Njerëzit duket se janë të lodhur nga Putini dhe Putini duket se e ndjen veten duke u dridhur, tha një analist i shoqërisë bashkëkohore ruse me bazë në Moskë. Rezultati mund të jetë i tmerrshëm. Ilustrimi nga Nicholas Konrad / The New Yorker; Burimi i fotografive nga Getty
Dërgesa
Edhe nëse mbajtja e tij në pushtet është e pasigurt, ai prapë mund të bindë rusët, se e gjithë bota po komploton kundër tyre.
Nga Masha Gessen, 1 mars 2022 – NewYorker.com – Përktheu Arben Çokaj
Bëni një shëtitje nëpër Moskë këto ditë dhe do të shihni ekspozita gjigante, të ndritura – galeri të tëra dhe fasada ndërtesash të përbëra nga llamba. Ju do të shihni grupe shkëlqyese të mallrave luksoze, lajmëtarë që vrapojnë me çanta shpine kubike dhe restorante që mbushen vonë gjatë ditës dhe qëndrojnë të ngopur gjatë natës. Disa nga ato restorante kanë televizorë gjigantë dhe mund të shihni gara sportive, video muzikore dhe kanale lajmesh në to, por ajo që nuk do të shihni është ajo që dominon ekranet televizive kudo në botë: imazhet e luftës në Ukrainë. Ju nuk do të shihni strehimore për bomba në metrotë madhështore të epokës sovjetike, ndërtesa apartamentesh të bombarduara ose tanke të djegur. Nga shumica e paraqitjeve, Moska është një qytet në paqe.
Çdo gjë që e prish këtë pamje – qoftë një person që qëndron vetëm me një fletë letre që thotë “Jo luftës” ose grupi i vogël, që u mblodh dhe qëndroi në heshtje në sheshin Pushkin të Moskës të shtunën mbrëma, ose mijëra që kanë marrë pjesë në marshime kundër luftës përreth vendit, që nga e enjtja e kaluar, ditën kur Rusia filloi pushtimin e saj në shkallë të gjerë të Ukrainës, është përgjuar nga policia shpejt dhe brutalisht. Herë pas here në Moskë, mund të shihni një grumbull oficerësh policie me pajisje për rebelim dhe një autobus të burgosurish të parkuar në anë të rrugës, me motorin e fikur – që do të thotë se njerëzit brenda po ftohen shumë ndërsa autobusi mbushet ngadalë.
Në qendër të qytetit, autobusët e policisë janë parkuar prej ditësh, me sa duket në rezervë në rast të një operacioni më të madh. OVDInfo, një organizatë që gjurmon persekutimin politik, ka dokumentuar rreth gjashtë mijë e katërqind ndalime që nga e enjtja, në më shumë se njëqind qytete. Dy mijë e tetëqind prej tyre – në pesëdhjetë e gjashtë qytete të ndryshme – ishin të dielën, më 27 shkurt, në përvjetorin e shtatë të vrasjes së politikanit opozitar Boris Nemtsov.
Mbrëmjen e së enjtes së kaluar, Grigory Yudin, një sociolog dhe filozof, dhe gruaja e tij Anastasia Yudina, një studiuese marketingu, shkuan në Sheshin Pushkin për të protestuar kundër pushtimit. Ata zbritën nga metroja dhe më pas, Yudin më tha: “Ndodhi diçka. E kuptova që po rrëzohesha.” Yudina po bënte një foto të tufave të policisë me veshje për rebelim në atë moment. Kur ajo u kthye, burri i saj ishte zhdukur. Yudin ishte ngarkuar në një autobus policie dhe, me shumë njerëz të tjerë, ai u dërgua në një zonë në periferi të qytetit. Herën tjetër që Yudina e pa atë, rreth një orë e gjysmë më vonë, ishte në një ambulancë jashtë stacionit të policisë. “Ai ishte me një mbajtës të qafës,” më tha ajo. “Ai ishte i mbuluar me pisllëk – ata duhet ta kenë tërhequr zvarrë. Ai ishte i hutuar.” Yudin kishte qenë brenda dhe jashtë vetëdijes. Kur u takuam të dielën, në një nga ato restorantet komode dhe të shijshme të Moskës, Yudin kishte ende një sy të fryrë dhe një gërvishtje të dukshme në tëmthin e majtë.
Ne nuk po mblidheshim për të diskutuar historinë e arrestimit dhe rrahjes së Yudinit – këto histori janë të shumta – por sepse Yudin është një nga analistët më të thellë të politikës dhe shoqërisë bashkëkohore ruse. “Unë mendoj se tani është një pikë kthese,” tha ai. Ne po flisnim për fundin e botës, siç e njohim ne: A do të ishte fundi i mbretërimit të gjatë të Vladimir Putinit apo, më mirë, fundi i botës? “Nëse ata nuk mund të sigurojnë një fitore ushtarake – të paktën të marrin Kievin dhe Kharkivin – atëherë Putini do të kalojë në trajtimin e sanksioneve të SHBA-së si një deklaratë lufte. Do të jetë bota kundër Putinit, dhe Putinit do t’i duhet të ngrejë aksionet – duke kërcënuar, të themi, të vendosë një armë bërthamore në qendër të botës, që ai beson se është në Nju Jorku.”
I kishim fikur telefonat gjatë kësaj bisede. Kur e ndeza mbrapsht timen pas rreth një ore, pashë se Putini kishte vënë forcat bërthamore ruse në gatishmëri të lartë. “Kështu fillon,” tha Yudin. E megjithatë, ai shtoi: “Në këtë situatë të re, nuk mund ta imagjinoj se ai do të jetë në gjendje të mbajë pushtetin e tij. Nga ana tjetër, ne gjithmonë e kemi nënvlerësuar aftësinë e tij për të qëndruar në këmbë.”
Kanalet ruse të lajmeve publikuan një video të shkurtër të Putinit duke urdhëruar ministrin e tij të mbrojtjes, Sergey Shoigu, dhe kreun e shtabit të përgjithshëm, Valery Gerasimov, të dy të ulur pranë njëri-tjetrit, si dy fëmijë të thirrur në zyrën e drejtorit, duken të lodhur dhe të fryrë. – të rrisin nivelin e gatishmërisë bërthamore të Rusisë. Televizioni shtetëror e prezantoi Presidentin si të sigurt dhe vendimtar, por dukej se Putini ndjeu se ishte mashtruar nga ushtria e tij. “Ai ka llogaritur qartë se ka gabuar në të paktën dy pika,” tha Yudin. Duket se gjeneralët i kishin premtuar Putinit një Blitzkrieg (luftë të shpejtë), që tashmë kishte dështuar. Vetë Putini, me sa duket, kishte imagjinuar se ukrainasit do ta mirëprisnin ushtrinë ruse krahëhapur. “Është ky koncept që nuk ka gjë të tillë si Ukraina, një ide e çmendur mbi të cilën ai ka bazuar një operacion të tërë ushtarak,” tha Yudin. Putini duket se e ka nënvlerësuar jashtëzakonisht ushtrinë e Ukrainës dhe vendosmërinë e ukrainasve.
Edhe diktatorët më mendjemprehtë – që zakonisht do të thotë më paranojakët – shpesh arrijnë të mbivlerësojnë shtrirjen, popullaritetin dhe mençurinë e tyre. Ata rrethohen me sykofantë, mbyllin pjesën tjetër të botës dhe zakonisht, herët a vonë, bëjnë një hap të gabuar. Gjatë njëzet e dy viteve të tij në krye, Putini e ka mbyllur rrethin e tij të bashkëbiseduesve. Në dy vitet e fundit, frika nga Covid e ka detyruar atë në izolim pothuajse total. “Ky është një faktor i madh,” tha Mikhail Fishman, i cili drejton një shfaqje të analizës politike në kanalin e fundit televiziv të pavarur të Rusisë, TV Rain. “Ai është vetëm me njerëzit e tij më besnikë, të cilët në thelb jetojnë me të – adjutantët e tij, shërbëtorët e tij në një farë mënyre, të cilët e bëjnë të mundur mënyrën e tij të jetesës… Ata janë në të njëjtën pishinë, ndajnë të njëjtin vizion dhe nuk ka asgjë tjetër. Ata, sigurisht, mendojnë se ai është dërguar nga qielli, për të shpëtuar botën.”
Disa mënyra të vogla që Putin kishte dikur për t’u kontrolluar me realitetin e jashtëm, janë zhdukur gjatë pandemisë. Një shembull është konferenca e politologëve rusë dhe të huaj që ai ka mbledhur çdo vjeshtë që nga viti 2004. Por, në vitin 2020, ai erdhi në ngjarje vetëm virtualisht, dhe vitin e kaluar u izolua nga tubimi dhe u shfaq personalisht vetëm një herë, për të, lejoi të pranishmit t’i bëjnë pyetje; ai u ul në një skenë të largët, me një moderatore, që kishte dy javë në karantinë. Sipas Fishman, këshilltarët më të afërt të Putinit, nëse kërkojnë një takim, fillimisht duhet të sekuestrohen.
Ndërsa përfunduam drekën tonë vonë të dielën, Yudin argumentoi për të drejtën e tij për të marrë skedën. “Unë duhet ta shpenzoj këtë gjithsesi,” tha ai, sepse monedha ruse së shpejti do të bëhej e pavlerë. “Nesër, tregjet do të shemben,” parashikoi ai, dhe më pas rusët do të fillonin të kuptonin shkallën e katastrofës me të cilën po përballej vendi. Të nesërmen në mëngjes, tregjet u rrëzuan; Banka Qendrore e Rusisë ngriti normën e saj të interesit në njëzet për qind dhe ngriu hapjen e tregut të saj të aksioneve. Rubla arriti nivelin më të ulët historik prej nëntëdhjetë në një dollar dhe Sberbank njoftoi se do të paguante rreth dyzet për qind më shumë për dollarët aktualë, sesa para luftës.
Bankat dukeshin të frikësuara nga mbarimi i valutës së fortë dhe, sipas thashethemeve, disa makineri bankare po mbaronin rublat, por deri të hënën nuk kishte asnjë rrjedhje bankare të dukshme në kryeqytetin rus. Dy degë të vendosura në qendër të M.Video, një zinxhir elektronik dhe pajisjesh, ishin pothuajse plotësisht bosh: askush nuk dukej se po nxitonte të investonte në mallra të qëndrueshme. Taksitë, automjetet e përbashkëta të makinave dhe lajmëtarët në skuter dhe biçikleta – të gjitha shenjat e dukshme të tregtisë elektronike dhe komoditetit kibernetik të Moskës – ishin në vend, edhe nëse kartat e kreditit, të huaja dhe vendase, herë pas here dështonin. Në mbrëmje, një varg i gjatë të rinjsh të veshur në modë po prisnin kapuçinët në një kafene në Flacon, një nga disa fabrikat industriale në qytet, që janë kthyer në përdorim tregtar.
Një barist vazhdoi të shpallte me gëzim se Apple Pay, Google Pay dhe MasterCard nuk po funksiononin, por Visa ishte e mirëpritur. Në fakt, Apple Pay dhe Google Pay ishin kufizuar që nga fillimi i këstit të parë të madh të sanksioneve, por disa nga klientët e kafenesë duket se nuk e dinin këtë. A e dinin ata se bankat kryesore ruse kishin humbur tashmë aksesin në swift? Sido që të jetë, askush nuk dukej në panik. Dy nga miqtë e mi shkuan për të grumbulluar gjëra që nuk prishen. Të dy raportuan se supermarketet ku merrnin letrat e higjienës, kafen dhe makaronat, përndryshe po bënin punë normale, të ngadaltë, gjatë ditës.
Rusët do të ndjenin shumë shpejt efektet e kombinuara të një rënieje të shpejtë të çmimeve të monedhës, ndalimeve të eksporteve perëndimore dhe mbylljes së hapësirës ajrore: gjithçka do të bëhej më e shtrenjtë dhe e pakët. Por ankthi ekonomik kërkon një lloj konsensusi pasigurie dhe rusët kanë kaluar disa përplasje ekonomike më parë: në 1992, 1998, 2008 dhe 2014. Ata e dinë se mund t’i mbijetojnë. Këtë herë, më shumë se kurrë, ata e dinë se vështirësitë e tyre burojnë nga sanksionet e vendosura nga Perëndimi. E gjithë bota po komploton kundër Rusisë – dhe kjo është arsyeja pse, sipas Putinit, Rusia po bën atë, që po bën në Ukrainë në radhë të parë.
Autoritetet ruse kanë ndaluar fjalët si “luftë” ose “pushtim” për të përshkruar atë që ata duan ta quajnë një “operacion special” në Ukrainë. Të shtunën, autoriteti i mbikëqyrjes së komunikimit kërkoi që dhjetë media, duke përfshirë TV Rain dhe Novaya Gazeta, e cila është redaktuar nga marrësi i Çmimit Nobel për Paqe, Dmitry Muratov, të heqin raportet që e përshkruan luftën si një luftë, ose përndryshe ofruesit do të bllokojnë ueb-faqet e tyre dhe vendosin gjoba. Një pjesë e mbulimit duket se është bllokuar dhe disa pika të shitjes kanë filluar të ecin më me kujdes. TV Rain, për shembull, ndryshoi transmetimin e drejtpërdrejtë nga “Lufta në Ukrainë” në “Çfarë po ndodh në Ukrainë“. Të martën, autoritetet urdhëruan ofruesit e internetit të bllokonin aksesin në faqet e internetit të TV Rain dhe stacionit të pavarur radiofonik Echo of Moscow – dhe e hoqën transmetimin Echo.
Në mungesë të luftës, nuk mund të ketë viktima. Tetë vjet më parë, kur Rusia pushtoi Ukrainën për herë të parë, ndërkohë që mohoi praninë e trupave ruse në vend, gazetarët investigativë – veçanërisht ata nga Novaya Gazeta – gjetën mënyra për të thënë të vërtetën. Ata përdorën postimet e ushtarëve në mediat sociale, për të treguar se luftëtarët ishin në territorin ukrainas dhe gjetën disa nga varret e tyre. Vitin e kaluar, ushtria ndaloi përdorimin dhe posedimin e telefonave inteligjentë nga ushtarët. Një ligj i ri që hyri në fuqi më 1 shkurt të këtij viti, legalizon përdorimin e varrezave masive gjatë luftërave dhe gjendjeve të jashtëzakonshme. Këto masa mund ta bëjnë më të lehtë fshehjen e numrit real të humbjeve ushtarake, apo faktit të ndonjë viktime ndopak. Në pesë ditët e para të pushtimit, burimet ukrainase kanë raportuar humbje ruse në mijëra; Rusët nuk po nxjerrin numra.
Përpara se të shkoja në Rusi javën e kaluar, telefonova Valentina Melnikova, një nga themelueset e Komitetit të Nënave të Ushtarëve, një organizatë dikur e përhapur që u formua në vitin 1989, për t’u përballur me brutalitetin dhe fshehtësinë brenda ushtrisë ruse. Melnikova, e cila është ende aktive, më tha se organizata ishte një hije e vetvetes së saj të mëparshme dhe, veçanërisht, nuk kishte më kapituj në shumë qytete të Rusisë jugore pranë kufirit me Ukrainën. Gratë që dikur do të kishin punuar për të lidhur familjet dhe për të numëruar viktimat, ose kanë dalë në pension ose janë futur në pasivitet. Të dielën, komiteti i shkroi Kryqit të Kuq Ndërkombëtar, për të kërkuar ndihmë për gjetjen dhe sjelljen në shtëpi të trupave të ushtarëve rusë, që kanë vdekur në Ukrainë.
Ndërsa kanalet e lajmeve në mbarë botën transmetojnë raporte speciale nga qytetet ukrainase, që po bombardohen nga ushtria ruse, transmetimet ruse të lajmeve në kanalet e kontrolluara nga shteti, të cilat kanë monopolin e transmetimit televiziv, janë të shkurtra dhe pa ngjarje. Të hënën në mëngjes, emisioni i lajmeve në Rossiya, një nga kanalet zyrtare shtetërore, përmbante katër tituj: “Këshilli i Sigurimit i OKB-së ka diskutuar situatën në Ukrainë“; “Perëndimi vazhdon të pompojë Ukrainën plot me armë”; “Refugjatët nga Republika Popullore e Donetskut dhe Republika Popullore e Luganskut vazhdojnë të mbërrijnë në qytetet ruse”; “Bashkimi Evropian po mbyll hapësirën e tij ajrore për rusët; Ministria e Jashtme po punon për evakuimin e qytetarëve rusë.”
Me fjalë të tjera, bota po sulmon Rusinë, e cila është e zënë duke shpëtuar njerëzit e saj, të cilët janë të detyruar të ikin si nga Ukraina ashtu edhe nga Bashkimi Evropian. E gjithë kjo ishte e butë dhe pa gjak; Videot treguan përfaqësuesin rus në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, i cili dukej i mërzitur dhe i zemëruar, dhe gra dhe fëmijë që vinin nga Ukraina lindore, të cilët dukeshin të lodhur.
Audienca e televizionit transmetues anon më e vjetër; të rinjtë i marrin lajmet e tyre nga interneti. Ka pak shikues të zakonshëm të TV Rain ose lexues të mediave të pavarura në gjuhën ruse, të cilat po bëhen gjithnjë e më të vështira për t’u aksesuar pa përdorur rrjete private virtuale. Dhjetëra miliona njerëz nuk kërkojnë lajme, nëse nuk mendojnë se diçka e madhe ose e frikshme po ndodh, dhe për momentin, një përdorues i rastësishëm rus i internetit nuk ka arsye të mendojë një gjë të tillë. Unë fola me Lev Gershenzon, i cili dikur drejtonte krahun e lajmeve të Yandex, kompania më e madhe e teknologjisë ruse dhe motori i dytë më i madh i kërkimit – një lloj Google, Uber dhe Amazon në një.
Faqja kryesore e Yandex zakonisht ka pesë tituj në të njëjtën kohë. “Shumica e njerëzve thjesht shikojnë nëse ka ndodhur ndonjë gjë,” tha Gershenzon. “Dhe nëse ata kanë një ndjenjë se asgjë nuk është në rregull, ata kurrë nuk klikojnë në një titull. Kur ka ndonjë urgjencë, trafiku i klikimeve kërcehet me një faktor prej dy deri në tre. Kjo është arsyeja pse është kaq e rëndësishme që autoritetet të shmangin fjalën “luftë”, tha Gershenzon. “Për rusët, edhe tre breza të larguar nga Lufta e Dytë Botërore, fjala “luftë” është e frikshme. “Operacion special” ose “operacion ushtarak” thjesht nuk është.”
Faqja kryesore e Yandex është kaq e mërzitshme, tha Gershenzon, sepse, me marrëveshje me qeverinë, algoritmi i motorit të kërkimit nxjerr titujt vetëm nga një grup i vogël mediash të kontrolluara nga shteti. Të dielën, Gershenzon, i cili u largua nga Yandex News, në 2012, dhe që tani jeton kryesisht në Berlin, i shkroi një apel stafit aktual të Yandex në faqen e tij në Facebook. “Çdo ditë e luftës së Rusisë kundër Ukrainës është bërë e mundur sepse nuk ka protesta të vërteta masive kundër luftës në qytetet e Rusisë. Kjo nuk është aq shumë sepse njerëzit kanë frikë nga pasojat… por më së shumti sepse shumica dërrmuese e popullsisë nuk e di, se ushtria ruse ka bërë luftë në shkallë të gjerë për katër ditët e fundit. . . . [Nëse pesë titujt në faqen kryesore të Yandex] do të tregonin diçka si të vërtetën, kjo do të afronte fundin e luftës. Nëse kjo hapësirë do të ishte bosh, do të ishte gjithashtu mirë, sepse mund t’i detyronte njerëzit të mendojnë dhe të bëjnë pyetje. Por çdo orë dhe ditë që funksionon siç po funksionon tani, po mbështet përpjekjet e luftës.”
Në postimin e tij, Gershenzon u bëri thirrje punonjësve aktualë të Yandex, që ta kontaktojnë atë. Ai kishte një ide për inxhinierinë e shfaqjes së së vërtetës në faqen kryesore të motorit të kërkimit. “Mund të kishte zgjatur një gjysëm ore, një orë, një orë e gjysmë, por kjo do të kishte bërë një ndryshim,” më tha ai. “Dhe pamjet e ekranit do të kishin mbetur.” Askush nuk iu përgjigj thirrjes së tij.
Por, a do t’i kishte lëkundur apo edhe impresionuar njerëzit që, si shumica e rusëve, duket se ose nuk janë në dijeni të luftës ose e mbështesin atë, një ekspozim i papritur ndaj një titulli të vërtetë? Yudin, interesi akademik i të cilit është sondazhi i opinionit dhe përdorimi i tij në demokraci (ai nuk është një tifoz), tha se opinioni publik është jashtëzakonisht i vështirë për t’u matur. Kjo është veçanërisht e vërtetë, për një vend të atomizuar, në të cilin një makinë propagandistike ka zëvendësuar shumicën e mediave. Megjithatë, ai mendonte se mund të bënte disa përgjithësime. Njerëzit duket se janë të lodhur nga Putini, tha ai, dhe Putini duket se e ndjen veten të dridhur. Regjimi i tij, beson Yudin, mbështetet në një lloj legjitimiteti të zbrazët, që ai vetë e prodhon.
“Njerëzit e njohin autoritetin e Putinit, sepse mendojnë se popullsia qëndron pas tij. Ai tund shkopin e madh të këtij legjitimiteti, gjoja për të kërcënuar dhe nënshtruar burokratët, elitat dhe njerëzit.” Për shembull, kur vendi mban ato që i quan zgjedhje, burokratët detyrohen, nën kërcënimin e humbjes së punës, të grumbullojnë punonjës të shtetit në qendrat e votimit për të votuar për Putinin, i cili më pas përdor votat e tyre për të mbrojtur popullaritetin e tij dhe të drejtën e tij për të vazhduar imponimin e vullnetit të tij mbi njerëzit, që sapo e votuan nën presion. “Është njësoj si të përdhunohen dhe të detyrohen të bësh atë gjë, që do të përdoret për të të përdhunuar sërish”, tha Yudin.
Vetë prania e Ukrainës, një shoqëri e njohur që po zhvillon një sistem tjetër politik, është një kërcënim për Putinin. “Për të, është anti-Rusia,” tha Yudin. Putin vendosi të rrisë legjitimitetin e tij duke pushtuar Ukrainën, por veprimet e tij bazohen në premisa të rreme dhe në informacione të këqija, të cilat mund të thyejnë ciklin e tij legjitim-përjetësimin.
Një shoqëri e atomizuar e mbajtur së bashku nga një ideologji e mbyllur hermetikisht, mund të ndryshojë mendjen e saj kolektive me pothuajse një paralajmërim. Rusia e pa këtë të ndodhë në fund të viteve nëntëmbëdhjetë të viteve tetëdhjetë, kur shoqëria sovjetike u transformua në dukje, me sa duket brenda natës, nga glasnost. Nëse një ndryshim i detit do të ndodhë përsëri, ai mund të ndodhë tani, kur Putini ka mbledhur çdo forcë të mundshme kundër vetes. Edhe një pjesë e vogël e miliarderëve rusë, që kanë qenë besnikë ndaj Putinit, kanë bërë thirrje për paqe me kujdes – me shumë kujdes.
Putinit i pëlqen të tregojë një histori nga fëmijëria e tij, për një mi, që u përpoq ta ndiqte në një cep, derisa miu e ndoqi atë nga pas. Historia vazhdon të shfaqet në bisedat e mia në Moskë. Askush që e ka dëgjuar ndonjëherë nuk dyshon se Putini i rritur identifikohet me miun. Ai është një mi, me një buton bërthamor dhe një shtet policor në dispozicion të tij. Nëse ky është fundi i mbretërimit të tij, ngjarjet që mund të rrethojnë rënien e tij janë rrëqethëse për t’u menduar.
Më shumë për pushtimin rus të Ukrainës
- Pse John Mearsheimer fajëson SHBA-në për krizën në Ukrainë.
- Pushtimi rus ka detyruar qindra mijëra të ikin në kufirin polak.
- Çfarë do të thotë kërcitja e saberit bërthamor të Putinit?
- Marie Yovanovitch, ish-ambasadorja e SHBA-së në Ukrainë, diskuton luftën e Rusisë ndaj kombit dhe sulmin e Trump ndaj saj.
- Llogaritja e gabuar historike e Putinit, mund ta bëjë atë një kriminel lufte.
- Çfarë mund të bëjë Biden për të ndaluar Putinin?
Masha Gessen u bë shkrimtare e stafit në The New Yorker në 2017. Libri i saj i fundit është “Surviving Autocracy“.
