[ Libra NëLinjë ]
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
TRAKI I LËVIZJES POPULLORE PËR REPUBLIKËN E KOSOVËS
Në një prej përshkrimeve më të detajuara dhe domethënëse mbi funksionimin e brendshëm të Lëvizjes Popullore për Republikën e Kosovës (LPRK), autori rikujton një moment kritik të vitit 1989 – një kohë e ngarkuar me tension politik, me pasiguri institucionale dhe me represion të shtuar mbi shqiptarët në ish-Jugosllavi. Pikërisht në këtë kontekst të rënduar, Komiteti Drejtues i LPRK-së kishte marrë vendimin për të ndërmarrë një akt të guximshëm politik: përgatitjen dhe shpërndarjen e një trakti që do të pasqyronte në mënyrë të qartë e të fuqishme gjendjen e rëndë të popullit shqiptar në federatën jugosllave.
Ky vendim nuk ishte i thjeshtë as në përmbajtje, as në realizim praktik. Shpërndarja e një trakti, në kushtet e një regjimi që kontrollonte çdo formë komunikimi dhe e cilësonte si akt armiqësor çdo shprehje të lirë politike, ishte një ndërmarrje me përmasa të jashtëzakonshme rreziku. Veprimtaria e tillë kërkonte jo vetëm vendosmëri ideologjike, por edhe një strukturë të organizuar të mirëmenduar dhe një etikë të fortë konspiracioni. Çdo hap – nga përpilimi i përmbajtjes, redaktimi, miratimi nga organet përkatëse të lëvizjes, deri te shtypja dhe shpërndarja në terren – duhej të realizohej me kujdes të skajshëm dhe me besueshmëri të plotë në njerëzit e përzgjedhur për këtë detyrë.
Në mënyrë të veçantë, autori vë në dukje se për të ndërmarrë një aksion të tillë, përzgjidheshin individë të dëshmuar – kuadro të formuar politikisht dhe me nivel të lartë besimi, të aftë të përballonin jo vetëm vështirësitë teknike të operacionit, por edhe pasojat eventuale që do të vinin nga zbulimi apo ndëshkimi nga ana e pushtetit. Këta njerëz, të cilët shpesh vepronin në mënyrë të izoluar, në grupe të vogla ose individë të vetëm, përfaqësonin shtyllën e rezistencës së heshtur – ata që, duke rrezikuar lirinë, punonin për mbajtjen gjallë të ndërgjegjes kolektive.
Po ashtu, vetë procesi teknik i shtypjes së traktit nuk ishte aspak i lehtë. Në mungesë të mjeteve moderne dhe përballë survejimit të vazhdueshëm, sigurimi i materialeve elementare si letra, bojëra e mjete të tjera të shtypit përbënte një sfidë më vete. Çdo copë letër dhe çdo ngjyrë shtypi merrnin peshën e një akti politik; çdo material i përdorur ishte një akt sfidimi ndaj një sistemi që kërkonte heshtje dhe nënshtrim.
Ky rrëfim, përtej aspektit faktografik, na fton të kuptojmë thellë se sa e vështirë dhe heroike ishte puna e strukturave ilegale të rezistencës shqiptare në Kosovë. Ai shërben si një kujtesë për gjeneratat e sotme dhe të ardhshme se liria e sotme është e ndërtuar mbi themelet e një përkushtimi të heshtur, të matur, por të pathyeshëm.
Nga perspektiva e brezave të sotëm, të rritur në një kohë të komunikimit të lirë, të teknologjisë së avancuar dhe të fjalës publike të pakufizuar, mund të duket thuajse e pabesueshme që një copëz letre – një fletë e vogël, e njohur si “trakt” – të ketë pasur fuqinë të tronditë themelet e një pushteti të tërë dhe të shkaktojë pasiguri reale tek strukturat shtypëse të një regjimi. Për të rinjtë e kësaj kohe, që informacionin e qarkullojnë përmes një klikimi dhe që shprehjen politike e përjetojnë përmes rrjeteve sociale, është e vështirë të kuptohet se çfarë përfaqësonte një trakt i shtypur në fshehtësi në kushtet e një okupimi të egër.
Në realitetin e asaj kohe, megjithatë, një trakt nuk ishte vetëm letër me fjalë – ai ishte zë i ndaluar, thirrje për vetëdije, simbol i një guximi të heshtur dhe akt sfidues ndaj pushtetit. Ishte dëshmi se fjala mund të bëhej armë, dhe se ideja e lirisë mund të qarkullonte edhe në format më të thjeshta, por me ndikim të madh. Këto fletëza të shpërndara natën, në fshehtësi të plotë, përbënin një kërcënim të drejtpërdrejtë ndaj narrativës zyrtare të pushtuesit, ndaj sistemit të tij të kontrollit dhe ndaj iluzionit të tij për stabilitet politik.
Prandaj, edhe pse në pamje të parë mund të duken të parëndësishme për syrin e sotëm, në kontekstin historik ato ishin akt-akuzë ndaj pushtimit dhe shpresë për një të ardhme ndryshe. Dhe pikërisht kjo është arsyeja pse regjimi i kohës reagonte me frikë dhe ashpërsi – sepse e dinte fuqinë e mendimit të lirë, edhe kur ai përhapej në mënyrën më primitive dhe të rrezikshme për kohën.
Në kontekstin e shoqërisë së sotme, ku liria e shprehjes është në shumë raste e garantuar dhe platformat për komunikim janë të shumta dhe lehtësisht të aksesueshme, ideja e shprehjes së mendimeve dhe bindjeve politike nuk bart më peshën dhe rrezikun që kishte dikur. Sot, çdo individ ka mundësinë të artikulojë pikëpamjet e tij përmes një statusi në rrjetet sociale, të botojë opinionet në media elektronike, portale apo forume të ndryshme, duke u bërë pjesë e debatit publik pa frikën e ndëshkimit fizik apo juridik. Shprehja është bërë një e drejtë e zakonshme, një akt i përditshëm që shpeshherë merr formën e komunikimit spontan dhe pa pasoja.
Ky kontrast i thellë me realitetin e së kaluarës, veçanërisht në rrethana represive si ato të Kosovës gjatë periudhës së pushtimit jugosllav, ku çdo fjalë e shkruar që dilte jashtë kornizës së ideologjisë zyrtare përbënte një kërcënim për shtetin dhe si e tillë ndëshkohej me ashpërsi. Traktet ilegale, të shkruara dhe të shpërndara në fshehtësi, përbënin jo vetëm një formë alternative komunikimi, por edhe një akt të guximshëm rezistence ndaj regjimit. Çdo përpjekje për të shpërndarë një trakt ishte një sfidë ndaj kontrollit absolut të pushtetit mbi informacionin dhe opinionin publik.
Pasojat e zbulimit të një trakti ishin të rënda dhe ndëshkuese: individët që kapeshin duke i shpërndar këto materiale përballeshin me hetime të gjata, përjashtime nga puna, ndjekje të vazhdueshme nga strukturat e sigurisë, dhe shpeshherë me dënime të rënda me burg. Kjo tregon se çmimi i së vërtetës në atë kohë nuk ishte thjesht simbolik – ai matej me vite jete të humbura në burgje, me sakrifica personale dhe familjare, me stigmatizim dhe përjashtim nga jeta publike.
Ky ndryshim thelbësor ndërmjet dy kohërave na fton të reflektojmë mbi vlerën e fjalës së lirë dhe mbi përgjegjësinë që bartin ata që sot e kanë atë në dorë, pa rrezikun e pasojave të rënda. Liria e shprehjes, për të cilën u pagua një çmim i lartë, nuk është vetëm një privilegj modern, por një trashëgimi që duhet ruajtur me ndërgjegje dhe respekt.
Nëse vetëm një trakt, një fletë e vetme e shtypur në fshehtësi, ishte e mjaftueshme për të shkaktuar ndëshkime të rënda nga aparati represiv i kohës, mund të imagjinohet lehtësisht se çfarë pasojash ndëshkuese bartnin botimi dhe qarkullimi i një gazete të ndaluar, përgatitja e një libri të paligjshëm, apo ekzistenca e një baze organizative që përmbante materiale teknike dhe propaganduese që sfidonin drejtpërdrejt rendin ideologjik të pushtuesit. Në kontekstin e Jugosllavisë së Titos, ku çdo fjalë jashtë kontrollit shtetëror përjetohej si kërcënim, këto akte përbënin jo vetëm kundërvajtje politike, por konsideroheshin si krime të rënda kundër shtetit.
Përkundër këtij realiteti të ashpër, ajo periudhë historike u karakterizua nga një ndjenjë e jashtëzakonshme e përkushtimit atdhetar, një vullnet i pathyeshëm për të vazhduar punën kombëtare pavarësisht rrezikut. Kjo frymë veprimtarie ilegale nuk ishte spontane apo e çorganizuar, por përkundrazi, karakterizohej nga një disiplinë e lartë organizative, nga një vetëkontroll moral dhe ideologjik, dhe nga një ndjenjë e thellë e sakrificës personale. Veprimtarët e asaj kohe ishin të gatshëm të flijonin komoditetin, sigurinë, madje edhe jetën, për të realizuar misionin që kishin marrë përsipër.
Në këtë kontekst të përkushtimit dhe disiplinës, në tetorin e vitit 1989, një ndër aktet më domethënëse të lëvizjes ishte përgatitja dhe shpërndarja e një trakti që denonconte situatën politike dramatike të shqiptarëve në ish-Jugosllavi. Ky trakt nuk ishte vetëm një dokument propagandistik, por një akt politik me peshë të madhe, një sfidë e hapur ndaj sistemit shtypës. Detyra për të përgatitur dhe çuar deri në fund këtë veprimtari të ndjeshme dhe të rrezikshme i ishte besuar Arif Seferit – një ndër figurat qendrore të lëvizjes ilegale, i cili më pas do të nderohej me titullin “Dëshmor i Kombit”. Puna e tij nuk përfundonte thjesht me përpilimin e fjalëve – ai ishte përgjegjës për të gjitha fazat përcjellëse deri në shtypje, duke mbajtur mbi vete barrën morale dhe politike të një ndërmarrjeje që nëse do të zbulohej, do të sillte pasoja të rënda për të dhe për strukturën e tërë që e mbështeste.
Ky episod i dokumentuar na rikujton se lufta për liri nuk është zhvilluar vetëm me armë në duar, por edhe me fjalë të shtypura fshehurazi, me ide që udhëtonin nën hijen e frikës, por që ushqenin shpresën kolektive për çlirim. Është një kujtesë për sakrificën e atyre që, me një vetëdije të lartë kombëtare, nuk kursyen asgjë nga vetja për të mbrojtur dinjitetin dhe të ardhmen e popullit të tyre.
Në përpjekjen për të rindërtuar kujtesën historike të një periudhe të mbushur me tension, sakrificë dhe përkushtim, Fitor Seferi – biri i veprimtarit të njohur Arif Seferi – ndërmori një rrugëtim personal dhe hulumtues, përtej asaj që kujtesa e fëmijërisë së hershme mund t’i ofronte. Në moshë shumë të re në kohën kur zhvilloheshin ngjarjet për të cilat sot shkruan, ai ndiente se copëzat e kujtimeve që mbante nuk ishin të mjaftueshme për të ndriçuar të plotë rrugën e babait të tij dhe të lëvizjes që ai përfaqësonte. Kjo ndjenjë e mungesës e shtyu ta ndërmerrte një detyrë më të thellë: të kërkonte dëshmi, të intervistonte njerëz që kishin njohur Arif Seferin nga afër, dhe të dokumentonte me përpikëri rrëfimet e tyre, për ta sjellë në dritë një portret më të plotë, më njerëzor dhe më historik të një figure që sot nderohet si Dëshmor i Kombit.
Megjithatë, përtej përpjekjeve dokumentuese, ai shpreh me bindje se, pavarësisht moshës së tij të re në atë kohë, mbante ende të freskëta në kujtesë imazhet dhe ndjesitë e asaj që ndodhte përreth tij. Ai kujton me saktësi atmosferën e ngarkuar, përgatitjet e kujdesshme dhe punën intensive që zhvillohej në shtëpinë e tyre – një shtëpi që kishte kaluar përtej funksioneve familjare dhe ishte shndërruar në një bazë të rëndësishme të Lëvizjes Popullore për Republikën e Kosovës (LPRK). Në këtë hapësirë, në kushte rreziku të vazhdueshëm, ishte organizuar dhe shtypur një ndër traktet më të rëndësishme të lëvizjes – ai i tetorit të vitit 1989 – një akt që përfaqësonte jo vetëm një akt politik, por edhe një shenjë të qartë të guximit dhe përkushtimit të atyre që i qëndruan pushtimit jo me armë, por me fjalë, me ide dhe me veprim të strukturuar.
Përmes këtij kujtimi të përpunuar me ndjeshmëri dhe ndërgjegje historike, Fitor Seferi ndërton jo vetëm një narrativë personale mbi babain e tij, por edhe një dëshmi kolektive për brezat e ardhshëm. Është një përpjekje për të dokumentuar se si edhe muret e një shtëpie të thjeshtë mund të mbartin mbi vete historinë e një lëvizjeje të tërë dhe se si kujtesa, sado e hershme apo e fragmentuar, mund të bëhet themel për ndriçimin e të vërtetave të mëdha historike.
Gjatë përpjekjes së tij për të rindërtuar sa më saktë dhe me integritet historik rrugën e babait të tij dhe dimensionin më të gjerë të veprimtarisë së Lëvizjes Popullore për Republikën e Kosovës (LPRK), Fitor Seferi ndërmori hapa të rëndësishëm përtej kufijve të kujtesës personale apo të dokumenteve arkivore. Një nga vendimet më me vlerë të këtij procesi ishte vendosja e kontakteve me ish-aktivistë të LPRK-së – njerëz që jo vetëm kishin njohur nga afër Arif Seferin, por kishin qenë pjesë e së njëjtës frymë ideologjike, të të njëjtit rrjet rezistence dhe përpjekjeje kolektive për çlirim.
Ky hap, i cili doli të ishte i menduar dhe jashtëzakonisht i frytshëm, solli jo vetëm dëshmi të reja, por edhe reflektime të thella nga bashkëkohësit. Ndër ta, një zë i veçantë është ai i Agim Shillovës – mik i ngushtë i Arif Seferit dhe një figurë e njohur e diasporës shqiptare në Zvicër, i cili rikthen me ndjeshmëri kujtimin e angazhimit të tij në vitet e turbullta të dekadës së fundit të shekullit XX.
( vijon )
