RECENSË LIBRI – Përktheu Arben Çokaj
Mother Teresa. the Saint and her nation, Gëzim Alpion Bloomsbury, New Delhi, London, Oxford, New York, Sydney, 2020, 284 pp., £85 (hardback), ISBN: 978-93- 89165-05-0
[ Marrë nga versioni në anglisht, me leje të autorit të librit ]
Studimi mbresëlënës i pasur i Gëzim Alpion për Nënë Terezën merr një trajtim disi befasues, pasi e diskuton shenjtoren kryesisht në mungesë: vetëm në kapitujt e fundit shenjtorja nga Kalkuta merr skenën qendrore. Në pjesën e parë të librit fokusi është kryesisht tek populli shqiptar dhe tek familja e Gonxhe Bojaxhiut, siç njihej në rininë e saj.
Kjo taktikë origjinale i ofron lexuesit një pamje të shtresuar të fitueses së çmimit Nobel. Kapitujt shmangin me mjeshtëri një pikëpamje reduksioniste dhe veprimet e Nënë Terezës nuk paraqiten kurrë vetëm si rezultat i prejardhjes së saj familjare apo historisë shqiptare.
Përkundrazi, duke eksploruar këtë sfond, lexuesit mbledhin informacion që i ndihmon ata të kuptojnë më mirë disa nga veprimet dhe qëndrimet e Nënë Terezës. Si një heroinë shpirtërore dhe një personazh i famshëm, kështu shkruan Alpion, ajo është ‘produkt i një zinxhiri kompleks rrethanash personale, brenda-kombëtare, kombëtare dhe ndërkombëtare’ (f.1).
Duke mbuluar shekuj të historisë shqiptare, libri diskuton hyrjen (dhe sukseset) e hershme të krishterimit në këto rajone deri në shekullin e njëzetë e një marrëdhënie jo paprobleme midis Selisë së Shenjtë dhe katolikëve shqiptarë. Në pjesën e parë, Alpion skicon me vija të gjera, por me sy për detaje, historinë shqiptare nga lashtësia ilire deri në epokën postmoderne.
Në pjesën e dytë, ai përdor informacionin që dha në kapitujt e mëparshëm si kanavacë për të pikturuar portretet e brezave të ndryshëm të familjes së ngushtë të Nënë Terezës. Në këtë mënyrë ai reflekton mbi ndikimin e tyre në vendimin e saj për të hyrë në jetën fetare dhe zgjedhjen e shërbesës.
Për ta bërë këtë, ai nuk i përmbahet thjesht burimeve të shkruara ose gojore, por eksploron mbetje materiale (shtëpia e familjes që u shkatërrua nga serbët, ‘duke zhdukur një objekt që lidhet me paraardhësit e yllit në rritje të katolicizmit romak‘, f.99). , burime vizuale (filmi kostumet dhe ambientet e të cilit injoruan të pasmet e saj shqiptare dhe katolike terren) madje edhe emrat e anëtarëve të familjes (Gonxhe/‘Rosebud’, emër shqip si referencë për entuziazmin atdhetar të asaj kohe, f.74). Në pjesën e tretë, ai trajton marrëdhëniet e Nënë Terezës me Selinë e Shenjtë dhe me kombin shqiptar.
Si lexues mësojmë të ngjyrosim pikëpamjen e shqiptarëve si ekskluzivisht ‘myslimanë’, siç dëgjojmë për rrënjët dhe betejat e tyre ilire nën Perandorinë Osmane dhe regjimin komunist. Krishterimi mbijetoi me gjithë përpjekjet për çrrënjosje nga pushtuesit sllavë dhe osmanë) dhe kjo, sipas Alpion, falë ‘vendosmërisë së shqiptarëve të zakonshëm për të ruajtur besimin e tyre të lashtë dhe përkushtimit të bashkatdhetarëve të tyre që kishin hyrë në jetën fetare‘ (f. .46).
Gjatë gjithë librit, lexuesit ndjekin shqiptarët katolikë në Kosovë, Maqedoni dhe Egjipt dhe njihen me qëndrimin e tyre të qetë, jo të pakuptimtë, pragmatik ndaj fesë (f. 71: ‘Si shumica e bashkatdhetarëve të tyre, pavarësisht nëse i përmbahen krishterimit ortodoks apo islamit, besimtarët katolikë në mesin e shqiptarëve nuk e kanë pasur kurrë prioritet identitetin e tyre fetar mbi identitetin e tyre kombëtar‘, f.206: ‘asnjë besim nuk ka qenë kurrë arsyeja e ekzistencës së tyre apo shënuesi kryesor i identitetit të tyre‘).
Alpion zbulon pjesë të jetës së Nënë Terezës, që deri më tani kanë mbetur të panjohura (p.sh. duke gjurmuar historinë e mbesës së saj Filomena, duke identifikuar gjyshin e saj nga babai dhe duke përshkruar gjakmarrjen në të cilën mund të ishte përfshirë një nga paraardhësit e saj). Ai reflekton mbi arsyet se përse disa elementë mund të jenë filtruar nga imazhi publik i shenjtores (‘përpjekjet për të “sanitizuar” dhe “mbrojtur” imazhin e saj” f.99) dhe diskuton shkaqet e ndryshme, për të cilat Nënë Tereza është përdorur (në mënyrë të pavullnetshme).
Ai tregon për shembull se si përpjekjet për të rritur ‘kredencialet patriotike’ të saj dhe të familjes së saj, filluan pasi ajo mori Çmimin Nobel për Paqen (1979) dhe kanë vazhduar që atëherë. Sipas mendimit të tij, qëllimi pas përpjekjeve ishte ‘paraqitja e Nënë Terezës si një heroinë shqiptare, që rridhte nga paraardhës që ishin flijuar vazhdimisht për besimin dhe atdheun‘ (f.90). Në të njëjtën kohë, ‘përpjekjet u intensifikuan ta mohojnë fare prejardhjen e saj shqiptare dhe ta paraqesin kryesisht si sllave’ (f. 119).
Vetë Nënë Tereza, siç na bën me dije Alpion, ‘ka pushuar së shikuari veten në terma etno-raciale menjëherë sapo ajo e vuri zakonin e murgeshës’ (f.183). As vendimi i saj për të hyrë në një jetë fetare, as vendimi i saj për të themeluar Misionarët e Bamirësisë nuk ishin ‘frymëzuar nga ndonjë qëllim për t’u shërbyer bashkëqytetarëve të saj shqiptarë, të cilët, rastësisht, kishin nevojë për sa më shumë ndihmë në vazhdën e Luftës së Dytë Botërore‘ (f. 186).
Ky qëndrim pa komente, dhe refuzimi i saj për të biseduar në shqip, mund të ketë të bëjë me lidhjen e saj me vdekjen e papritur të babait të saj Nikollës në vitin 1919, për veprimtarinë e tij si avokat i çështjes kombëtare shqiptare dhe gjuhës amtare (f. 170).
‘(H)istori-bërësit si Nënë Tereza nuk vijnë nga askund’, thekson Alpion (fq.205). Siç tregon libri i tij, ka shumë për të fituar duke shkuar përtej përvojave dhe rrethanave personale. Përshkrimi i historisë shekullore shqiptare dhe zhytjet në sfondin familjar ndihmuan për të krijuar një pamje më komplekse sesa “pastrimi” i imazhit të shenjtë të Nënë Terezës.
Do të ishte e dobishme një pemë familjare dhe një hartë me vendet më të rëndësishme për ta ndihmuar lexuesin në mbajtjen e një pasqyre, por nga ana tjetër, këto janë lëshime të vogla për një libër jashtëzakonisht i pasur.
Deklarata e zbulimit
Asnjë konflikt i mundshëm interesi nuk u raportua nga autori(ët).
Shënime për kontribuesen
Tine Van Osselaer është profesoreshë e asociuar në historinë e spiritualitetit, përkushtimit dhe misticizmit në Institutin Ruusbroec. Hulumtimi i saj fokusohet në fenë dhe gjininë, fenë dhe mjekësinë, historia e emocioneve dhe, së fundmi, ndërmjetësimi i fesë dhe historia e dhimbjes. Ajo ishte hetuesja kryesore e “Midis shenjtorëve dhe të famshëmve. Te përkushtimi dhe promovimi i stigmatikës në Evropë, rreth 1800-1950” (Granti Fillestar ERC) dhe aktualisht mbikëqyr projektet mbi perceptimet katolike të dhimbjes (FWO/FWF) dhe mbi jetët e kufomat fetare (FWO/SNF).
Tine Van Osselaer
tine.vanosselaer@uantwerpen.be
