GILMAN BAKALLI
Replikë me shkrimin e Agron Gjekmarkajt: “Gylejmani dhe peticioni”
Kisha gjithë dëshirën e mirë ta merrja seriozisht replikën me Agron Gjekmarkajn të botuar dje te gazeta “Panorama”, por duke parë se qëllimi i tij parësor nuk është të jetë “korrekt dhe dinjitoz” si gazetari Alfred Lela, por të shkaktojë gaz dhe harè te lexuesi përmes shtrembërimit të emrit tim, atëherë ndjehem i detyruar t’ia shtoj gazin dhe harenë atij dhe gjithë lexuesve të përbashkët, duke i rekomanduar një lexim disi ndryshe të historisë, njerëzve dhe realitetit. Kësisoj edhe kontribuojmë paksa edhe në ç’tensionimin e situatës së nderë politike në vend.
Kolegë të mi historianë po më thonë se Agroni nuk qenka tamam-tamam historian, por paska disa shokë historianë. E keqja qenka se këta shokët historianë nuk ia jepkan Gonit të plota referencat historike në lidhje me faktet dhe njerëzit. Sa për ta ilustruar shkurtimisht: Agroni është i saktë kur citon atë që ka shkruar patrioti Sami Frashëri në lidhje me turqit si “komp i egërë t’ardhurë nga shkretëtirat’ e Asis’ së Veriut […]”, por i njëjti Sami Frashër, kësaj radhe si gjuhëtar dhe historian, shkruan me një gjuhë krejtësisht të esëllt në lidhje me osmanlinjtë, “[…] si popull i ndershëm, me një gjuhë të pastër e të ëmbël turke […]” (Sami Frashëri. Përpjekjet e Heronjve në përhapjen e Islamit. Vepra 12. Fq 41). Pra shihet qartë përpjekja e Gonit për ta shtrydhur figurën komplekse të Sami Frashërit në një figurë njëdimensionale si përbuzës i kombit turk.
Se sa komplekse dhe e ndërlikuar ka qenë figura e Sami Frashërit, e thotë një studiues amerikan, George Gawrych, i cili, në librin e tij “The Crescent and the Eagle” thekson pikërisht kompleksitetin e Shemsedin Samiut, si një njeri që “duke i qëndruar besnik qenësisë së tij shqiptare, ai ishte edhe një reformator osman, një turk i kulturuar dhe admirues i kulturës dhe letërsisë frënge”. Vetëm Agroni me shokët e tij historianë aspirojnë një shoqëri monokulturore të populluar nga njerëz njëdimensionalësh, në thelb të të cilëve ka vetëm një pasion dhe vetëm një motiv për të ekzistuar: mbrojtja e katolicizmit.
Nuk po vazhdoj më tej me relativizimin e “fakteve historike” të Agronit dhe as me përpjekjet për ta bindur atë se nuk jam aq i lidhur me botën osmane sa kujton ai (megjithëse jam i bindur se e di mirë fort) dhe as me përpjekjet e mia për t’i treguar atij se e dua civilizimin perëndimor (aq sa ai, po në mënyrë më të ndershme se ai). Po e mbyll pjesën serioze të shkrimit duke i thënë se çfarë kam mësuar në atdheun tim shpirtëror Austri, përveç mënyrave të larmishme për ta pirë kafenë. Esenca e asaj që kam mësuar përmblidhet te shprehja e filozofit austriak Günther Anders: “Njeriu është më i vogël se vetvetja”. Vetvetja është një mozaik përfytyrimesh e imazhesh kontradiktore.
Sami Frashëri është edhe ai që citon Agroni, edhe ai që citoj unë, por më i plotë e më kompleks është ai që citon studiuesi amerikan. Kam mësuar në Europë, pra, t’i shijoj historinë dhe njerëzit në diversitetin dhe kompleksitetin e tyre, pa kërkuar t’ia nxjerr thelbin lakuriq, sepse një i tillë nuk ekziston. Në botën ku jetojmë ka besimtarë myslimanë të cilët adhurojnë Allahun, dhe në emër të Allahut hedhin në erë qindra njerëz. Po kaq kompleksë janë edhe ata kardinalë katolikë që predikojnë mbarëbotërisht Të Mirën, por që të mirën e tyre e gjejnë te kënaqësitë seksuale me fëmijë. Po kaq kompleks ishte edhe filozofi Rousseau, që edhe pse predikonte të mirën, s’e kishte problem të bënte fëmijë ilegalë dhe t’i dorëzonte ato për adoptim në jetimore.
Këtu mbyllet pjesa ime serioze me prirjen e Agronit për t’i futur njerëzit nëpër kallëpe të ngushta njëdimensionale. Për ta lidhur me pjesën e dytë, po i kujtoj Agronit një fakt interesant për Papën e sapozgjedhur. Mediat austriake, atje ku gazetarëve u intereson vërtet kompleksiteti i figurave publike, nxorën në dritë faktin simpatik se Papa Françesku në rininë e tij paska qenë kërcimtar tangoje. Është ai kërcimi që zakonisht kërcehet jo me partnerë të të njëjtit seks, gjatë të cilit këmbët e partnerëve ngërthehen epshërisht mes kofshëve të njëri-tjetrit. Në sytë e mi kjo e bën Papën aktual një figurë jashtëzakonisht simpatike dhe të adhurueshme! Estetike, po e po!
Në pjesën e dytë, Agron, le t’i drejtohemi njëri-tjetrit si kolegë. Po më thonë se ti qenke më tepër kritik letrar, sesa historian, por edhe në këtë fushë qenke ngushtësisht i specializuar si kritik ndaj atyre teksteve e artikujve që përmendin Kadarenë dhe botën osmane. Meqë kemi përfunduar pak a shumë të njëjtat studime universitare, ti në Itali e unë në Austri, dua të të them nja dy gjëra që t’i kesh parasysh kur lexon një tekst, historik, letrar apo gazetaresk.
Kam dëgjuar se aty ku ke studiuar ti ka klube nate, në të cilat kërcimtaret zhvishen krejt para se të fillojnë të kërcejnë. Kjo s’më pëlqen, sepse në këtë rast kemi të bëjmë jo me një Striptease, por me një Strip që i mungon Tease (ngacmimi, pra). Ky lloj kërcimi përbën ekuivalentin e asaj gafe hermeneutike, që bën edhe ti, z. Agron dhe të gjithë ata, të cilët si ti, fillimisht e zhveshin shpejt e shpejt tekstin dhe shohin nëse ndodhet aty ajo Gjëja që juve ju eksiton më shumë se edhe vetë ajo Gjëja, Bota Osmane pra, dhe Kadareja. (Pse, çfarë kujtove ti?) Mirëpo, Agron, ti nuk e di se unë, si njeri shumë kompleks e kontradiktor që jam, jam edhe klasik.
Përveç Botës Osmane dhe klasikut Kadare, unë pëlqej dhe Striptease-in klasik. Ky i fundit do të të jepte në dorë ty dhe shokëve tu njëdimensional një model të vlefshëm për aktin e leximit të historisë. Siç e tërheq teksti lexuesin, ashtu edhe kërcimtarja e josh publikun, duke e lënë atë të presë zhveshjen përfundimtare, momenti i së cilës shtyhet vazhdimisht. Petk pas petku, rrobë pas rrobe bie, por çasti më eksitues, Agron, nuk është momenti kur shfaqet ajo Gjëja, por pikërisht shtyrja e momentit të zhveshjes përfundimtare, shtyrja e zbulimit të asaj Gjësë! Pasi, sapo kemi zbuluar një sekret, e humbasim interesin për të dhe lakmojmë tjetrin.
Pasi kemi parë veshjet e brendshme të vajzës, duam të shohim trupin e saj; pasi kemi parë gjinjtë e saj, duam të shohim të ndenjurat e saj; pasi kemi parë të ndenjurat e saj, duam të shohim organin e saj seksual dhe, pasi kemi parë edhe organin e saj seksual, shfaqjes i ka ardhur fundi – po a kemi kënaqur kësisoj kureshtjen tonë, lakminë tonë? Kurrsesi! Edhe sikur vajza t’i hapte shalët para nesh (të lutem Agron, në këtë pikë mos e ndërpre leximin) kureshtja dhe lakmia që do të zgjonte momenti i zhveshjes nuk do të shuheshin. Duke vrojtuar një skenë të tillë do të konstatojmë se në një farë mënyre kemi dalë jashtë qëllimit të kërkimit tonë, kemi transhenduar gëzimin që na jepte vrojtimi i së bukurës së larmishme. Kështu ndodh edhe kur lexojmë, Agron!
Përpjekja jote për ta zhveshur tekstin historik direkt lakuriq dhe për të kapur aty vetëm një thelb të vetëm, dëshira jote obsesive për ta zotëruar njëherë e përgjithmonë domethënien e tij është e kotë – në këtë mënyrë ti dhe shokët e tu do gjeni thjesht vetveten dhe jo tekstin. Freud-i thotë diku se të lexuarit obsesiv është shprehje e dëshirës së shtypur për të parë gjenitalet e nënës, por momenti esencial i këtij konstatimi, të cilin vetë Freud-i ndoshta nuk e ka vlerësuar aq sa duhet, konsiston pikërisht në konceptin e zhvendosjes.
Agron, besoj se kjo qasje striptiste na ndihmon të gjithëve për të kuptuar se të lexosh e të interpretosh histori, letërsi, njerëz dhe realitete, do të thotë t’i nënshtrohesh një procesi të pafundmë zhvendosjeje të kureshtjes dhe të lakmisë – nga njëra fjali në tjetrën, nga një aksion në tjetrin, nga një shtresë tekstuale te tjetra, pa e kapur kurrë atë Gjënë, sepse, në fakt, ka shumë Gjëra, Agron! Sepse historia është proces! Sepse historia, letërsia, njerëzit dhe realiteti zhvishen vazhdimisht para nesh, por ne nuk mund t’i pushtojmë kurrë ato dhe, në vend të përpiqemi t’i pushtojmë ato, le t’i jepemi kënaqësisë tunduese që të fal larmia e fakteve të ndryshme komplekse dhe shpeshherë kontradiktore.
