Nga: ILIR DHIMA
Mbi gjysmë shekulli më parë, kur po konfi gurohej nje Europe e Bashkuar, si gur themeli i kesaj ngrehine kontrinentale shërbeu edhe një deklaratë publike e ish-kancelarit gjerman, Konrad Adenauer: “Europa po i largohet forcës, ose po e ushtron atë disi ndryshe; ajo po lëviz përtej pushtetit, forcës, drejt një bote vetëpërfshirëse të ligjeve dhe rregullave” (Kagan, R./Knopf: A. “Of Paradise and Power”, New York 2003, pg.3). Çka tërhoqi veçanërisht vëmendjen në këto fjalë ishte përvijimi i një lloji të ri të shtetit pas Luftës II Botërore, i atij që me kohë u quajt “shtet i së drejtës” dhe që nga fundi i shekullit të kaluar u artikulua si një prej kritereve bazë të përcaktuara në samitin e Kopenhagenit, plotësimi i të cilave mund t’i siguronte çdo vendi të kontinentit tonë anëtarësimin në Bashkimin Europian.
Me këtë emërtim, ky lloj shteti u konsiderua si mjeti, me anë të të cilit sistemi i vlerave demokratike depërton në mekanizmat juridikë. Në kuadrin e regjimeve demokratike liberale, nocioni i këtyre mekanizmave, sidomos i konstitucionalizmit identifikohet me kufizimin e pushteteve nga kushtetuta dhe te e fundit, me nënshtrimin e shtetit ndaj së drejtës. Prandaj, shpesh herë përmendet, veç të tjerash, edhe përkufizimi, sipas të cilit shteti i së drejtës është i tillë, kur brenda limiteve të normave kushtetuese, duke i respektuar këto norma, nëpërmjet veprimtarisë ligjvënëse garanton zbatimin e të drejtave themelore të njeriut nën kontrollin e një organi specifik të ngarkuar për të verifikuar pajtueshmërinë, midis këtyre ligjeve dhe të drejtave të individit.
Mirëpo, pikërisht në një kohë kur pretendohet që, më së fundi edhe Shqipëria të mund të sigurojë statusin zyrtar të kandidatit për anëtarësimin në BE, ende s’është hequr dorë nga drejtimi te ne, i punëve me konceptin e vjetërsuar të pushtetit. Aktualisht, megjithëse numri i mandateve të deputetëve është i ndarë në mënyrë pothuajse të barabartë midis dy krahëve të politikës vendase, përsëri duket që dominon i ashtuquajturi ‘regjim asambleje’, me të cilin kuptohet plotfuqishmëria e Parlamentit mbi të gjitha pushtetet e tjera dhe organet e pavarura, çka sanksionohej formalisht edhe në kushtetutat e periudhës, kur vendi ynë i nënshtrohej sistemit komunist. Përdoret fjala formalisht, sepse aso kohe Kuvendi Popullor miratonte mekanikisht projektligjet e paraqitura atij prej Partisë. Ndërkaq, edhe tani pasqyrimi i këtij realiteti trishtues bëhet nëpërmjet shumë shembujve regresist. Por, në këto radhë ndoshta ia vlen që, qoftë edhe tërthorazi apo shkurtimisht, të përqendrohemi te një i muajve të fundit, i cili vijoi të kompleksitohet agresivisht në dëm të platformës bazë të organizimit të shoqërisë, të interesave elementare të shumë qytetarëve dhe të në shkelje të hapur të normave të Ligjit Themelor të shtetit. Trajtimi i këtij shembulli mbase edhe do të justifikonte titullin e këtij artikulli.
Fjala është për Ligjin 10207, datë 23.12.2009 “Për disa ndryshime në ligjin nr. 9235, datë 29.07.2004 “Për kthimin dhe kompensimin e pronës”, i ndryshuar”, që u miratua nga Kuvendi vetëm me votat e shumicës. Pasi subjektet e interesuara e ankimuan çështjen në Gjykatën Kushtetuese, kjo e fundit mori Vendimin nr. 27, datë 26. 05. 2010, me anë të cilit shfuqizoheshin disa dispozita të atij Ligji, si të papajtueshme me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë. Në këto rrethana, maxhoranca parlamentare nuk mori mundimin që të reflektonte ndaj këtij Vendimi, madje e injoroi plotësisht atë. Prandaj, brenda dy – tri javësh bëri sikur riformuloi Ligjin, duke i shtrirë dispozitat e shfuqizuara në 10 – 15 dispozita të tjera, të cilat në thelb kishin të njëjtën përmbajtje. Miratimi përsëri u realizua me ca kartonë të shumicës. Sidoqoftë, ndaj tij Presidentit të Republikës iu desh të ushtronte veton pezulluese. Megjithatë, dekreti i vet u hodh poshtë, përsëri me ca kartonë të maxhorancës. Por, kësaj radhe, me manipulim flagrant të rezultatit të votimit në seancë plenare. Hë për hë, disa subjekte të dëmtuara prej këtij Ligji dhe ndonjë palë tjetër e interesuar për mbrojtjen e të drejtave të këtyre subjekteve, edhe një herë dërgojnë ankimimet e tyre në Gjykatën Kushtetuese. Ja pra, këto janë procedurat e ndjekura deri tani.
Por, këtu vetvetiu shtrohet pyetja: a mund të legjitimohen përsëri këto ankimime, për ta vënë në lëvizje organin e rishikimit kushtetues që të shqyrtojë çështjen dhe të mos ‘ndruhet’ që të rivendosë rreth saj? Sigurisht që nuk mund të paragjykohen drejtpërsëdrejti zhvillimet e mëtejshme, megjithatë nuk mund t’i hiqet e drejta askujt që të debatojë dhe të shtrojë paraprakisht ndonjë argument (midis shumë të tjerave të publikuara më parë edhe në faqet e ‘Gazeta Shqiptare’, si cenimi i sigurisë juridike, pafuqia në tërësi e ligjeve me efekte prapavepruese etj.) rreth anti-kushtetutshmërisë së ligjit në fjalë. Më së pari duhet thënë se, kompetenca që i jepet nga ky i fundit, Drejtorit të Përgjithshëm të Agjencisë së Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, për të shqyrtuar kryesisht dhe për të anuluar vendimet e ish komisioneve të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave është atribut vetëm i pushtetit gjyqësor. Jo vetëm se Drejtori i Përgjithshëm i AKKP-së është një organ monokratik administrativ i emëruar dhe i varur nga Këshilli i Ministrave, por edhe sepse ish-KKKP -të kanë qenë organe kolegjiale dhe organi epror i tyre – i zgjedhur nga Parlamenti. Madje, vendimet e këtyre organeve nuk janë konsideruar dhe nuk mund të konsiderohen as tani akte administrative në kuptimin juridik të termit (strictu sensu), por si akte të organeve sui generis, për të cilat Gjykata Europiane e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut ka përdorur neologjizmin: quasi gjykata. Në këtë këndvështrim, e drejta administrative s’mund të shfuqizojë dhe as të rregullojë me akte detyruese (imperium) interesa të personave privatë, kur nuk ekziston një interes publik. Aq më tepër që Ligji Themelor i Republikës së Shqipërisë në nenin 42/1 sanksionon se: “Liria, prona dhe të drejtat e njohura me Kushtetutë dhe me ligj nuk mund të cenohen pa një proces të rregullt ligjor”, çka i jep kujtdo mundësinë për t’iu drejtuar gjykatës, nëse mendon që organet publike, individët ose subjekte të tjera kanë nëpërkëmbur një interes të ligjshëm të tyre.
Dihet që nga pikëpamja juridike, gjykimi nuk është as administrim, as qeverisje. Sigurisht që gjyqtari, sikurse edhe administratori, personat i detyrojnë që të plotësojnë detyrimet, ose t’u plotësohen disa të drejta. Por, juridikisht, funksionet e të dyve ndryshojnë thelbësisht. Nëse autoritetet administrative shpesh herë e zbatojnë të drejtën përtej çdo konflikti, qëllimi i gjyqtarëve është që të zgjidhin konfliktet, duke zbatuar normat juridike në fuqi. Gjithashtu, gjykatat vendosin në respektim të formave dhe procedurave të gjykimit në pajtim me normat dhe me parimet e për pajtim me normat dhe me parimet e përcaktuara nga jurisprudenca, si: karakteri kontradiktor i procesit, detyrimi i arsyetimit të vendimeve, ndryshimi i vendimit gjyqësor në rrugë Apeli etj. Kurse, qeveria dhe administrata publike, në përgjithësi s’u nënshtrohen këtyre rregullave.
Njëkohësisht, akti gjyqësor efektivisht vlerësohet me peshë më të rëndë se sa ai administrativ, edhe kur të dyja kanë të njëjtën përmbajtje. Sepse, administratori kufizohet me konstatimin e ekzistencës së një detyrimi apo një të drejte dhe me urdhërimin që të merren masa për realizimin e tyre. Këtë funksion e kryen padyshim edhe gjyqtari, por vendimet e tij kanë forcë më të madhe; ato kanë fuqinë e të vërtetës ligjore dhe janë të pandryshueshëm pasi kanë marrë formë prerë. Që këtej buron edhe veshja e këtyre vendimeve me autoritetin e ‘gjësë së gjykuar’, ndryshe nga akti administrativ që mund të ndryshohet a të përmirësohet nga organi administrativ. Krahas kësaj, ky akti i fundit mund t’i nënshtrohet kontrollit dhe rishikimit nga ana e gjykatës, në rast se kësaj i drejtohen individë dhe subjekte të ndryshme, që mendojnë se ‘kërcënohen’ prej aktit administrativ. Pikërisht, për të shmangur sado pak në dukje këto ndryshime të funksioneve, hartuesit e Ligjit në fjalë kanë sajuar dhe mballosur më së fundmi në tekstin e tij një nen për mundësinë e rishikimit të vendimit të AKKP–së. Mirëpo, falsitetin e kësaj dispozite e kupton cilido që shfleton Kodin e Procedurës Civile, neni 494 i të cilit parashikon që bërja e kërkesës për rishikimin e një vendimi të formës së prerë limitohet në periudhën brenda një viti nga marrja dijeni e një të dhëne përcaktuese për fatin e mëtejshëm të çështjes. Dhe, pa u zgjatur më tej, mund të thuhet që, nëse prezumohet që akti gjyqësor buron nga një autoriteti i paanshëm dhe i pavarur nga pushtetet e tjera, nuk do shumë diskutim të nxirret përfundimi, sipas të cilit aktet administrative, pra edhe vendimet e mundshme të AKKP –së, hë për hë në Shqipëri nxirren nga një autoritet me varësi në shkallë hierarkike, si edhe frymëzohen prej forcave politike që marrin pushtetin politik. Për hir të së vërtetës duhet thënë që vendi ynë është ende larg zbatimit të idesë që sundon në demokracitë e konsoliduara: rule of law (qeverisja e së drejtës).
