.
