DASHURIA QË NUK NJEH AMSHIM

Sabile Keçmezi-Basha

(Sulejman Dërmaku, “Si një ëndërr”, Elegji, Prishtinë, 2025)

Ditë më parë mora në dorë librin e bashkëvendasit tim, Sulejman Dërmakut, “Si një ëndërr”, një elegji që nuk lexohet thjesht me shikim, por me gjithë peshën e zemrës. Që në faqet e para kuptova se nuk kisha përballë një lexim të zakonshëm, por një rrugëtim të brendshëm, ku fjala herë të përkëdhelte me butësi e herë të godiste me një dhimbje të mprehtë e të heshtur. Faqe pas faqeje, teksti u bë një ecje e ngadaltë nëpër ndjenja të thella, derisa libri u mbyll në duart e mia, por mbeti i hapur në shpirt.

U ndala. Heshta. Mendova. Dhe pyetja m’u shfaq vetvetiu, si një lutje e thyer që del nga thellësia e shpirtit: pse, o Zot, ndonjëherë ndodh edhe kjo? Si është e mundur që një dashuri kaq e madhe, kaq e pastër, të mbajë brenda vetes hijen e mërzisë dhe të mallit, të lindur nga dhimbja e humbjes, nga pamundësia njerëzore për ta pranuar mungesën? Është ajo gjendje ku dashuria nuk shuhet, por ndryshon formë, bëhet mall, bëhet plagë e heshtur, bëhet kujtim që dhemb pikërisht sepse ka qenë kaq i vërtetë.

Si nënë, lotët më rrëshqitën pa zhurmë, të rëndë dhe të heshtur, ashtu siç bien lotët kur fjala nuk mjafton më. Por këta lotë nuk janë vetëm të miat. Janë lotë që do t’i derdhte çdo njeri që ka pak zemër, pak ndjeshmëri, pak dhembje njerëzore për fatin e një djali të ri, për shuarjen e një jete ende të paplotësuar, për humbjen e një biri që nuk duhej të ishte larguar kaq herët. Është ajo dhembje universale që nuk njeh kufij, që bashkon nënat, prindërit, njerëzit, përpara fatit të pamëshirshëm që, ndonjëherë, duket se gabon adresë.

Sylejman Dërmaku njihet si një zë i veçantë letrar, si një autor që di t’i veshë fjalët me bukuri dhe t’i kthejë vargjet në përjetime që lexohen me kënaqësi, me atë ëndje të rrallë që lind vetëm kur fjala gjen vendin e saj të drejtë në shpirtin e lexuesit. Shkrimet e tij zakonisht të ftojnë, të qetësojnë, të bëjnë të ndalesh mbi estetikën e mendimit dhe harmoninë e ndjenjës. Por ky libër nuk ishte i tillë. Për të, unë nuk isha e përgatitur.

Nuk e hapa me pritjen e zakonshme të një leximi të bukur, por u gjenda përballë një teksti që nuk kërkonte thjesht vëmendje, por durim, heshtje dhe guxim për ta përballuar dhimbjen. Faqet nuk rridhnin si vargje që kënaqen të lexohen, por si plagë që hapen ngadalë, njëra pas tjetrës. Dhe atëherë kuptova se nuk thuhet kot se vetëm një dhembje e madhe është e aftë të lindë vepra të mëdha. Sepse këtu fjala nuk ishte zbukurim, por dëshmi; nuk ishte art për hir të artit, por një nevojë e brendshme për ta shndërruar humbjen në kujtesë dhe dhimbjen në kuptim. Ky libër nuk lexohet për t’u kënaqur, por për t’u përkulur para peshës së saj njerëzore.

Kështu ka ndodhur edhe me mikun tonë familjar, Sulejman Dërmakun, të cilit fati i ka vënë përballë provën më të rëndë që mund të njohë një prind: humbjen e djalit të vetëm, Mentorit. Kjo humbje nuk është thjesht një ngjarje, por një gjendje e përhershme e qenies, është dhembje që nuk shërohet, plagë që nuk mbyllet, dashuri që nuk shteron kurrë e nuk konsumohet me kohën. Ajo mbetet aty, e gjallë, e pranishme, si një frymëmarrje e padukshme që shoqëron çdo hap të ditës.

Për Sulejmanin, kjo dashuri e kthyer në mungesë është bërë edhe ilaçi i tij i përditshëm, një ilaç i heshtur për ditët e gjata e të lodhshme pa djalin, një shërim i çuditshëm që nuk premton harrim, por mbijetesë. Një ilaç pa efekte anësore, sepse ushqehet vetëm nga kujtimi, nga fjala, nga nevoja për ta mbajtur Mentorin gjallë nëpërmjet shkrimit. Jeta, siç thonë, vazhdon, por ajo ecën me një peshë tjetër, me një ritëm tjetër, me një heshtje që flet më shumë se çdo zë.

Dhe, nga ajo që kam lexuar e përjetuar si lexuese, rrallë—shumë rrallë—kam hasur në diçka kaq të bukur dhe njëkohësisht kaq të dhembshme. Është një bukuri që nuk lind nga qetësia, por nga përballja me humbjen. Një dhimbje që nuk të largon, por të afron më shumë me njeriun, me prindin, me dashurinë që nuk vdes, edhe kur jeta merr atë që është më e shtrenjtë.

Syla, si baba dhe si krijues, ka kaluar nëpër një dhembje të thellë, nga ato që e njohin edhe shumë të tjerë, por që secili e bart në mënyrën e vet, në heshtje dhe në vetmi. Është ajo dhembje që të shkul diçka nga brenda dhe të lë bosh, një plagë që nuk ka kohë shërimi dhe që nuk mësohet kurrë të quhet e kaluar. Si baba, ai e ka jetuar humbjen në çdo frymëmarrje. Si krijues, ai ka gjetur forcën për ta kthyer atë në fjalë.

Jo të gjithë arrijnë ta shprehin dhimbjen e tyre. Shumë e mbajnë të mbyllur brenda vetes, si një barrë që rëndon pa u dukur. Por Syla arriti ta shndërrojë këtë përjetim në vargje që nuk janë thjesht poezi, por gjurmë të një shpirti të plagosur. Janë vargje që nuk mbyllen me leximin e fundit, që nuk të lënë të qetë për një kohë të gjatë, sepse vazhdojnë të jetojnë brenda lexuesit, duke e detyruar të ndalet, të mendojë, të ndiejë.

Këto vargje nuk kërkojnë mëshirë, as ngushëllim të lehtë; ato kërkojnë prani. Të qëndrosh me to, të pranosh peshën e tyre, të dëgjosh atë që nuk thuhet drejtpërdrejt. Sepse aty, mes fjalës dhe heshtjes, Syla ka lënë dëshminë e një dhimbjeje njerëzore që, edhe pse universale, në vargjet e tij merr një zë të veçantë dhe të paharrueshëm.

Krahasimet që bën autori Dërmaku kanë fuqinë të të kthejnë pas, në një kohë që nuk largohet kurrë dhe që nuk të lë asnjëherë vetëm. Është një kohë që nuk njeh ikje, sepse jeton e ngulitur thellë në kujtesë, aty ku e shkuara dhe e tashmja bashkëjetojnë pa kufij. Përmes këtyre krahasimeve, lexuesi rikthehet në ditë që duken të afërta dhe të largëta njëkohësisht, në çaste ku gjithçka matet me atë që ka qenë dhe me atë që nuk është më.

Çdo krahasim është një hap drejt një kujtimi tjetër, një ndalesë në një moment ku dhimbja nuk zbehet, por përkundrazi, sa vjen e thellohet. Ajo rritet ngadalë, pa zhurmë, duke u ushqyer nga kontrasti mes dritës së dikurshme dhe errësirës së mungesës. Autori nuk krahasohet për të zbukuruar fjalën, por për të dëshmuar se si koha, në vend që të shërojë, ndonjëherë vetëm e riorganizon dhembjen, e bën më të vetëdijshme, më të pranishme.

Në këto kthime të vazhdueshme pas, lexuesi nuk mbetet spektator. Ai bëhet bashkudhëtar i një udhëtimi emocional, ku çdo krahasim hap një plagë të re, por edhe një dritare drejt së vërtetës njerëzore se ka humbje që nuk përfundojnë kurrë dhe se ka ditë që, sa më shumë i krahason me të sotmen, aq më shumë të mësojnë sa e pafund është dhembja që mbart dashuria.

Në poezinë “Vegim”, autori duket sikur i ka kapur përdore njëkohësisht dhembjen dhe gëzimin, duke i detyruar të ecin bashkë, edhe pse kjo bashkëjetesë është e rëndë dhe e pabarabartë. Jeta vazhdon, po, por jo ashtu siç ka qenë. Ajo vazhdon me ndalesa të brendshme, me çaste ku realiteti dhe kujtimi ngatërrohen deri në humbje kufijsh. Pikërisht aty lind poezia, në atë hapësirë të paqartë mes asaj që është dhe asaj që ishte.

Tim nip mbaj për dore
e të shoh ty,
biri im.
Para syve
më fanitesh –
realitet
apo vegim?

Këto vargje janë tejet të prekshme, sepse në to krahasimi nuk është figurë letrare, por përjetim i gjallë. Autori mban për dore nipin, një jetë që vazhdon, një shpresë që ecën përpara, dhe në të njëjtën kohë, para syve i shfaqet djali i humbur, biri i tij. Dy kohë, dy dashuri, dy gjendje shpirtërore bashkohen në një çast të vetëm, duke e bërë autorin të pasigurt nëse ajo që sheh është realitet apo vetëm një vegim i dhimbshëm i kujtesës.

Pikërisht kjo paqartësi e bën poezinë kaq të fuqishme. Sepse kur dhimbja është kaq e thellë, realiteti nuk është më i prerë, nuk ka më konture të qarta. Gëzimi për nipin përzihet me mallin për djalin, dhe mendja nuk arrin ta ndajë se çfarë po jeton dhe çfarë po kujton. Në këtë përplasje të brendshme, poeti nuk kërkon përgjigje; ai vetëm dëshmon. Dhe dëshmia e tij na prek, sepse aty ku ai dyshon mes realitetit dhe vegimit, secili prej nesh ndjen sa e brishtë është jeta dhe sa thellë mund të shkojë dashuria prindërore, edhe përtej humbjes.

Në këtë përmbledhje elegjish ka poezi që nuk lexohen lehtë, sepse që në vargun e parë ta shtrëngojnë kraharorin dhe ta mbushin frymëmarrjen me një dhembje të rëndë, pothuajse të padurueshme. Janë vargje që të ndalin, që të detyrojnë të mbyllësh librin për një çast, jo nga mungesa e forcës për të lexuar, por nga tepria e ndjenjës që të mbërthen brenda. Dhimbja bëhet fizike, e ndjeshme, si një peshë që nuk di ku ta vendosësh.

E tillë është edhe poezia “Njëshi”, ku autori, i mbështjellë nga një dhembje e thellë, përpiqet të thotë atë që gjuha vështirë se e mban, atë që mendja nuk arrin ta rregullojë dhe zemra nuk pranon ta pajtojë. Këtu fjala nuk vjen si shpjegim, por si thirrje e brendshme, si një habi e pafund përballë një përkimi tragjik që sfidon çdo logjikë njerëzore.

Si ndodhi vallë
Ditë-lindja e
Ditë-vdekja
të jetë e njëjta datë
e në shpirtin tim
të sjellë
edhe gëzim
edhe mandatë.

Në këto vargje, data nuk është më thjesht një shënim kalendarik, por një plagë e hapur që përmbledh dy skaje të jetës: fillimin dhe fundin. Autori pyet, jo për të marrë përgjigje, por sepse pyetja vetë është dhimbja. Si mund të bashkëjetojnë në të njëjtën ditë lindja dhe vdekja, gëzimi dhe morti, drita dhe errësira? Si mundet shpirti ta mbajë këtë peshë të dyfishtë pa u copëtuar?

Kjo poezi është një përplasje e heshtur mes ndjenjave që nuk pranojnë të renditen në radhë. Gëzimi nuk largohet, sepse lindja mbetet mrekulli; por as dhembja nuk zbehet, sepse vdekja është përfundim i pamëshirshëm. Të dyja qëndrojnë brenda autorit, të ngulitura në të njëjtën datë, në të njëjtën kujtesë, duke e kthyer shpirtin në një hapësirë ku emocionet kundërshtare nuk përjashtojnë njëra-tjetrën, por jetojnë njëkohësisht.

“Njëshi” nuk është vetëm një poezi për një datë fatale; është një reflektim i thellë mbi absurditetin e jetës, mbi mënyrën se si fati ndonjëherë i mbledh ekstremet në një pikë të vetme. Dhe pikërisht aty, në këtë përkim të pamundur, poezia merr forcën e saj më të madhe: duke treguar se ka dhimbje që nuk shpjegohen, por vetëm ndjehen, dhe se ka kujtime që mbajnë brenda vetes, pa u ndarë kurrë, edhe gëzimin, edhe mandatën.

E megjithatë, këto poezi nuk mund t’i anashkalosh. Ato nuk të lejojnë të kalosh tutje pa u ndalur, sepse secila mbart brenda vetes një domosdoshmëri, një rrugë të paracaktuar që ka një fillim dhe një fund të qartë, një fat që dihet se ku të çon. Që në vargun e parë, ndjen se ku do të përfundojë poezia, jo sepse është e parashikueshme, por sepse dhimbja e saj ka një drejtim të pandryshueshëm.

Çdo poezi është si një udhëtim i shkurtër, por i thellë, drejt asaj që ka qenë dhe asaj që nuk do të jetë më. Ti e di se çfarë do të gjesh në fund, e megjithatë vazhdon ta lexosh, sepse ky është një akt përballjeje, një pranim i heshtur se disa dhimbje nuk shmangen, por vetëm përshkohen. Dhe pikërisht në këtë përshkim, në këtë ecje nga fillimi drejt fundit të njohur, qëndron fuqia e kësaj përmbledhjeje: ajo nuk kërkon t’i lehtësojë plagët, por t’i bëjë të dukshme, t’u japë formë dhe zë, që të mos mbeten vetëm barrë e heshtur në kraharorin e lexuesit.

Autori, edhe pse nga natyra duket se mban brenda vetes një frymë optimizmi dhe se botën reale e sheh pa iluzione, ashtu siç është, me dritat dhe hijet e saj, nuk arrin t’i shpëtojë realitetit që e ndjek hap pas hapi. Ai ecën përpara me vetëdijen e njeriut që e njeh jetën, që e pranon rrjedhën e saj, por kjo nuk do të thotë se mund të shkëputet nga ajo që e ka plagosur më thellë.

Realiteti i tij nuk është një sfond i largët; është një prani e pandërprerë që i rri pranë, që i flet pa pushim dhe që nuk e lejon të ndalet e të thotë: kjo dhimbje është vetëm e imja, nuk dua ta ndaj me askënd tjetër. Sepse dhimbja, në rastin e tij, nuk pranon izolim. Ajo kërkon fjalë, kërkon dalje, kërkon të dëgjohet, edhe kur ai do të dëshironte ta mbante si një sekret të brendshëm, si një plagë intime që nuk preket nga askush.

Në këtë përballje të vazhdueshme mes optimizmit të karakterit dhe peshës së realitetit, lind tensioni i thellë i shkrimit të tij. Autori nuk ikën nga jeta, por as nuk arrin ta mbyllë dhimbjen në vetvete. Ajo e ndjek, e shoqëron, e shtyn të flasë, të shkruajë, të dëshmojë. Dhe kështu, pa e dashur ndoshta, ai e ndan dhembjen me të tjerët, jo si një barrë për t’ua hedhur, por si një mënyrë për ta mbajtur gjallë, për ta bërë pjesë të së vërtetës njerëzore që nuk mund të mohohet.

Vdekja dhe dhembja janë përvoja universale, të përbashkëta për të gjithë njerëzit, pavarësisht kohës, vendit apo fatit individual. Askush nuk u shpëton atyre, sepse ato janë pjesë e qenies njerëzore, si hija që ndjek trupin. Pikërisht për këtë arsye, këto vargje janë kaq të ndjeshme dhe kaq thellësisht prekëse. Ato nuk flasin vetëm për një humbje të vetme, por për humbjen si përvojë të përbashkët, si gjuhë që e kuptojnë të gjithë ata që kanë njohur dhimbjen.

Është bërë mirë që këto poezi janë mbledhur në një libër, sepse aty, të bashkuara, ato krijojnë një hapësirë kujtese dhe ndjeshmërie ku lexuesi nuk ndihet i huaj. Duke i lexuar, ai e kupton se asnjë dhimbje nuk është plotësisht individuale, sado personale të duket ajo në fillim. Dhimbja degëzohet, përhapet në mënyrë të padukshme, prek zemra të tjera dhe bëhet e përbashkët për këdo që ka një grimë dhembshurie për fatkeqësinë e tjetrit.

Këto vargje e shndërrojnë dhimbjen nga një përjetim i mbyllur në vetvete në një akt komunikimi njerëzor. Ato na kujtojnë se, në momentet më të errëta, nuk jemi kurrë krejtësisht vetëm, sepse ndjenja e humbjes na lidh me të tjerët më fort se çdo gëzim i përkohshëm. Dhe pikërisht në këtë ndarje të heshtur të dhimbjes qëndron fuqia e librit: ai na mëson të ndjejmë për tjetrin dhe, duke ndjerë për tjetrin, të kuptojmë më thellë edhe veten.

Përshkrimi i situatave më dramatike kulmon në poezinë “Dhembja jonë e përjetshme” (Tim bir Mentorit, në 25-vjetorin e kalimit në amshim), ku fjala nuk është më thjesht varg, por dëshmi e një jete të ndarë përgjysmë. Autori nis nga drita, nga ai gëzim i papërshkrueshëm që sjell ardhja në jetë e një fëmije, nga emocionet e para të një babai që e sheh jetën të marrë kuptim në frymën e një qenieje të vogël. Aty gjithçka është shpresë, premtim, e ardhme që duket e pafund.

Por vitet kalojnë siç dinë të kalojnë vitet: pa u ndalur, pa paralajmërim. Dhe pas vetëm njëzet vitesh, ajo jetë e dashur shuhet, duke e lënë kohën të copëzuar, të pamëshirshme. Data 1 gusht 1993 shënohet nga autori si dita më e errët, më e rëndë dhe më e ngurtë e ekzistencës së tij, dita kur gëzimi i parë u shndërrua në humbje të pakthyeshme, kur drita u bë heshtje dhe shpresa u kthye në mall të përjetshëm.

“Ishte gëzimi ynë i parë,
mbeti pikëllimi
e dhembja jonë e përjetshme.”

Çfarë mund të shtohet më shumë pas këtyre vargjeve? Çfarë fjale mund ta thellojë më tej këtë dhimbje, kur i njëjti mall dhe e njëjta plagë përsëriten, rishfaqen dhe marrin forma të ndryshme në 42 poezi të këtij libri? Çdo poezi është një kthim në të njëjtën pikë dhimbjeje, një dëshmi se humbja nuk konsumohet me kohën, por vetëm ndryshon mënyrën se si jeton brenda njeriut. Kjo përmbledhje nuk kërkon shpjegime të tjera, sepse çdo varg e thotë qartë se kur dashuria është kaq e madhe, edhe dhembja mbetet e përjetshme.

U përpoqa të veçoja vetëm disa prej poezive, ato që m’u dukën më të bukurat, më përfaqësueset, por shpejt e kuptova se isha e pafuqishme për ta bërë këtë ndarje. Sepse të gjitha poezitë ecin me të njëjtin ritëm të brendshëm, digjen nga i njëjti zjarr dhe ushqehen nga i njëjti mall, pa dallim, pa hierarki, pa shkallëzim. Secila prej tyre bart të njëjtën peshë ndjenje, të njëjtën thellësi përjetimi, sikur të ishin pjesë të një frymëmarrjeje të vetme, të pandarë nga njëra-tjetra.

Në çdo poezi has të njëjtën nxehtësi dhe të njëjtin përvëlim që nuk lë asgjë të paprekur. Është një zjarr i brendshëm që nuk shfaqet me shpërthim, por me djegie të ngadaltë, të vazhdueshme, që përpin çdo gjë që i del përpara: mendimin, kujtesën, qetësinë e lexuesit. Këto vargje nuk kërkojnë zgjedhje, sepse nuk pranojnë përjashtim. Ato duan të lexohen si një tërësi, si një rrëfim i pandërprerë i dhimbjes dhe mallit që nuk njeh pushim. Dhe pikërisht në këtë njëtrajtshmëri të zjarrtë qëndron forca e tyre, në faktin se asnjë poezi nuk mbetet mënjanë, sepse secila djeg njësoj fort dhe njësoj thellë.

Por Sulejman Dërmaku është njeriu që, përmes shkrimit, zgjedh të përballet ballë për ballë me këtë përplasje të pamëshirshme të jetës. Ai nuk i shmanget dhimbjes, nuk e anashkalon humbjen, por e përballon atë me fjalë, duke e kthyer shkrimin në një formë qëndrimi, në një akt guximi për të mos u rrëzuar përfundimisht. Shkrimi për të nuk është arratisje, por mënyrë për të qëndruar në këmbë përballë asaj që jeta i ka marrë.

Jeta, megjithatë, vazhdon rrugën e saj, sepse rreth tij ka ende jetë që kërkon dashuri dhe prani. Ka fëmijë të tjerë, ka nipa e mbesa që i do me gjithë forcën e zemrës dhe që janë dëshmi se dashuria nuk shteron, por vetëm ndryshon formë. Përpara tyre, ai përpiqet të ruajë atë entuziazëm të butë që u përket gjyshërve, atë gëzim të qetë e të përmbajtur që lind nga dëshira për t’u dhënë ngrohtësi brezave që vijnë.

Në këtë përpjekje për të qenë i fortë për të tjerët, Sulejmani nuk mohon dhimbjen, por e mban atë brenda, si një pjesë të pandashme të vetes. Ai zgjedh të buzëqeshë për nipërit dhe mbesat, edhe kur zemra i digjet nga malli, sepse e di se jeta nuk ndërpritet, por vazhdon të kërkojë dashuri. Dhe pikërisht kjo aftësi për të dashur sërish, pa e harruar kurrë atë që ka humbur, e bën përballjen e tij me jetën edhe më njerëzore, edhe më të denjë.

Megjithatë, ai është plotësisht i vetëdijshëm se ka çaste kur pikëllimi nuk mund të mbahet i fshehur, kur e vërteta del në dritë pavarësisht përpjekjes për ta përmbajtur. Dhimbja nuk pranon gjithmonë heshtje; ajo gjen rrugën e saj për t’u shfaqur, për t’u thënë, për t’u dëgjuar. Ka momente kur shpirti lodhet nga mbajtja e barrës dhe fjala bëhet i vetmi vend ku ajo mund të marrë frymë.

Kjo ndjenjë shpërthen veçanërisht në vargjet e poezisë “Fluturove si një ëndërr” (Tim biri, Mentorit, në 31-vjetorin e prehjes në amshim), ku dhimbja nuk vishet më me përmbajtje, por shfaqet e zhveshur, e drejtpërdrejtë, e pafuqishme për t’u fshehur. Autori e kujton çastin e humbjes si një çarje të papritur të kohës, si një zagushi që paralajmëron diçka të pakthyeshme:

E në një çast zagushie, fluturove si një ëndërr.
Një të diele, të 1 gushtit, shkove larg prej nesh.
Në vapë na ngriu shpirti, zemra mardhi zhgjëndërr.
Përpiqemi ta fshehim, po dhembja del në shesh.

Këto vargje e bëjnë të dukshme kontrastin therës mes vapës së verës dhe ngrirjes së brendshme që solli humbja. Jeta vazhdonte jashtë, dielli digjte tokën, por brenda gjithçka u mpiks, u ftoh, u kthye në zbrazëti. Përpjekja për ta fshehur dhimbjen shfaqet si një instinkt njerëzor, por poezia e pranon se kjo është e pamundur: dhembja gjithmonë del në shesh, sepse ajo është më e fortë se çdo përmbajtje.

Në këto vargje, autori nuk kërkon të duket i fortë. Ai pranon dobësinë, e bën pjesë të rrëfimit, sepse pikërisht aty qëndron e vërteta e humbjes. Dhe kjo e vërtetë, e thënë me kaq thjeshtësi e dhimbje, nuk i përket vetëm atij, por bëhet pasqyrë për këdo që ka provuar se sa e pamundur është ta fshehësh mallin për atë që ka fluturuar “si një ëndërr”, duke lënë pas një jetë që nuk është më kurrë e njëjtë.

Kanë kaluar vite që kur Mentori ka ikur në amshim, por për autorin, për babanë e tij, kjo largësi nuk ka marrë kurrë formën e ndarjes së vërtetë. Koha ka rrjedhur, stinët janë ndërruar, jeta ka vazhduar rrugën e saj të pashmangshme, por Mentori nuk është larguar asnjëherë nga prania e tij e brendshme. Ai nuk është një kujtim i mbyllur në të shkuarën, por një pjesë e gjallë e qenies së tij, e pandarë nga frymëmarrja dhe mendimi i përditshëm.

Autori nuk e ndan të birin nga vetja, sepse kjo ndarje do të ishte një humbje e dytë, ndoshta edhe më e rëndë. Mentori vazhdon të jetë me të, në çdo hap, në çdo fjalë të shkruar, në çdo heshtje që flet më shumë se zëri. Ai jeton bashkë me të në një mënyrë të veçantë, të padukshme, por të pandërprerë, si një prani që nuk kërkon dëshmi, sepse ndihet thellë në shpirt.

Kështu, babai vazhdon të jetojë me të birin, pa e ndarë nga realiteti i tij i përditshëm. Mentori është bërë pjesë e këtij realiteti të vazhdueshëm, jo si një iluzion, por si një e vërtetë e brendshme që e shoqëron dhe e formëson. Në këtë bashkëjetesë mes mungesës dhe pranisë, autori ka gjetur mënyrën e tij për të mbijetuar: duke mos e lënë kurrë të shkojë atë që dashuria e ka bërë të përjetshme.

E di mirë se plagët e këtij lloji nuk i shëron koha. Ajo mund t’i zbehë skajet, t’u mësojë njerëzve si të jetojnë me to, por kurrë nuk arrin t’i mbyllë plotësisht. Disa dhimbje nuk janë të destinuara për t’u shëruar, por për t’u bartur, për t’u kthyer në pjesë të identitetit dhe të kujtesës sonë. Megjithatë, ky libër ia vlen të lexohet dhe, mbi të gjitha, të përjetohet, sepse nuk është thjesht një rrëfim humbjeje, por një dëshmi e fuqishme e dashurisë që mbijeton përtej saj.

Në një kohë kur shpesh më duket se dashuria ndaj njeriut dhe ndaj jetës po zbehet, sikur po hyn në një deficit të heshtur, ky libër vjen si një kujtesë e fortë se ndjenja njerëzore nuk është shuar. Përkundrazi, ajo vazhdon të jetojë, edhe kur shprehet përmes dhimbjes, edhe kur vjen e plagosur, e lodhur, por ende e vërtetë. Këto faqe na rikujtojnë se të duash do të thotë edhe të vuash, dhe se pikërisht kjo e bën dashurinë njerëzore më të çmuar.

Prandaj, është e drejtë dhe e natyrshme që autorit t’i urojmë jetë të gjatë dhe shëndet të mirë, jo vetëm si një dëshirë njerëzore, por si një nevojë e lexuesit. Që ai të na lërë edhe shumë shkrime të tjera, shumë dëshmi të ndjeshme, që të na kujtojnë se fjala, kur lind nga dhimbja dhe dashuria, ka fuqinë të na zgjojë nga mpirja dhe të na rikthejë besimin te njeriu dhe te jeta.

28 dhjetor 2025
Prishtinë