Politika sipas Gridës

Entela Resuli

Fustani i verdhë që mban veshur ka thyer kontrastin e ngjyrës së mureve në zyrën e saj në katin e dytë në ministri. Ka një oratori që të bën të humbasësh nëse shpërqendrohesh qoftë edhe për një sekondë. Prej më pak se një viti Grida Duma, mban postin e zëvendës ministres së Integrimit. Pas një karriere në fushën akademike, qasja e saj në politikë nuk ishte e rastësishme. Ajo tregon se e donte politikën, por nuk e kishte shprehur, e mesa duket dikush e lexoi Gridën përtej fjalëve dhe ofertën për të qenë pjesë e qeverisë nuk e kundërshtoi.

Këto ditë ajo është përfshirë në një debat në shtyp me deputetin e Partisë Demokratike Mark Marku. Shprehja hapur e Markut ndaj pakënaqësive ndaj qeverisë dhe grupit parlamentar të partisë ku bën pjesë e ngacmoi Gridën, e cila kritikon ashpër daljen e tij në publik. Në një intervistë për “Jetë” Grida Duma rrëfen jetën e saj në politikë dhe kompromiset që ka bërë ajo me veten. Deputetin Marku e quan “viktimë” dhe një njeri që ka gabuar rëndë.

Keni një oratori të spikatur, është e lindur për ju, apo oratoria zhvillohet me punë?

Unë, deri në 16-17 vjeç isha një person shumë i urtë, por me veten isha e qartë. Për mua nuk ishte e pa kuptuar, por problemi ishte kur kisha vendosur t’ia bëja të tjerëve të ditur këtë gjë. Problemi më i madh për mua ka qenë familja ime, kisha dy prindër shumë energjikë, shumë të rinj edhe në shpirt. Vetë natyra e tyre ka qenë pak aventureske për të jetuar shumë. Për rrjedhojë ishin perfeksionist për pamjen, për të shijuar jetën. Nuk janë lodhur të na thonë neve: bëje kështu, ashtu. Nuk kanë dhënë modele të thëna, kanë dhënë modelin e bërë.

Ju jeni nga Tirana?

Jo, unë jam nga Durrësi, prindërit e mi po ashtu. Ime më është artiste, violiniste, im atë është inxhinier. Kanë pasur të dy perspektiva të ndryshme në jetë, por që bashkë, pavarësisht “përplasjeve” që kishin në natyrë, u bënë shumë komplementar me jetën.

Keni marrë më shumë nga mami apo nga babi në ngjashmëri?

Kam përshtypjen që kam marrë shumë nga të dy. Kur e shoh që detajet më mbilodhin marrë përsëri kthesën tek ai. Kam edhe dy motra. Ata jetojnë të gjithë në Amerikë, prej 16 vitesh janë atje. Ka pak gjëra për të cilat mund të thuash: I jam absolutisht mirënjohëse Zotit. Motrat e mia dhe im bir hyjnë tek gjerat që absolutisht unë i jam mirënjohëse Zotit. Kemi një frymë të trija bashkë, gati masonike.

Çfarë lidhje keni me Amerikën, pasi edhe ju keni studiuar atje apo jo?

Kam studiuar jo vetëm në Amerikë. Kam qëndruar përgjithësisht në Shqipëri, por shkëputjet kanë qenë të herë pas hershme drejt perëndimit, ku nëpërmjet disa programeve kam shkuar dhe jam thelluar në teza të ndryshme. K nisur kështu, por më pas për hir të faktit që im shoq është diplomat karriere. Kemi bërë edhe jetën jashtë Shqipërisë edhe në logjikën e diplomacisë modeste.

Domethënë ardhja juaj në Ministrinë e Integrimit nuk është e rastësishme?

Unë nuk e dija që kisha rënë në sy me tezat e integrimit, por nuk besoj që është nga kjo. U përfshiva te tezat e integrimit pasi kam një karakteristikë, unë kam bërë filozofi, sociologji në universitet. Ndërkohë që masterin e kam në administrim publik. Nga ana tjetër, doktoraturën e kam në çështjen e ekonomisë në globalizëm. Disiplina këto që shkojnë të gjitha drejtë axhendës së integrimit.

Politika ishte një ambicie e juaja, ju e kishit shprehur dëshirën?

Unë nuk besoj se e kam shprehur dëshirën, por besoj që e kam lënë të kuptohet. Asnjëherë nuk kam thënë që dua të merrem me politikë në mënyrë eksplicite. Por mendoj që erdhi gradualisht dukshëm që, jam një qenie që shkon mirë me botën e politikës. Me botën e politikës shkojnë mirë njerëz që kanë një guxim për të ligjëruar publikisht mendimet e tyre, që përfshihen në debate publike, që kanë të bëjnë jo vetëm me politika të vogla, por edhe me këndvështrime të mëdha. Në botën e politikës shkojnë mirë ata njerëz që kanë një formim të shkencave sociale, ekonomike, juridike, kemi shumë raste të shkencave të mjekësisë, rajoni i gjithë është i përshirë në shumë raste që vijnë nga mjekësia. Është edhe një thirrje e brendshme. Por nuk ishte deri diku edhe një thirrje e brendshme, nuk mund të bëhesh influent.

Nga kontakti dhe eksperienca juaj 1-vjeçare e konfirmoni apo e mohoni perceptimin e publikut që, politika është për servilët, njerëzit me dy fytyra… Si ju rezulton tani që jeni brenda?

Mendoj që ka disa nivele në politikë, ka vend edhe për ata që janë servilë. Unë do të diferencoja servilizmin nga kompaktësia. Administrata mund të ketë shumë servilizëm, njerëzit që janë specialistë, teknicienë, të cilët nuk janë mësuar herë pas herë të marrin vendime dhe këtu gjen herë pas herë servilizëm. Po të hysh në institucion e has gjithë burrokracinë. Nga ana tjetër, po të flasim për politikën në vetvete, besoj se është me shtresa çështja. Politikanët e nivelit të parë nuk bëhen servilë, politikanët që bëjnë lidership. Sa liderë kemi ne? Jo shumë, por është e sigurt që ky lloj politikanë nuk është servil.

Pastaj, politikani i nivelit të dytë që vjen poshtë liderit edhe mund të jetë servil, por nuk duhet ta ketë si veti të rëndësishme këtë. Duhet të dijë të thotë “Po”, por shume shpesh duhet të dijë edhe të thotë edhe “Jo”. Po të dalim të shtresa e tretë, mund të jetë fare normalisht servil dhe egzaktësisht të plotësojë rregullat e grupit dhe të vijojë një linjë të vendimmarrjes së lartë. Nuk është ndonjë çudi e madhe, një vend nuk ndryshon për 10 apo 20 vjet. Unë e kam parë në test me veten time, dhe kam vënë re që ka plotë momente kur dikush pëlqen faktin që dikush tregon agresivitet në ligjërim apo në mënyrën se si drejton.

Dhe po nuk tregove që je i fortë nuk mund të bësh pjesë në politikë në një farë mënyrë. Secili tregon forcën që ka, pasi herë pas here edhe i dobëti është i fortë. I dobëti është shumë i fortë sepse ka forcën për të viktimizuar vetveten dhe për të fituar energji nga tjetri. Unë jam e bindur që armiku me i madh i një njeriu të fortë është njeriu i dobët. Sepse një njeri i dobët gjen gjithmonë një mekanizëm që ta çorientojë njeriun e fortë.

Një i fortë nuk mund të bëhet dot viktimë, pasi nuk ankohet dot, nuk ja delegon dot përgjegjësinë dikujt tjetër, sepse do e quante si fyerje të vetvetes. I dobëti këto veti i ka dhe ja delegon të fortit këto herë pas here, dhe i forti e toleron sepse nuk është në armiqësi dhe nuk i ngrihen antenat e konfliktit. Shumë shpesh ju do shikoni që këta të dobëtit shfaqen në nivelet e para, rastësisht në histori, për kohëra të shkurtra, thjesht sepse kanë përfituar nga energjia e një të forti, dhe kjo është historia e botës prej mijëra vitesh. Unë mendoj që në lidershipët e vijës së parë nuk ka vend për servilizëm. Pastaj, a do i thuash po, frymës së grupit dhe a quhesh servil t’i thuash po, ky është një diskutim shumë i madh.

Është e lehtë në politikë që të thuash “Po” kur do të thuash “Po”, dhe të thuash “Jo” kur do të thuash “Jo”?

Jo, nuk është aspak e lehtë. Nuk është e thjeshtë pasi është një kontratë. Ne kur dalim para medieve themi gjëra që, po të thoshim të vërtetën do ishte edhe më mirë. Nuk ka arsye sepse të themi po të njëjtat klishe.

Një politikan mund të thotë një gënjeshtër edhe kur bie në kundërshtim me parimet e veta?

Parimi e ndryshon të vërtetën. Nëse ke një parim të ndryshëm nga ajo që po ndodh ti influencon që ta ndryshosh këtë fakt, nëse beson se gjërat do të ishin ndryshe, por të kanë dalë nga kontrolli për një arsye apo një tjetër edhe në familje do të bëje të njëjtën gjë. Shumë shpesh në historinë e politikës, nuk i është thënë popullit e vërteta dhe këto janë teori shumë të mëdha që vërtetojnë ose argumentojnë se përse nuk thuhet e vërteta.

Ju e kishit të vështirë të thoshit “Po”, kur iu kërkua të futeshit në politikë?

Jo, por se ku do pozicionohesha po, më është dashur të mendohem. Më është dashur të mendohem sepse ndoshta kisha pritshmëri të tjera, për fusha të tjera. Mund të ishte arsimi fusha ime, gjithashtu Ministria e Punës. Thjeshtësisht nuk e kisha menduar këtë gjë, nuk them që më shkon në kundërshti. Sidomos tani më duket shumë interesante, pak njerëz e dinë se çfarë ndodh në një institucion si ky, i cili në fakt monitoron gjithë institucionet e tjera.

Ju pëlqejnë kur iu vendosin në kopertina revistash me personazhe të rinj publikë që synojnë politikën, por që nuk vijnë nga jeta akademike?

Personazhet e tjerë kanë vlerë në fushat e tyre, pa pikën e dyshimit. Të gjitha janë vajza apo gra shumë interesante. Fakti që futemi të gjitha në të njëjtin vend pa pikën e kategorizimit nuk e gjej me vend. Mund t’ja u krahasoj edhe me një gjellë që i fusin të gjitha perimet brenda, nuk ka më shije. Një njeri nga bota akademike, nuk mund të futet në një kopertinë të tillë, sepse lë shije të keqe.

Pas vitit 2005 në përzgjedhjet politike shihet qartë një tendencë për të shtuar politikanë me bukuri fizike. E ndjeni ju këtë?

Besoj që rruga për të bërë karrierë politike është shumë e gjatë. Politika ka disa elementë, edhe elementi për të qenë i pëlqyeshëm nga populli nuk është për t’u neglizhuar. Pëlqehesh, për shembull, sepse këndon, dhe tërheq vëmendje për këtë. Unë nuk e di sa vëmendje mund të tërheqësh nëse do elaborosh një mendim politik. Bukuria i shton një lloj vlere fetishiste. Janë të nevojshëm, për ta bërë edhe më human grupimin politik. Sigurisht që janë të nevojshme, por nuk bëhet fjalë për thelbin e politikës, me vlerën e vet ato janë aty brenda dhe është e bukur që e japin atë lloj kontributi. Unë nuk e di nëse quajnë eksperiment apo karrierë.

Më mirë në ambiente akademike apo politike?

Të dyja kanë avantazhet e veta dhe disavantazhet e veta. Botës akademike, kam përshtypjen se njeriu do t’i kthehet shpesh, ndërsa në botën politike e para duhet të jesh në kohezion me grupin, e dyta, është fakti që nuk vepron politikani në kushte luksi. Aty duhet të llogarisësh që ke një palë burime të kufizuara, pak gjëra për t’ia shpërndarë shumë njerëzve. Megjithatë, duhet të kuptojmë që jo gjithmonë është e mundur të dalësh nga grupimi politik, sepse ti identifikohesh me të.

Kishit më shumë kohë më parë për veten apo tani?

Absolutisht më parë. Nuk është se nuk kam qenë njeri shumë i zënë. Kam bërë këtë zgjedhjen që, edhe kur të jem në shtëpi të merrem me shumë gjëra rutinore, përveçse kur duhet dhe të merrem me pjesën e tim biri.

Ja vlen kjo sakrificë që bëni, çfarë prisni ju nga politika?

Është çështje individi, nuk ka lidhje nëse ja vlen apo jo kjo sakrificë, është njëlloj sikur t’i thuash një shitësi që ka një dyqan të vetin, a ja vlen të punosh 11 orë!? Për mua puna, profesioni është dimensioni i dytë në jetë. Dimensioni i parë është jeta personale, jeta e brendshme, që plotësohet me kriterin e jetës intime dhe kriterin e pasardhësit. Njeriu nëse nuk ka një punë, nëse nuk ka një profesion dhe nuk krijon një gjë gjatë ditës, të jeni të sigurt që dhe jeta e tij personale do t’i prishet, sepse vetëm profesioni dhe puna, ta japin mundësinë të njohësh vetveten dhe të kuptosh se përse vlen. Në këtë sens politika kthehet në një lloj qëllimi, ashtu siç janë profesionet e tjera.

Znj. Grida, jeni përfshirë në një debat kohët e fundit, me një kritizer të politikës së Sali Berishës. Çfarë ju ngacmoi të reagonit ndaj Mark Markut?

Unë kam një shqetësim të komponentit intelektual në vendimmarrje. Ardhur nga bota akademike, kontaktet e mia me të kanë qenë si me brezin e ri si me të vjetrin. Unë jam e bindur që nëse mendimi intelektual do të ishte aktiv, por jo në sensin e ankimimit, sepse çfarë kemi bërë ne deri më tani, ne kemi glorifikuar individë që kritikojnë. Problemi është që duhet të kuptojmë, kontratën në të cilën gjendemi. Duhet të bësh ndryshimin me atë gjuhë që sistemi flet.

Nuk mund të thuash që nuk mund të paguaj faturën e dritave dhe ti të jesh i suksesshëm, Jo. Ti, duhet të ndjekësh procedurën që të jep mundësinë ty që të jesh i suksesshëm. Pra mjaft më me logjike populiste, që mjafton të çohesh një ditë e të thuash që unë kam të drejtë të mos më pëlqejë, siç Marku ka të drejtë të mos i pëlqejë një gjë dhe kjo të ndryshojë sistemin, jo nuk i takon klasës intelektuale të bëjë vetëm ankime. Nga ana tjetër ajo që më shqetëson mua shumë është se nuk mundesh të thuash që: unë jam përtej përgjegjësisë sime.

Edhe nëse ai sjell argument?

Nuk kam gjë me argumentet e Markut, perceptimi i tij ishte i gabuar. Të gjitha argumentet e tij nuk na çojnë në atë që ai kërkon. Këtu nuk po gjendet një mënyrë që bota intelektuale të reagojnë në atë formë që të implementojë ndryshimin. Marku është intelektual, është edhe deputet, së pari duhet të kuptojë kush është Marku. Si pjesë e grupit politik është i detyruar që t’i drejtohet njëherë kryetarit të partisë, strukturës së saj dhe nëse e gjen fare të pamundur që këta individë të bëjnë diçka sipas perceptimit të tij, atëherë fillo dhe bëj diçka, por ka radhë në këtë diskutim. Ti nuk mund të dalësh në publik e të thuash, unë dola në publik dhe përfaqësoj vetveten. Po si mund të dalë një deputet në publik e të përfaqësojë vetveten! Kemi lënë diçka nga vetvetja ne, kur jemi bërë njerëz politikë.

Ne nuk na lejohet të gabojmë aq, ne duhet të gabojmë më pak, duhet të sakrifikojmë disa pjesë të jetës sonë individuale, sepse kjo është statura publike.

Sipas jush Marku gaboi?

Marku gaboi pasi duke kërkuar llogari donte të hiqte dorë nga përgjegjësit e tij, ky është diskutimi. Nuk duhet të ketë një moral të dyfishtë. Në momentin që thua: duhet një qasje tjetër brenda grupimit politik, duhet të përdorë të gjitha mjetet brenda grupimit politik. Nuk duhet ta shantazhosh atë nga jashtë. Duhet herë pas herë të kuptosh që të bësh këtë lloj ligjërimi nuk duhet të heqësh dorë nga përgjegjësitë, që ke marrë kur ke thënë: jam deputet. Që të bësh këtë lloj ligjërimi duhet të distancohesh dhe jo të ulesh te ajo karrigia e deputetit e të thuash: unë jam mazhoranca, por mazhoranca që unë përfaqësoj nuk vlen për mua. Ka një moral, i cili nuk duhet të jetë i dyfishtë. Marku nuk mund të thotë që: unë jam individi dhe nuk përfaqësoj askënd tjetër. E di kur mund ta thotë? Kur të largohet nga grupi.

Do i ktheni përgjigje Markut?

Absolutisht jo, sepse Marku nuk më është përgjigjur mua në atë që ka shkruar. Ai është marrë me mua personalisht, pavarësisht se nuk është informuar që nuk jam psikologe, çka do të thotë që as me mua personalisht nuk është marrë. Mendova që Marku do të kishte një replikë dinjitoze, racionale, që shumë bukur mund të më thoshte se ju nuk e dini se sa jam përpjekur unë brenda grupimit…

Ai kishte qeshur me ju, po ju qeshet me komentin e tij?

Jo, absolutisht. Së pari ajo që ka bërë keq Marku në atë koment është se e ka kthyer çështjen në grua dhe burrë, që nuk duhet ta bënte kurrë. Përmend në fund të artikullit që ndoshta kjo është çështje gjinore, me mbart e mbarsë, tek ai nuk e mendoja që do e bënte, as nuk e kam menduar të merrem me punë gjinish. Mesa duket Marku ka qenë shumë keq, derisa ka shkruar atë gjë. Që të merresh me pamjen time fizike dhe vlerën e mendimit tani si thoni ju, ti them unë atij: Pamja jote fizike dhe vlera jote e mendimit nuk e dimë cila nga të dyja është me e keqe në këto momente, do të ishte vulgare që unë ta bëja këtë.

Mua më erdhi keq që me kaq konflikt racional ai çmontoi gjithë pjesën sipërfaqësore të tij intelektuale dhe doli tek një moment i dytë që i ka bërë dëm Markut. Unë e di që ka njerëz që mund të jenë edhe shumicë që bëhen më viktimën, ky që ankohet është gjynah. Jo u trishtova, por më erdhi keq për Markun pasi nuk i dha mundësi vetes që edhe njëherë t’i jepte vlerë atyre argumenteve, që mund të qëndrojnë. Ky vetë po kërkon moral nga një palë njerëz, po vetë a është i moralshëm me këtë që bën? Këtu kemi një pikëpyetje.

Po për shpjegimin e termit mbarsje?

Është një term që thotë shumë më tepër se sa bartja, sigurisht që edhe Marku e di shumë mirë i turbulluar nga ajo që ai mund ta ketë përjetuar, ashtu siç mund ta ketë përjetuar. Ai bëri gabime të mëdha në replikën e tij. Ai nuk është më ai individi që ne shohim me fytyrën e një intelektuali në atë logjikë. Është hera e parë për mua që Marku reagon ulët.

Emri Grida?

Gjyshi ma ka vendosur emrin, i cili në kohërat që kam lindur unë ndodhej në Venecia, ka qenë një njeri i mrekulluar nga kultura italiane. Unë njoh më tepër pjesë te televizionit italian se sa shqiptar të asaj kohe. Kjo pastaj bëri që emrat e dy motrave të mia vazhdonim me G. E dyta është Gledis dhe e treta Geris.

Fundjavat?

Jam e mrekulluar që erdhi vera. E kam tmerr situatën e shiut. Kam qejf që ditën e shtunë të çohem vonë dhe të pi një kafe apo çaj te veranda e shtëpisë. Jam shumë e lodhshme për pjesën tjetër të familjes, sepse i bëj veprimet shumë ngadalë në fundjavë. Duhet të jem e pakënaqshme për miqtë e mi, që edhe pse i bien telefonit, unë jam totalisht në botën time. Por pjesën e plazhit e pëlqej pafund.

Martesë 20 vjeç?

Disa vendime merren jo gjithmonë në mënyrë racionale. Kur dikujt i propozojnë me shumë pasion për martesë u duket sikur është gjëja më e bukur që i ka ndodhur. Unë nuk besoj se ka njerëz që thonë: Jam i lumtur me martesën time, sidomos kur kalojnë 16 vjet apo 17, që kanë kaluar për mua, lumturia është një koncept inegzistent. Lumturia është një koncept i pa arritshëm për logjikën time. Iliri ka qenë profesori im, sapo kishte përfunduar dhe ishte emëruar pedagog, ka ndodhur brenda pak kohësh. Nuk ka qenë një njohje prej dashurisë por prej faktit që në fillim nuk e pëlqeja, por me pas ndodhi e kundërta.

Mendimi për…

Sali Berisha?

Personalitet kompleks, por vizionar. Për mua arena jonë politike, politikan të rangut të Berishës nuk ka. Nuk ka pasur një moment historik kur nuk ka ditur të kapërcejë vetveten. Është një qenie Niçeane, që në emër të qëllimit e kapërcen dhe vetveten e tij.

Edi Rama?

Shumë kompleks po ashtu. Problemi është që nuk arriti dot të ishte një personalitet politik përtej atij artistik. Edi Rama kur ka qenë në fillesat e veta, kryetari i Bashkisë së Tiranës ka qenë i shkëlqyer, por po të bëni një analizë në atë kohë Rama ka qenë nën kupolën një lideri tjetër. Në momentin që kjo kupolë iku dhe Rama mori të gjitha pushtetet e së majtës, kam përshtypjen se ka humbur shumë nga vetvetja. Rama ka humbur shumë nga sharmi i vet i dikurshëm, sepse për mua në thelb nuk është personalitet politik, nuk është qenie politike.

Jozefina Topalli?

Gjëja e parë që të vjen kur mendon për zonjën Topalli është forca që ajo ka, kualiteti i parë i saj është forca. Fatmirësisht, sa herë që e shoh në media, përtej ligjërimit, problemit, çështjes së kuvendit apo diçkaje tjetër, do të shikoni që nuk ka humbur kualitetet feminile, pavarësisht se në gjithçka që bën ka nota burrërie.

Majlinda Bregu?

Një nga gratë më energjike të politikës. Me kohën, një gjë që kam përshtypjen që do na ndodh të gjithëve, ka fituar veti politike. Si të gjitha ne dhe ajo ka bërë sakrificat e veta për të qëndruar në politikë. Çëshja është se nga momenti i parë deri në momentin e sotëm, ajo është kthyer në një qenie politike. Nuk është e thjeshtë të bëhesh çështje politike përkundrejt një individi.

Bamir Topi?

Folëm më parë për politikan të nivelit të parë, të dytë e të tretë. Bamir Topi, përfaqëson një grupim të caktuar kur ai ka qenë pjesë e partisë, por jo si president. Për mua si president mund t’i bësh më shumë komente negative sesa pozitive. Nuk ka këllqet as të nivelit të parë të politikanit dhe as të të dytit.