Adrian CIVICI, 17.10.2009
U bënë disa javë që monedha evropiane euro po vazhdon të forcohet vazhdimisht në tregjet financiare në raport me monedhat e tjera, sidomos me dollarin amerikan. Edhe në tregun shqiptar, euro nuk po rresht së forcuari në raport me lekun. Në tregjet ndërkombëtare tashmë euro këmbehet pothuajse me 1.5 dollarë, duke iu afruar rekordeve historike të saj. Vlera më e lartë në raport me dollarin, 1.59 USD/euro e ndodhur në korrik të vitit 2008 nuk është shumë larg. Në këtë periudhë që shumë ekspertë apo drejtues të institucioneve më të rëndësishme ekonomiko-financiare të botës e konsiderojnë si “fundin e krizës”, apo “fillimin e daljes prej saj”, euro ndodhet në piedestalin e monedhave të botës.
Në këtë eufori që duket se ka mbërthyer tregjet financiare botërore, shkëlqimi i euros duket i padiskutueshëm. Por, a është totalisht kështu? Dhe, mbi të gjitha, çfarë nënkupton dhe pse është prodhuar një situatë e tillë? A shihet forcimi i euros po me kaq optimizëm në Europë dhe dobësimi i dollarit po me kaq pesimizëm në SHBA dhe në botë? Çfarë analizash e skenarësh ndërtohen bazuar mbi këto tendenca?
Pyetja kryesore që shtrohet në këtë rast: a është ekonomia e zonës euro më performantja e botës dhe në mënyrë të veçantë më solide se ekonomia amerikane? Ekspertët theksojnë se fuqia aktuale e euros nuk reflekton detyrimisht një gjendje perfekte të ekonomisë evropiane në këtë periudhë “dalje nga kriza”. Sipas tyre, forcimi i euros kundrejt dollarit amerikan shpjegohet më shumë me “strategjitë e investimeve në tregjet financiare dhe filozofinë e tyre të menaxhimit të riskut”, duke i konsideruar monedhat si një kategori të caktuar aktivesh financiare, me të njëjtin status si aksionet apo lëndët e para. Monedha evropiane është aktualisht më e kërkuar, sepse prej saj garantohet një fitim më i madh se sa nga dollari.
Norma bazë e interesit e Bankës Qendrore Europiane është aktualisht 1%, ndërkohë që norma e interesit e Federal Reserve (Fed) në SHBA është shumë afër zeros. Në këtë situatë, operatorët financiarë zhvendosen nga dollari drejt euros, duke ndikuar akoma më shumë në dobësimin e dollarit dhe forcimin e euros. Ky operacion që në gjuhën financiare quhet “carry trade” është një teknikë normale financiare, që synon të përfitojë nga diferencat e të ardhurave nga krahasimi i dy aktiveve të ndryshme. Ky operacion do të rezultonte i rrezikshëm nëse Fed në SHBA do të ngrinte normën bazë të interesit, por sipas deklaratave të Presidentit të saj Ben Bernanke dhe parashikimit të ekspertëve, kjo nuk pritet të ndodhë në një periudhë afatshkurtër.
Sipas De Lucia, ekonomist në BNP Paribas, “meqenëse ulja e normës bazë të interesit në zonën euro duket pak e mundshme, autoriteteve monetare evropiane nuk iu mbetet gjë tjetër veçse të vazhdojnë të theksojnë se lëvizjet e mëdha në tregun financiar dhe atë të këmbimit janë me pasoja negative”. Presidenti i BQE, J.C.Trichet duket akoma më i shqetësuar për këtë fenomen kur thekson se, “ne po e ndjekim shumë afër këtë që po ndodh me tregjet… luhatshmëria e tepërt ka pasoja negative për stabilitetin ekonomik”. Sipas analistëve financiarë, euro mund ta kalojë nivelin 1.50 dollarë në javët në vazhdim, për të zbritur përsëri në nivelin 1.48 në tremujorin e parë të 2010 dhe arritur në 1.40 USD drejt fundit të tij.
Ndërkohë, dollari amerikan duket se po kalon një nga periudhat më negative të tij të këtyre viteve të fundit. Përballë një euroje në rivlerësim të vazhdueshëm dhe çmimit të arit që rritet çdo ditë, dollari duket se po kalon një periudhë paniku. Me gjithë qëndrimet e vendosura të padronit të Fed, Bernanke apo propozimet inkurajuese të sekretarit amerikan të thesarit, T.Geithner në favor të një dollari të fortë, përsëri dollari po paraqitet përditë e më i dobët në tregjet financiare. Në një situatë të tillë janë shtuar edhe zërat pesimistë në lidhje me të ardhmen e dollarit dhe rolin e tij në ekonominë, tregtinë dhe financat botërore. Edhe vetë Presidenti i Bankës Botërore, R.Zoellick deklaroi disa ditë më parë se ditët e Amerikës si superfuqi e paarritshme ekonomike mund të jenë të numëruara dhe se dollari ka shumë mundësi të humbasë pozicionin e vet, ndërsa euro dhe monedha e Kinës do të marrin pozicion më të fortë.
Kësaj tendence i kontribuoi shumë takimi i përvitshëm i Bankës Botërore dhe FMN-së i 6 tetorit 2009 në Stamboll, si edhe një artikull i publikuar së fundi nga gazeta Indipendent me titullin emblematik “shembja e dollarit”. Sipas të përditshmes britanike, Kina, Rusia, Franca, Japonia si dhe një seri vendesh arabe, janë duke negociuar për ta zëvendësuar dollarin si monedhë referuese në tregtinë e naftës. Qëllimi i këtyre bisedimeve, sipas të përditshmes britanike, është përdorimi i një shporte monedhash të tjera, përfshirë këtu jenin japonez, jenin kinez, euron, arin dhe një monedhë të përbashkët të vendeve të Gjirit Persik, të cilat do të shërbenin si një “monedhë unitare”, e cila do të zëvendësonte dollarin amerikan në tregtinë e naftës.
Por, sa baza reale kanë parashikime të tilla? Natyrisht, që prej vitit 1971, kur u vendos braktisja e “Marrëveshjes së Bretton Woods” dhe e konvertibiletit të dollarit në ar, si dhe u adoptua sistemi i këmbimit të lirë të monedhave, dollari nuk ka pasur më një pozitë dominuese në tregjet dhe transaksionet financiare ndërkombëtare. Megjithatë, dollari amerikan vazhdon të ruajë akoma disa funksione thelbësore. Ai është monedha bazë referuese për kuotimin në bursë të pothuajse të gjitha lëndëve të para, të naftës dhe arit. Ai mbetet monedha etalon për çmimet e produkteve kryesore të teknologjive të larta dhe aeronautikës. Më shumë se 50% e tregtisë botërore bëhet në dollarë, që vazhdon të mbetet mjeti i parë i pagesave në botë. Së fundi, dollari vazhdon të luajë edhe një funksion tjetër mjaft të rëndësishëm, atë të të qenit monedha kryesore në të cilën mbahen rezervat valutore të bankave qendrore të planetit. Aktualisht, sipas FMN-së, 62.8% e këtyre rezervave në shkallë botërore janë në dollarë amerikanë, ndërkohë që drejtuesit më të lartë të financave evropiane deklarojnë se euro nuk është konceptuar për të luajtur rolin e një monedhe rezervë valutore ndërkombëtare.
Megjithatë, dollari i dobët vlerësohet në mënyra të ndryshme brenda dhe jashtë SHBA. Për qeverinë amerikane, dobësia e dollarit shikohet edhe si një nga tre instrumentet kryesorë që ajo po aplikon për të përballuar efektet e krizës financiare dhe për të nxitur rritjen ekonomike të saj. Së bashku me politikat fiskale dhe monetare, nënvleftësimi i vazhdueshëm i dollarit konsiderohet si faktor që po e bën më të lehtë përballimin e recesionit ekonomik në SHBA. Si pasojë e këtij fakti, vlerësohet se rritja e Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) amerikan, në këto dy vite krize ka ardhur kryesisht si pasojë e rritjes së eksporteve dhe zvogëlimit të importeve. Sa më tepër dobësohet dollari, aq më të vështirë e kanë mallrat e huaja që të jenë konkurruese në tregun gjigant amerikan, ndërkohë që eksportet amerikane janë shumë të favorizuara në të gjithë tregjet ndërkombëtare.
Ndërkohë, në zonën euro, mekanizmi vepron në sens të kundërt. Sipas statistikave të Eurostat-it, në vitin 2008, “kontributi i tregtisë së jashtme në rritjen ekonomike” ka rezultuar me një ndikim negativ prej 1% në shifrën e rritjes ekonomike të zonës euro. Forca e euros po shihet edhe si një “ngarkesë plus” për vendet e zonës euro, që janë më pak të zhvilluara dhe që nuk e kanë të varur ekonominë dhe të ardhurat e tyre nga eksportet. Në këto vende po rriten çmimet dhe kostot e brendshme, duke ndikuar negativisht në ekonomitë të tyre. Edhe për Gjermaninë që konsiderohet si “kampione e konkurrueshmërisë” në Europë, euro e fortë po shkakton probleme duke ia vështirësuar eksportet. Shumë ekspertë mendojnë se euro e fortë, po aq sa e ndihmojnë zonën euro në përballimin e krizës, po aq edhe mund ta frenojë në daljen e shpejtë prej saj.
Frenimi i rënies së vlerës së dollarit dhe stabiliteti i tij duket se tashmë i intereson gjithë botës, dhe në mënyrë të veçantë vendeve aziatike dhe vetë Europës. Presidenti i BQE, Trichet, nuk lë rast pa shprehur qëndrimin e tij në favor të politikave të një dollari sa më të fortë, si dhe të domosdoshmërisë së një riekuilibrimi në marrëdhëniet e këmbimit ndërmjet euros dhe dollarit. Po kështu, po kaq të interesuara për stabilitetin e dollarit duken dhe vendet aziatike, të cilat nga njëra anë nuk dëshirojnë të humbin vlerën e rezervave të tyre valutore, të cilat aktualisht dominohen nga dollarët dhe nga ana tjetër i tremben një rivlerësimi të monedhave të tyre lokale, i cili do t’ia ulte ndjeshëm mundësinë e eksporteve dhe shkallën e konkurrueshmërisë së produkteve të tyre.
Ditët e fundit, bankat më të mëdha qendrore të Tailandës, Tajvanit, Hong-Kongut, Filipineve, Koresë e Indonezisë kanë blerë me miliarda dollarë në përpjekje që të shmangin zhvleftësimin e mëtejshëm të tij. Edhe vendet arabe që vazhdojnë ta shesin me dollarë naftën e tyre janë po kaq të interesuara që të frenojnë rënien e mëtejshme të dollarit. Të gjitha këto të çojnë në konkluzionin se tendenca e rënies së monedhës së gjelbër do fillojë të frenohet dhe shumë shpejt dollari do të stabilizohet në vlerat e tij.
Të gjitha këto tendenca janë një barometër për t’u orientuar dhe kuptuar si duhet ecurinë e monedhave kryesore të botës, dhe në këtë kuadër, edhe raportet e monedhave lokale me to. Tashmë, edhe tek ne, si një ekonomi e hapur, këto tendenca reflektohen direkt ose indirekt në përqindjen e këmbimit të lekut me euron dhe dollarin dhe na kushtojnë apo favorizojnë jo pak në gjithë transaksionet tona të përditshme. Megjithëse përqindja e këmbimit ndërmjet monedhave është një fenomen mjaft kompleks e nën influencën e faktorëve të ndryshëm, sidomos ata të brendshëm, përsëri, nuk duhet të minimizojmë apo aq më keq ta neglizhojmë mesazhin që na vjen nga ecuria e monedhave kryesore referencë në tregjet financiare ndërkombëtare. Përtej mesazhit monetar, ecuria e këtyre monedhave shpjegon edhe shumë aspekte të ecurisë së pritshme të ekonomisë botërore dhe politikave ekonomiko-financiare që pritet të ndërmarrin vendet e ndryshme apo institucionet ndërkombëtare si FMN, Banka Botërore, OBT etj., politika që na afektojnë direkt dhe indirekt në gjithë vendimmarrjen tonë ekonomike e financiare.
