Zymer Mehani
Hyrje
Në rrafshin historik dhe letrar, shumë rrëfime janë përpjekur të dokumentojnë tmerret e Holokaustit dhe tragjeditë e Luftës së Dytë Botërore. Megjithatë, rrallëherë dashuria arrin të shpërfaqet në mënyrë aq të thellë dhe humane si në romanin “Dashuri në kohë Holokausti” të autorit Ruzhdi Gashi. Kjo vepër nuk është thjesht një histori dashurie mes dy të rinjve nga kultura të ndryshme, por është një testament letrar i shpresës dhe humanizmit, që ngrihet mbi përbindësinë e luftës dhe urrejtjes.
Dashuria si temë qendrore dhe mesazh universal
Në thelb të romanit qëndron një dashuri që sfidon kohën, rrethanat dhe normat shoqërore: ajo mes Astritit, një djalë shqiptar, dhe Anës (Julianës), një vajzë hebreje e ikur nga Austria për t’i shpëtuar përndjekjes naziste. Kjo lidhje, e cila nis në mënyrë spontane, përmes një ndjenje të pastër, përshkohet nga tensioni i kohës, rreziku i përhershëm dhe presioni i shoqërisë. Megjithatë, ajo bëhet shtylla që mban të gjallë jo vetëm narracionin, por edhe vetë jetën e personazheve në një botë që përditë rrezikon t’i shkatërrojë.
Autori i jep kësaj dashurie një funksion të thellë simbolik: ajo është forca që nuk dorëzohet, drithi që mbin edhe në shkretëtirë, ndjenja që nuk njeh kufij fetarë, kombëtarë apo politikë. Në këtë mënyrë, romani përçon një mesazh universal dhe aktual: dashuria mbetet forma më e lartë e rezistencës dhe e humanitetit.
Personazhet dhe funksioni i tyre në strukturën narrative
Romani është i pasur me personazhe të ndërtuar me kujdes dhe thellësi psikologjike. Astriti, i arsimuar në Itali dhe i pasionuar pas letërsisë dhe muzikës, mishëron djaloshin idealist, që nuk heziton të rrezikojë gjithçka për një ndjenjë të sinqertë. Ai përfaqëson një brez të ri shqiptar të emancipuar, që nuk paragjykon, por përqafon njerëzimin.
Ana, vajza hebreje, është një figurë e ndjeshme, e brishtë, por e fortë përballë fatit të saj. Ajo e gjen në Shqipëri jo vetëm strehën fizike, por edhe atë emocionale, përmes dashurisë që zhvillon me Astritin.
Në këtë narrativë bien në sy edhe dy familje simbolike: familja Gerson, që përfaqëson hebrenjtë e persekutuar, dhe familja Kabashi, që mishëron mikpritjen dhe fisnikërinë shqiptare. Elez Kabashi dhe gruaja e tij Feridja janë figura të moralit të lartë, që e vënë nderin dhe shpëtimin e tjetrit mbi çdo interes personal apo frikë.
Struktura narrative dhe gjuha letrare
Kompozicioni i romanit është i qartë dhe linear, duke ndjekur zhvillimin e ngjarjeve në mënyrë kronologjike. Ruzhdi Gashi përdor një gjuhë të pasur, herë-herë poetike, duke kombinuar përshkrimet e ndjenjave me pasazhe historike, dialogë të natyrshëm dhe reflektime filozofike. Përdorimi i një narratori gjithëdijshëm i jep lexuesit mundësinë për të përjetuar emocionet dhe mendimet më intime të personazheve, duke e bërë përjetimin e leximit më të thellë dhe të prekshëm.
Vlera letrare, historike dhe humane e romanit
“Dashuri në kohë Holokausti” është një roman që i kalon kufijtë e një historie personale. Ai është një dëshmi letrare për rolin fisnik të shqiptarëve në mbrojtjen e hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore, një fakt i dokumentuar historikisht, por ende i nënvlerësuar në letrat botërore.
Ky roman vlen jo vetëm si vlerë letrare, për stilin dhe strukturën e tij të përpunuar, por edhe si vlerë historike, pasi na rikujton një periudhë të errët të njerëzimit dhe njëkohësisht nderon aktet e guximshme të solidaritetit. Mbi të gjitha, ai ka vlerë humane dhe edukative, duke na mësuar se në kohët më të vështira, dashuria dhe guximi janë forcat që e bëjnë njeriun të qëndrojë i ndritshëm përballë errësirës.
Përfundim
Në një kohë kur bota ende përballet me sfida të reja të përçarjes, urrejtjes dhe dhunës, romani “Dashuri në kohë Holokausti” vjen si një zë i fuqishëm i kujtesës dhe i dashurisë njerëzore. Ruzhdi Gashi, përmes kësaj vepre, jo vetëm që dokumenton një të vërtetë historike, por krijon një art që frymëzon, edukon dhe ngre moralin e lexuesit. Ky roman është një thirrje për të mos harruar kurrë se dashuria, si forma më e lartë e ekzistencës, nuk mund të ndalohet as nga lufta, as nga urrejtja, as nga vdekja.
P.s
Holokausti ishte një nga ngjarjet më tragjike dhe çnjerëzore të shekullit XX, gjatë së cilës regjimi nazist i Adolf Hitlerit në Gjermani vrau sistematikisht rreth gjashtë milionë hebrenj, si dhe miliona njerëz të tjerë, përfshirë romët, invalidët, dëshmitarët e Jehovait, kundërshtarët politikë dhe grupe të tjera të margjinalizuara. Ky gjenocid ndodhi kryesisht gjatë viteve 1939–1945, në kampet e përqendrimit dhe të shfarosjes si Auschwitz, Treblinka dhe Majdanek.
Holokausti nuk ishte vetëm një akt i dhunës ekstreme, por edhe një dëshmi e rënies së thellë morale të një pjese të njerëzimit, që e përdori racizmin, antisemitizmin dhe ideologjinë totalitare për të justifikuar shfarosjen masive. Kjo ngjarje mbetet një kujtesë e përhershme për nevojën për tolerancë, edukim dhe mbrojtje të të drejtave njerëzore.
Fjala Holokaust vjen nga greqishtja e vjetër holos (e tërë) dhe kaustos (i djegur), që në fillim nënkuptonte një flijim përmes djegies së plotë. Në kontekstin modern historik, kjo fjalë përdoret për të përshkruar shfarosjen sistematike të hebrenjve nga regjimi nazist gjerman gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Pra, domethënia e fjalës “Holokaust” sot është:
Gjenocidi i organizuar nga nazistët, gjatë të cilit rreth gjashtë milionë hebrenj dhe miliona viktima të tjera u vranë në mënyrë çnjerëzore gjatë viteve 1939–1945.
Në gjuhën shqipe, shpesh përdoret edhe termi “shfarosje masive”, ndërsa në hebraisht përdoret fjala Shoah, që do të thotë “katastrofë” apo “shkatërrim i plotë”.
