[ Libra NëLinjë ]
Vështrim:
Kushtetuta aktuale e Maqedonisë së Veriut me të meta të mëdha juridike!
Përgjigjja e saktë për këtë pyetje është: JO. Shqiptarët në Maqedoninë e Veriut nuk janë ende shtetformues. Por pse bullgarët, si pakicë dhe në numër shumë më të vogël se shqiptarët, kanë kërkesa zyrtare jo vetëm ndaj Qeverisë së Maqedonisë së Veriut, por edhe ndaj BE-së…?
Nga Safet SADIKU
Çfarë do të thotë të jesh „shtetformues”? Të qenët shtetformues nënkupton: 1) Njohje kushtetuese dhe politike si një nga kombet bazë mbi të cilin është ndërtuar shteti. 2) Pjesëmarrje të barabartë në institucionet shtetërore, siç janë kuvendi, qeveria, gjyqësori, ushtria, etj. 3) Barazi gjuhësore, kulturore dhe arsimore jo vetëm si pakicë, por si popull bashkëthemelues i shtetit.
Në kuptimin kushtetues dhe juridik, shqiptarët në Maqedoninë e Veriut ende nuk janë të njohur si popull shtetformues, pavarësisht se zyrtarisht thuhet se përbëjnë rreth 25-30% të popullsisë së përgjithshme dhe luajnë një rol kyç në jetën politike, kulturore dhe institucionale të vendit.
Kushtetuta e Maqedonisë së Veriut, pas Marrëveshjes së Ohrit (2001), njohu njëfarë barazie gjuhësore dhe përfaqësimi për shqiptarët, por nuk i njeh ata si komponentë themelorë të shtetësisë, në mënyrën që ndodh me komunitetet në shtete si Belgjika.
Belgjika është një shtet federal me tre komunitete gjuhësore dhe kulturore shtetformuese: komuniteti flamand, frëngjishtfolës dhe gjermanofolës. Secili prej tyre ka kompetenca të përcaktuara kushtetuese, përfaqësim të barabartë në institucionet federale dhe pavarësi të plotë në çështje kulturore, arsimore dhe gjuhësore.
Kushtetuta belge nuk e trajton shtetin si njësh komunitar, por si një bashkëjetesë e barabartë e komuniteteve që formojnë bashkë federatën. Në krahasim, Kushtetuta e Maqedonisë së Veriut vazhdon të ketë një strukturë unitare me elementë etnikë të hierarkizuar. Neni i parë i saj thotë se “Maqedonia e Veriut është shtet i maqedonasve…”, ndërsa popujt e tjerë përmenden si “pjestarë të bashkësive që jetojnë në shtet”, duke e mbajtur parimin e popullit shtetformues ekskluzivisht për maqedonasit.
Kushtetuta e vitit 1991 (me pak ndryshime pas Marrëveshjes së Ohrit) e përkufizon Maqedoninë e Veriut si shtet të popullit maqedonas dhe të komuniteteve të tjera që jetojnë aty, përfshirë shqiptarët, por që ende nuk i njeh si popull dhe si komb bashkëthemelues të shtetit. Preambula e kushtetutës, në parim flet për: “Qytetarët e Maqedonisë“: maqedonasit, shqiptarët, turqit, vllehët, serbët, romët, boshnjakët dhe të tjerët…” Kjo është quajtur një formulë kompromisi e dalë nga Marrëveshja e Ohrit, por jo një barazi reale në statusin e të qenit shtetformues. Të gjitha tjerat vlerësime nuk kanë bazë juridike, por janë vetëm folklor për publikun…
Marrëveshja e Ohrit (2001) është vlerësuar një hap përpara, por jo zgjidhje përfundimtare…
Marrëveshja e Ohrit erdhi si pasojë e konfliktit të vitit 2001 ku edhe pala maqedone u detyrua të ulet në tryezë, për ta nënshkruar këtë marrëveshje, e cila parashikoi: 1) Barazi të gjuhës shqipe në zonat ku shqiptarët janë më shumë se 20% thuhej në dokument, (pavarësisht faktit se shqiptarët e kalonin 40% të popullsisë së përgjithshme!). 2) Pjesëmarrje më të drejtë në administratë dhe polici. 3) Arsim në gjuhën shqipe (p.sh., themelimi i Universitetit të Tetovës dhe më pas i UEJL). Por, Marrëveshja nuk e zgjidhi çështjen themelore të statusit politik të shqiptarëve si komb shtetformues.
Pse shqiptarët nuk janë ende shtetformues edhe juridikisht në Maqedoninë e Veriut?
Disa nga arsyet janë: 1) Frika e establishmentit maqedonas nga ndarja e pushtetit në mënyrë reale. 2) Një identitet kombëtar maqedonas, siç dihet është ende i brishtë, që e shikon përfshirjen e shqiptarëve si kërcënim dhe jo si pasuri. 3) Presioni ndërkombëtar për stabilitet, jo asnjëherë presion për drejtësi reale. 4) Mungesa e unitetit politik të partive shqiptare, që shpesh e kanë lënë këtë kërkesë si slogan vetëm elektoral. Dhe mbas fushatave elektorale, çështjet e pazgjidhura të shqiptarëve, përsëri kanë ngecur në vend!…
Pasojat e mosnjohjes si shtetformues; Natyrisht se në një ditë të bukur shqiptarët mund të vetëdijësohen në nivel të popujve të Perëndimit, dhe t’i thurin ja tri fjali juridike dhe të kërkojnë statusin e të qenurit shtetformues ashtu siç është modeli i Belgjikës, ku gjuha frenge dhe holandishtja (dhe gjermanishtja me % të vogël në disa zona banimi) kanë status reciprok, të njohjes zyrtare si dhe çdo sektor tjetër i jetës së qytetarëve është përshtatur edhe me ligje juridike në takortësim të plotë. Ndonëse, ende edhe sot në Maqedoninë e Veriut:
1) Shqiptarët nuk ndihen pjesë e barabartë e shtetit, sepse juridikisht nuk janë shtetformues. 2) Kultura, gjuha dhe historia shqiptare nuk gëzojnë promovim dhe mbrojtje të barabartë. 3) Institucionet shtetërore (policia, gjykatat, diplomacia) nuk reflektojnë përbërjen etnike të shtetit. 4) Dëmtimi i pabarazisë në aspektin social dhe rreziku i ndarjes etnike të shoqërisë, edhe në përditshmërinë tonë është shumë i pranishëm.
Çfarë mund të kërkohet në ditën e nesërme e tutje? Kërkesa për:
1) Ndryshim kushtetues që i njeh qartë shqiptarët si komb shtetformues në Maqedoninë e Veriut. 2) Garantim i barazisë së gjuhës shqipe në të gjithë territorin. 3) Përfaqësim proporcional në të gjitha institucionet. 4) Eventualisht zbatimi i drejtë dhe i plotë i Marrëveshjes së Ohrit, si kusht i parë i fillimit për ndërtimin e një marrëveshjeje të re politike për shtetin dyetnikë.
Sot shqiptarët në Maqedoninë e Veriut janë autoktonë, dhe në shënimet zyrtare përbëjnë mbi 20% të popullsisë (por jozyrtarisht konfirmohet se në realitet bëhet fjalë për një shifër të lartë, mbi dyfishin e pjesës zyrtare) Siç dihet edhe shqiptarët sot kontribuojnë në të gjitha aspektet e shtetit, por ende nuk janë juridikisht shtetformues. Kjo është një padrejtësi historike dhe politike, që ka nevojë për një zgjidhje të guximshme dhe të drejtë, për hir të paqes, barazisë dhe të ardhmes së përbashkët, që afron siguri dhe stabilitet.
Procesi i asimilimit përmes emrave dhe mbiemrave
Po, edhe kjo temë është një çështje dhumë e rëndësishme dhe një nga debatet më të mëdha politike dhe kushtetuese në Maqedoninë e Veriut: pozita juridike e shqiptarëve si bashkësi etnike autoktone, që përbën një pjesë të konsiderueshme të popullsisë, por që ende nuk gëzon statusin e shtetformuesit në mënyrë të qartë dhe të barabartë me maqedonasit.
Asimilimi i shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut ka një histori të gjatë dhe të ndërlikuar, veçanërisht në periudhat e ndryshme të administratës ish – jugosllave dhe më pas në shtetin maqedonas pas shpalljes së pavarësisë në vitin 1991. Një nga aspektet më të dukshme të këtij procesi është ndryshimi i emrave dhe mbiemrave të shqiptarëve, përmes shtimit të prapashtesave sllave si -ski, -ovski, ose -ev/-ov, që janë karakteristike për emrat maqedonas dhe sllavë në përgjithësi.
Ky proces është bërë përmes administratës shtetërore, kryesisht në dokumentet personale si: çertifikatat e lindjes, letërnjoftimet, pasaportat, regjistrat e shkollave dhe punës etj. Shembuj konkretë: “Osmani” është kthyer në “Osmanovski”, “Imeri” në “Imerovski”, “Shabani” në “Shabanovski”, “Aliu” në “Aliev” ose “Aliovski” Këto ndryshime janë bërë pa pëlqimin e individëve ose janë imponuar si standard për të pasur dokumentacion të vlefshëm në sistemin administrativ. Fatkeqësia më e madhe është se këto fenomene asimiluese nga administratat e dhunshme janë të pranishme edhe sot e kësaj dite…
Qëllimi i kësaj politike është i qartë
Kjo politikë mund të shihet si pjesë e një strategjie më të gjerë të: Uniformizimit kulturor dhe etnik në shtetin maqedonas. Dobësimit të identitetit kombëtar shqiptar. Mënjanimit të pranisë shqiptare nga dokumentet zyrtare dhe nga shoqëria publike. Shpesh, kjo është krahasuar me politika të asimilimit të detyruar që janë përdorur edhe në vende të tjera në Ballkan dhe më gjerë, dhe që në shumë raste janë konsideruar si forma të diskriminimit etnik, në disa raste edhe me elemente fashiste ose shoviniste. Pasojat gjithmonë kanë qenë të mëdha. Pra, te shqiptarët ka dominar ndjenja e përjashtimit dhe diskriminimit. Pra, logjka e pranishme se:
1) Shqiptarët ndihen të huaj në vendin e tyre, ku identiteti i tyre përpiqet të shtrembërohet, dominon edhe sot. 2) Janë shumë të pranishme problemet ligjore dhe administrative për ata që duan të rikthejnë emrin e tyre origjinal. 3) Dhe dominon mungesa besimit në institucionet shtetërore.
Situata edhe sot vazhdon të jetë e njëjtë… Edhe pse pas Marrëveshjes së Ohrit në vitin 2001 u premtuan të drejta më të mëdha për shqiptarët, shumë nga këto politika ende nuk janë ndryshuar në praktikë. Shumë shqiptarë ende figurojnë me forma të sllavizuara të emrave dhe mbiemrave në dokumentet zyrtare, por edhe në ambiente publike; në rrugët e vendbanimeve shqiptare, në sinjalistikën e rrugëve etj . Procesi për rikthimin e emrave origjinalë është burokratik, i ngadaltë dhe shpesh me pengesa politike ose institucionale.
Asimilimi përmes ndryshimit të emrave dhe mbiemrave është një politikë e qëllimshme, e trashëguar nga ish koha e Jugosllavisë, që ka lënë gjurmë të thella në ndërgjegjen kombëtare të shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut. Kjo është një formë e identitetit të mohuar, dhe një plagë e hapur për shumë familje shqiptare që sot përpiqen të ruajnë identitetin e tyre në një shtet ku shumë veprimtari ndihen si qytetarë të dorës së dytë.
Prandaj futja në BE e shqiptarëve nőn këtë ombrellë shtetërore që quhet Maqedoni e Veriut, si një popull i mohuar juridikisht pa njohjen e të drejtës autoktone dhe shtetformuese, është një proces dhe skandal tjetër politik, që nesër do të ndodh para syve tanë… Në të njëjtën kohë ne sot mjerisht bëjmë vetëm sehirë dhe nuk tregojmë se vlerat tona kombëtare duhet të mbrohen ashtu si të popujve të tjerë për rreth, por edhe në rrugëtimin drejt BE-së!
