Nga Halil Matoshi
Pse ne kosovarët heronjtë e vërtetë i ulim tek pluhuri, ndërsa hajdutët i ngrehim ke retë? Pse paragjykojmë tjetrin? Pse na urrejnë e na shajnë njerëz, që kurrë s’kemi arritur t’u bëjmë keq, e shpesh s’kemi arritur t’u bëjmë as mirë? A thua shpirti kolektiv njerëzor është i strukturuar si i qenit. Shpirt paranojak
Të vrasësh njeriun, ti ke vrarë njerëzimin.
Të vrasësh një qen është sikur të thyesh një lule.
Nëse njeriu i ka bërë që të dy këto krime, kurrë shpirtin rehat s’do ta ketë, sepse ka prishur baraspeshën ekologjike dhe forcat e errëta do të nxijnë jetën, si gazrat serë. Samiti i Kopenhagës ishte dëshmia më e mirë për egoizmin e njeriut-vrasës të njerëzimit dhe botës së gjallë. Asnjë fjalë s’u tha për kafshët dhe lulet.
Në përditshmërinë tonë njerëzore, si qenie me intelekt, dëgjojmë krahasime si p.sh: “Është lopë e gjallë”, “qelbet si një rrëqebull”, “i uritur si ujk”, “i lig si një gjarpër”, “i trashë si një derr”, “i neveritshëm si një lakuriq”, “je si një deve gungaçe”, “ka veshët si një elefant”, “ai është mi”, “i madh si kali i Banatit”, “Ha si gjaja”, etj., etj., etj. Këto krahasime të njerëzve me kafshët në komunikimet tona i përdorim për të fyer tjetrin/të tjerët dhe shumë më pak ne përdorim krahasime me botën shtazore për veprime të mira si “është si një qen besnik”, “ka sfinks skifteri”, “i shpejtë si leopard”, “trim zemërluan”, “i butë si qengj”, “punëtor si bleta” etj.
Këto krahasime po të përdoreshin për humor mes miqsh që komunikojnë çlirët, nuk do të ishin denigruese për njerëzit, por sigurisht që janë denigruese për kafshët, sepse shumë atribute shtazore që ne ua veshim njerëzve, nuk janë të këqija për botën e tyre, sepse asgjë të keqe natyrale nuk ka p.sh. tek një lopë, nga e cila ne pimë qumështin. E liga mund të gjendet tek një njeri.
Ata që besojnë në Zot, e dinë se Perëndia krijoi njeriun në imazhin e tij. Qysh me e gjetë mënyrën t’i qasemi një ushtari ose thjesht një hajduti, e t’i themi hidhe atë armë, hajvan, po s’hangre llaf ta kërcas një shpullë – e sheh që jam i paarmatosur!? Si t’i themi një qeni mos hungëri koti, s’të nguc…
Frika joracionale ndaj tjetrit, që nuk është si ne, (shenjëzimin e tjetrit si armik), p.sh. e serbëve ndaj boshnjakëve myslimanë, prodhoi Srebrenicën. “Çfarë krimi shtazarak”, vlerësojmë ne, duke mos e ditur se kështu po i denigrojmë shtazët, të cilat nuk bëjnë kurrë një krim të organizuar me paramendim.
Ne, raca jonë njerëzore, përpara vështirësive ose përpara veprave të trishta shpesh shtangemi dhe për kriminelët shfryjmë: “shtazët”, e më kësi shfrymje ne i fyejmë shtazët, sepse krimi si paradigmë është racional, i menduar e jo instinktiv… Shpirti kolektiv njerëzor është i strukturuar si i qenit. Paranojak.
Të shumtën ne nuk e dimë se a do na shqyej apo do na përkulet duke lëvizë bishtin e duke cijatur për të na lutur që ta pranojmë shoqërinë e tij. Jean Mary-Myler në një ese thotë se frika është këshilltar i keq, dhe ajo shpie rëndom në dhunë.
Të gjitha kafshët janë shumë larg prapa nesh në aspektin e intelektit, sepse ato nuk e kuptojnë gjuhën tonë dhe nuk mund të mbrohen, duke na e kthyer fjalën. Vetëm mund të merret me mend po ta kishin kafshët aftësinë e kundërpërgjigjes, vallë çfarë epitetesh njerëzore të gërditshme do t’i jepnin njëra-tjetrës, si p.sh. do t’i thoshte gomari një ujku “vret si njeri”, një lopë do t’i thoshte një gjarpri “je tinëzar si njeriu”, një leopard do t’i thoshte një kërmilli, “je i ngadalshëm si njeriu”, një derr do t’i thoshte një majmuni “i padobishëm si njeriu”, një dre do t’i thoshte një kanguri “ec me dy këmbë si një njeri” etj.
Dhe vetëm ne e mbajmë emrin njeri.
Derisa në shoqëritë e qytetëruara vetëm fjala “mshele gojën – ti s’di gjë”, ndaj femrës trajtohet veprim i dhunshëm, shqiptarët këtë e kanë në maje gjuhe, jo vetëm për gratë, por edhe për fëmijët, prindërit, edhe për rivalët, kolegët më të rinj…
Sipas një studimi të kohëve të fundit, çdo e treta femër në Shqipëri i është nënshtruar një forme dhune ose përdhunimi, këtë e bëri të ditur ambasadori amerikan në Tiranë John Withers. Trishtueshëm. E tash ku mund të jetë Kosova në këtë aspekt, ku femra ende s’e ka fuqinë me folë e me kallxue…
Ndrydhja e ndjenjës shkakton vështirësi në komunikim, sepse urdhri “mbylle gojën” shfaqet si reminishencë e frikës së do të pasojë ndëshkimi. Merreni shembullin e një njeriu të fuqishëm që nuk di ta menaxhojë fuqinë si p.sh. Kryeministri i Kosovës, ai kurrë nuk arriti të vendos komunikim me publikun, në secilën press-konferencë ai vonohet edhe nga një orë dhe kurrë s’u dëgjua t’u kërkojë falje gazetarëve dhe publikut. Prandaj modeli i tij qeverisës shëmbëllen në model goxha agresiv, shtrëngues për qytetarët.
Kjo sindromë i ka mbërthyer thuaja të gjithë politikanët.
Ne nuk e kemi mësuar leksionin e parë: kërkim-faljen;
Ne ende nuk e kemi mësuar leksionin e dytë: lutjen; (të lutëm!)
Ne, s’pari nuk e kemi mësuar leksionin e tretë: Urdhëro dhe faleminderit, zotni o zonjë.
Pra, ne jemi shoqëri e strukturuar dhunshëm, sepse e ndrydhim vetë ndjenjën.
Deri sa po ecnim rrugës në një mesnatë në Prishtinë, me një koleg, një qen na hungëriu duke marrë një pamje goxha kërcënuese. Frika nga ai qen rrugësh sigurisht do na shtynte në dhunë. Do e ndiqnim kafshën e gjorë ose do ta rrihnim për vdekje!
Por nuk u këshilluam prej frikës.
S’di çfarë më shtyri që t’i flisja me zë, sikur të me merrte vesh: ‘hej njeri, i thashë – a e sheh se s’jemi armiqësor me ty’ dhe u përkula ta ledhatoja!
‘Çfarë e lige të ka ndodhur, a mund të të ndihmojmë gjë’?- e pyeta.
Ai u bind. Por historia me qen nuk mbaroi këtu.
Qeni nuk na ndahej dhe bëmë një rrugë bukur të gjatë së bashku. Ne deshëm të hynim në kafeterinë “De Rada” dhe ai e futi kokën njëkohësisht me këmbët tona. Pastaj kamerieri i bërtiti dhe ai po ashtu me bindje doli. I thash njërit nga djemtë aty që t’i jepnin të hante diçka, por ai tashmë kishte ikur. S’e di çfarë e bëri të ikte, pabesia jonë njerëzore që e lamë në shi dhe ia përplasëm derën para turinjve, padurimi jonë njerëzor për të vazhduar një bisedë miqësore, një debat të argumentuar, paragjykimet tona, ose mendjemadhësia jonë. Padurimi ynë që ta mbajmë dikë për dore kur dridhet, që t’i bëjmë një filxhan çaj një njeriu që e ka zënë stuhia përjashta, që t’i japim dorën një të lodhuri t’i kalojë shkallët.
A ka më gëzim kur një njeriu që e kemi njohur dikur e t’ia mbyllim sytë nga prapa, e t’i themi: Qëlloja!
Të nesërmen e tregimit me qen, lexova një kronikë në gazetë se në qytetin pa dashuri kishte nisur aksioni i vrasjes së qenve endacakë. U pikëllova, me ta kujtuar atë qenin e kuqërremtë më të cilin bëmë ca udhë krejtësisht miqësorë.
Vallë ç’ka mund t’i ndodhë…???
Të jetë pushkatuar? Me ç’të drejtë?
Ai, mund të betohem se s’i bëri këtij qyteti kurrë një të ligë. Sa vrasës të ligj e fytyra të bame prej urrejtjes, sa maska lëkurë-njeriu e sa hajdutë mund t’i takojmë rrugëve të këtij qyteti?
Madje, pa e ditur edhe mund të ulemi me ta në një tavolinë.
E askush nuk i ndjek.
Ne, evropianët, madje nuk i vrasim më njerëzit edhe kur kryejnë krime. Këshilli i Europës e ka hequr dënimin me vdekje dhe mirë bëri. Për ta dënimi me vdekje nuk është ndëshkim adekuat. Ata duhet shtyrë në vuajtje, pra në vetëvrasje, që siç i kanë shkaktuar dhimbje një tjetri, t’i shkaktojnë dhimbje të llahtarshme vetvetes.
Si të heqim dorë nga veset, t’i zbusim zemërimet, hidhërimet, intencat agresive, inatet?
Si të bëhemi më të mirë që sot?
Që në këtë çast.
E kaluara është e shkuar dhe nuk mund të ndërrohet, e ardhmja thjeshtë ende nuk ka ardhur dhe nuk mund ta dimë se çka do të sjellë, krejt çka kemi është ky çast i tashmë. Një alo për një mik të vjetër, një llafosje në rrugë me një të moshuar, “po mbahesh mirë, po dukesh edhe më mirë”, t’i thuash; një ngjitje dore një të mbeturi, një kile portokajsh për një të njohur në spital, një letër (bën edhe E-mail) për një mik/e, “të dua shumë zemër”, një tufë lulesh për gruan, vajzën, për një kolege, për një nënë ose motër, një ‘më fal’ për babën, nanën, gruan, kolegët; ose: ngrihuni që në këtë çastin e tanishëm dhe falni një përqafim ose thjeshtë vetëm një buzëqeshje jo të shtirur të parit njeri që ju gjendet pranë. Duajeni të afërmin ose këdo tjetër, pse jo dhe një qen apo një lule: Gëzuar!
