[ Libra NëLinjë ]
Prof. dr. Sabile Keçmezi-Basha
TRAKI I LËVIZJES POPULLORE PËR REPUBLIKËN E KOSOVËS
Ishte kjo një strategji mbijetese e zakonshme për atë brez veprimtarësh: mbrojtja e veprimtarisë ilegale përmes krijimit të narrativave të besueshme, përmes kthimit të individëve të angazhuar në figura të zakonshme të jetës studentore e familjare. Ishin ngjarje ku fjalët duhej të peshoheshin me kujdes, ku heshtja kishte po aq vlerë sa edhe përgjigjja, dhe ku rolet ndaheshin me maturi për të mbrojtur njëri-tjetrin dhe vetë kauzën.
Por, edhe pasi miqtë e paditur për çfarë po ndodhte u larguan dhe vizita kaloi pa dyshime, puna nuk ndaloi. Behadini dhe Shabani, pavarësisht lodhjes apo rrethanave të shtuara të kujdesit, vazhduan punën me shaptilograf deri në orët e para të mëngjesit. Ishte kjo një dëshmi e përkushtimit që nuk njeh orar, që nuk frikësohet nga rreziqet dhe që qëndron e palëkundur përballë çdo pengese. Ishin njerëz që kishin zgjedhur të jetonin përtej frikës, duke e përkthyer çdo natë në mundësi për të ndërtuar zërin e së nesërmes.
Në vijim të përshkrimit të rrjedhës së punës së organizuar, Fitor Seferi ndalet në një nga etapat më delikate dhe të rrezikshme të gjithë procesit: transportimi i trakteve të shtypura drejt destinacionit të tyre final – qytetit të Prizrenit. Deri në atë pikë, puna e përgatitjes dhe shumëfishimit kishte ndodhur në kushte të rrepta sigurie dhe me përkushtim të madh. Por asgjë nga ajo që ishte arritur nuk do të kishte kuptim nëse materiali i përgatitur nuk arrinte me sukses në duart e atyre për të cilët ishte menduar – njerëzit që do ta lexonin, do ta shpërndanin më tej, apo do të ndizeshin nga mesazhi i tij.
Kjo fazë, ndonëse pa zhurmë, ishte ndër më të rrezikshmet. Ishte koha për t’i nxjerrë fjalët e ndaluara nga hapësira e mbyllur e shtëpisë dhe për t’i çuar ato drejt rrugës publike – një akt që bartte mbi vete mundësinë e zbulimit, ndalimit dhe ndëshkimit të rëndë. Fillimisht, brenda rrethit të ngushtë të bashkëveprimtarëve, u hodh ideja që traktet të fshiheshin në pakot e detergjenteve për rroba – një truk i thjeshtë që kishte për qëllim të maskonte përmbajtjen politike me objekte të përdorimit të përditshëm. Kjo metodë, megjithatë, u vlerësua si e pasigurt për shkak të kontrollit të mundshëm vizual apo të ndonjë ndalese të paparashikuar në rrugë.
Ishte pastaj Seferi – vëllai i madh – ai që propozoi një zgjidhje më të menduar dhe më efikase: futjen e trakteve brenda gomave rezervë të automjeteve. Ky sugjerim, që u pranua menjëherë nga të tjerët si më i sigurt dhe më diskret, përfaqësonte një shembull të mendimit praktik dhe të shkathtësisë së rrjetit ilegal në përshtatjen ndaj kushteve konkrete. Gomat rezervë, si objekte që rrallë kontrolloheshin dhe që kishin volum të mjaftueshëm për të fshehur materiale të lehta si traktet, shndërroheshin kështu në mjete transporti të padukshme të ideve të mëdha.
Kjo zgjidhje nuk ishte thjesht teknike – ajo ishte pjesë e një mënyre të të menduarit që karakterizonte gjithë veprimtarinë ilegale: mendimi i mprehtë, përshtatshmëria ndaj rrezikut, dhe kreativiteti në shërbim të lirisë. Traktet, të fshehura brenda gomave, udhëtonin kështu nëpër rrugët e Kosovës si fjalë të heshtura që prisnin të shpërthenin në ndërgjegjen e lexuesit. Ishin fjalë që bartnin mesazhin e një lëvizjeje, një populli dhe një brezi të tërë që fliste me guxim, edhe kur duhej ta fshehte zërin.
Duke vepruar me vendosmëri dhe me besim në planin e menduar, shokët e përfshirë në aksionin e shpërndarjes së traktit vijuan sipas skenarit që ishte miratuar si më i sigurti. Traktet ishin vendosur me kujdes brenda gomave rezervë të dy veturave të ndryshme – në atë të tipit Opel Rekord, me të cilën kishin mbërritur në shtëpi veprimtarët Behadin Hallaçi dhe Shaban Muja, si dhe në gomën rezervë të veturës BMW, që ishte pronë e Arif Seferit. Ky veprim, në pamje të parë i thjeshtë, në thelb ishte rezultat i një vlerësimi të hollë të rrezikut dhe një organizimi të përpiktë që karakterizonte punën e strukturave ilegale.
Brenda atyre gomave, që në rrethana të zakonshme do të shërbenin për raste avarie, tashmë ishin fshehur fjalët e një populli që kërkonte të dëgjohej – thirrjet për liri, për drejtësi dhe për të drejta kombëtare. Dhe kështu, nën mbulesën e heshtjes, ideja lëvizte me makinë nëpër rrugët e Kosovës, e padukshme për sytë e kujdesshëm të pushtetit, por e pranishme në zemrat dhe mendjet e atyre që e bartnin.
Në këtë rrëfim, përtej strategjisë dhe veprimit praktik, qëndron një dimension i thellë shpirtëror që e përshkon tërë rrjedhën e kësaj historie. Ai mishërohet në fjalën e urtë të popullit: “Fati i përcjell trimat.” Dhe pikërisht kështu ndodhi. Në një kohë kur çdo ndalesë rrugore, çdo dyshim apo kontroll i rastësishëm mund të sillte pasoja të rënda, fati u bashkua me guximin dhe vendosmërinë. Aksioni përfundoi me sukses të plotë – pa pengesa, pa u zbuluar, pa humbje. Ishte sikur vetë rruga i kishte hapur portat për kalimin e së vërtetës.
Ky episod, ndonëse i vogël në hapësirë dhe kohë, është një dëshmi e madhe e urtësisë popullore dhe e përvojës së trashëguar, që kur shoqërohet me guxim dhe përkushtim, i jep kuptim të ri fjalës “trimëri”. Në thelb, është historia e një populli që, përmes veprimit të të paktëve, ndërtonte shpresën e shumëkujt.
Faza përmbyllëse e shpërndarjes së traktit, e cila përbënte njëkohësisht edhe kulmin e tërë veprimtarisë ilegale, u realizua me sukses të plotë – një moment që simbolizonte jo vetëm finalizimin teknik të një aksioni, por edhe përmbushjen e një misioni me domethënie të thellë politike dhe historike. Kjo ishte pika kulmore e gjithë përpjekjes, një akt që e shndërronte fjalën e shkruar në një instrument të gjallë të ndërgjegjësimit dhe mobilizimit kombëtar.
Fitor Seferi, që përmes këtij rrëfimi sjell me ndjenjë dhe saktësi çdo fazë të aksionit, shpreh një ndjesi të thellë gëzimi dhe krenarie për mënyrën se si kjo pjesë e fundit u përmbush me përpikëri të jashtëzakonshme – ashtu siç ishte konceptuar dhe planifikuar nga bashkëveprimtarët që e kishin marrë përsipër detyrën. Ishte një ndjenjë gëzimi që buronte jo nga vetërealizimi, por nga vetëdija se çdo hallkë e zinxhirit kishte funksionuar në përputhje me udhëzimet dhe vizionin e përbashkët.
Organizatorët, të udhëhequr nga bindja dhe disiplina politike, gjatë gjithë kësaj periudhe kishin zbatuar me përpikëri të plotë të gjitha direktivat e lëshuara nga Komiteti Drejtues i Lëvizjes Popullore për Republikën e Kosovës. Çdo hap, çdo lëvizje dhe çdo vendim ishte i rrënjosur në një strukturë të menduar dhe të organizuar që kishte për qëllim jo vetëm ruajtjen e sigurisë së veprimtarëve, por edhe garantimin e efektivitetit politik të materialit që do të shpërndahej. Trakti, si mjet komunikimi dhe frymëzimi, duhej të arrinte me saktësi te duart e qytetarëve – pa u humbur, pa u komprometuar dhe, mbi të gjitha, pa rënë në duart e pushtetit.
Në këtë përmbushje të suksesshme, nuk kishte vend për improvizime. Ishte përkushtimi ndaj detyrës, ndërgjegjja politike dhe ndjenja e përgjegjësisë kolektive ajo që e bëri të mundur që fjala e lirisë të dilte nga errësira e fshehtësisë dhe të përhapej në dritën e ndërgjegjes popullore. Ky moment shënonte jo vetëm një fitore operative, por një triumf moral të një organizimi që kishte mësuar të jetojë dhe të veprojë nën trysni, pa u lëkundur në asnjë hap të rrugës drejt lirisë.
Procesi i shpërndarjes së trakteve, ashtu si çdo hallkë tjetër e veprimtarisë ilegale, ishte i ndërtuar mbi një strukturë të qëndrueshme dhe me përpikëri të jashtëzakonshme. Traktet nuk qarkullonin në mënyrë spontane apo të pakontrolluar – ato dërgoheshin në mënyrë të organizuar dhe të mirëkoordinuar te Këshillat e Rretheve, të cilët kishin për detyrë t’i shpërndanin më tej, nëpërmjet anëtarëve të Këshillave Popullore, drejt terrenit ku fjala e shkruar duhej të arrinte tek qytetari i thjeshtë. Ky ishte një rrjet funksional i ndërtuar në fshehtësi, por i mbështetur mbi logjikën e një veprimi kolektiv dhe të qëndrueshëm, ku çdo aktor e njihte rolin e vet dhe e kryente me përkushtim maksimal.
Vetëm shumë më vonë, me kalimin e viteve dhe me hapjen e qasjeve në rrëfime e dokumente të kohës, Fitori kishte mësua se një ndër figurat kyçe që kishte marrë përsipër këtë përgjegjësi të rëndësishme ishte Menderez Zendeli – një emër që ishte caktuar nga vetë Komiteti Drejtues për të sjellë traktet në Këshillin e Rrethit të Kumanovës. Kjo pjesëmarrje, e panjohur për një kohë të gjatë, dëshmon për natyrën e disiplinuar të organizimit, ku rolet shpërndaheshin me maturi, në heshtje dhe me besim të plotë tek secili individ që përfaqësonte një hallkë të zinxhirit të veprimit.
Ishte kjo disiplinë e hekurt, kjo ndjenjë e thellë përgjegjësie dhe përkushtimi deri në flijim, që i dha forcë organizimit të lëvizjes ilegale dhe e bëri atë të pamposhtur përballë aparatit shtetëror represiv. Kjo mënyrë veprimi nuk ishte thjesht reagim ndaj padrejtësisë, por një strategji e menduar mirë, që ndërtohej mbi vlera si besimi i ndërsjellë, përgjegjësia kolektive dhe sakrifica personale. Ishte një lëvizje që nuk mbahej në këmbë vetëm nga idealet, por nga veprimi i përditshëm, nga bashkëveprimi i heshtur dhe nga struktura e qëndrueshme e një organizimi të përkushtuar ndaj kauzës kombëtare.
Kështu, traktet nuk ishin vetëm fletë me tekst – ato ishin produkt i një procesi të gjatë e të rrezikshëm, një simbol i një lëvizjeje që dinte të organizohej në heshtje dhe të godiste me fjalë të forta në zemër të sistemit që kërkonte ta nënshtrojë. Dhe pikërisht në këtë organizim të brendshëm të pa kompromis, qëndronte edhe fuqia që e mbajti gjallë frymën e rezistencës për dekada me radhë.
Në përfundim të rrëfimit të tij të thellë, të ndërtuar mbi kujtime personale, dëshmi të dorës së parë dhe një ndjeshmëri të rrallë historike, Fitor Seferi e mbyll shkrimin me një gjest të madh human dhe kombëtar: një përulje të thellë përpara veprimtarëve të lëvizjes ilegale, përpara sakrificës së tyre dhe të familjeve që i strehuan, i mbështetën dhe i mbrojtën në vitet më të errëta të historisë moderne të shqiptarëve të Kosovës. Ai nuk kufizohet në një falënderim të thjeshtë; përkundrazi, ai shpreh një ndjenjë respekti që prek përmasat e nderimit të shenjtë, duke i quajtur këto familje “kulla të pamposhtura” – simbole të qëndresës, të mbrojtjes së fjalës së lirë dhe të ruajtjes së dinjitetit kombëtar.
Në këtë përmbyllje, ai përçon një mesazh të qartë: historia nuk ndërtohet vetëm nga figurat që udhëheqin, por edhe nga ata që në heshtje mbajnë barrën, hapin dyert, fshehin shtypshkronjat, dhe ofrojnë strehë për fjalën e ndaluar. Këto shtëpi, që u kthyen në pika rezistence, ishin tempull i lirisë dhe i idealit kombëtar. Ishte në këto hapësira modeste, të ngrohta e të rrezikuara njëkohësisht, që ndodhi mrekullia e mbijetesës së identitetit politik dhe kulturor të shqiptarëve.
Dhe mbi të gjitha, Seferi përkul me nderim të thellë kujtimin për të gjithë dëshmorët – bijtë dhe bijat e këtij kombi që e përmbushën misionin e tyre të shenjtë deri në fundin më sublim: flijimin e jetës për lirinë e atdheut. Lavdia për ta, shkruan ai, nuk mund të jetë e përkohshme; ajo është një lavdi që meriton të ruhet dhe të përjetohet në përjetësi. Sepse jeta që ata dhanë nuk ishte vetëm një akt individual heroizmi, por pjesë e rrugëtimit kolektiv drejt çlirimit dhe vetëvendosjes kombëtare – rrugëtim që u ndërtua mbi shpresë, sakrificë, dhe një ideal që as dhuna, as burgosjet, as persekutimi nuk arritën ta shuajnë.
Kështu, përmbyllja e Fitor Seferit nuk është thjesht epilog – është një thirrje për kujtesë, për mirënjohje dhe për ruajtje të trashëgimisë morale e historike të një brezi që nuk pranoi të dorëzohej. Është një përkujtim që kërkon të bëhet udhërrëfyes për brezat që vijnë – që të dinë se liria që gëzojnë sot, është e shkruar me gjakun dhe përkushtimin e atyre që e donin atdheun më shumë se jetën.
( vijon )
