ADRIAN CIVICI, 17.05.2010
Evropa dhe monedha e përbashkët evropiane, euro, duket se po ndodhen përpara një prove të vështirë. Ndoshta më e vështira që nga e koha e krijimit të tyre. Kriza greke, megjithëse për nga përmasat e saj mund të konsiderohet si një problem minor në raport me fuqinë ekonomike e financiare të Evropës, duket se dëmin më të madh e bëri duke hapur “kutinë e Pandorës” dhe nxjerrë prej saj shqetësime e sfida të jashtëzakonshme. Debatet dhe përpjekjet duket se po grupohen në dy problematika të mëdha. Së pari, eficenca e projektit evropian dhe domosdoshmëria e reformimit thelbësor të tij dhe së dyti, roli dhe mundësitë e euros për të përballuar sfidat e krizave të ndryshme financiare e monetare të vendeve të zonës euro.
Më shumë se gjithçka duket se është euro, ajo që po shndërrohet në “kalin e betejës” për të dëshmuar vlerat dhe performancën e eurozonës apo vetë BE-së. Mbas tri masave të rëndësishme të tilla si: aprovimi i paketës së ndihmës prej 110 miliardë eurosh për Greqinë, krijimi i një fondi special evropian prej 750 miliardë eurosh për përballimin e krizave financiare nga BE dhe vendimi i Spanjës dhe Portugalisë për t’i zvogëluar që këtë vit me 6 miliardë euro shpenzimet e tyre publike, u mendua se situata e euros dhe vetë eurozonës do të shkonte drejt normalizimit dhe dyshimet mbi “jetëgjatësinë dhe kapacitetet e euros si monedhë e fortë” do të zhdukeshin. Por, mesa duket, situata rezulton më e komplikuar se kaq.
Zhvleftësimi i euros në raport me dollarin amerikan, monedhën e saj konkurrente, po vazhdon akoma më tej edhe këto ditët e fundit, duke u bashkëshoqëruar njëkohësisht edhe me një dobësim të saj në raport me sterlinën angleze dhe jenin japonez. Tendenca e artë pozitive e euros e 8-9 viteve të fundit që nga krijimi i saj, kur u nis në një pozicion pothuajse të barabartë me dollarin amerikan për të arritur në vlerat 1 euro = 1.56 USD në fund të vitit 2008, duket se po frenohet.
Euro po këmbehet tashmë me 1.24 USD, me një trend zbritës që shumë ekspertë financiarë e parashikojnë së afërmi në nivelet 1 euro = 1.18 USD, ndërkohë që disa prej tyre avancojnë në analizat e tyre deri në një paritet të plotë 1 euro = 1 USD. Shumë i shqetësuar për situatën e euros duket dhe Presidenti i BQE, Trichet, i cili deklaron se tregjet financiare gjenden “në situatën e tyre më të vështirë që prej Luftës së Dytë Botërore”… “ne kemi përjetuar e po jetojmë kohë me të vërtetë dramatike”, vazhdon Trichet.
Paniku i bursave evropiane i javës së kaluar tregoi se “tregjet nuk funksionojnë normalisht… ai ishte pothuajse i ngjashëm me momentin e falimentimit të bankës Lehman Brothers në shtator të vitit 2008”, falimentim që shënoi fillimin zyrtar të krizës financiare ndërkombëtare. Paniku i bursave dhe rënia e besimit tek euro dhe monedhat u reflektua menjëherë tek rritja spektakolare e çmimit të arit. Aktualisht një onc ar kushton 1250 USD, çmim ky i pa imagjinuar ndonjëherë në dy dekadat e fundit, aq më tepër që parashikimet e çojnë në 2000 USD çmimin e një onc-i ar në vitin 2014.
Shkaqet dhe faktorët e një “kundra-tendence” të tillë për euron janë të shumta. Në këtë situatë ekonomiko-financiare shumë të brishtë ndërkombëtare askush nuk duket i sigurt se kriza financiare është tejkaluar dhe gjithkush dyshon e trembet se shumë “xhepa negativë të saj, deri tani të fshehura apo neutralizuara, mund të hapen”, duke krijuar problematika të tjera të vështira për t’u menaxhuar. Në syrin e këtij cikloni duket se janë vënë monedhat, euro, dollari, sterlina, yen-i, etj., të cilat po bëhen barometri më i saktë i shëndetit të çdo ekonomie apo sistemi financiar, lakmuesi i çdo politike, mase apo dhe qëndrimi të qeverive përkatëse, përfshirë këtu edhe vetë BE-në. Edhe nga pikëpamja historike, emri monedhë vjen nga fjala latine “monere”, që do të thotë “lajmërim”, “sinjal”, “bëj kujdes”.
Mjaftoi vetëm një lajm i gazetës spanjolle “El Pais” sipas së cilës, gjatë takimit të EcoFin të premten e kaluar në Bruksel, “Presidenti i Francës, Nikolas Sarkozi, kishte kërcënuar Gjermaninë se, nëse ajo nuk pranonte planin për shpëtimin financiar të Greqisë, Franca mund të dilte nga zona dhe monedha euro”, që euro të tronditej menjëherë dhe të humbte pikë në bursat dhe tregjet financiare në raport me disa monedha të tjera. Por, përtej këtij lajmi, që natyrisht u përgënjeshtrua shpejt nga Kryeministri spanjoll, Zapatero, Evropa dëshmoi se është akoma larg “një qeverisjeje të vërtetë ekonomike e financiare unike”, ndërkohë që rruga drejt një objektivi të tillë duket e vështirë dhe me shumë të panjohura.
Paul Volcker, këshilltar ekonomik i Presidentit Obama, duke analizuar qëndrueshmërinë ekonomike të zonës euro nënvizon se “euro ka rënë në një kurth, i cili ishte i dukshëm që në krijimin e saj: mungesën e një politike buxhetore të përbashkët evropiane. Evropa duhet të vendosë shpejt nëse do apo jo të jetë shumë më e integruar se deri tani. Fati i euros do të varet pikërisht nga përgjigja që do të jepet”. Në këtë betejë ka ndërhyrë së fundi dhe ekonomisti i njohur Paola-Schiopa, i konsideruar si një nga baballarët themelues të euros dhe anëtar i Bordit të BQE, i cili thekson se “është e gabuar të besosh se euro dhe sovraniteti i plotë kombëtar i vendeve anëtare mund të shkojnë bashkë me njëri-tjetrin.
Vetëm transferimi i sovranitetit ekonomik e financiar të vendeve anëtare drejt një qeverisje unike do t’i japë euros vlerën dhe qëndrueshmërinë e vërtetë”. Në horizont duket se e vetmja zgjidhje për Evropën është kalimi drejt “një federalizmi buxhetor”. Në vijim të këtyre pikëpyetjeve, presidenti i Bankës Qendrore Evropiane, Trichet, ka hedhur idenë e një “policie të euros”, detyra kryesore e së cilës do të jetë survejimi i situatave buxhetore, fiskale e monetare të vendeve të eurozonës, në mënyrë që të parashikohen sa më shpejt që të jetë e mundur kriza të ngjashme me krizën greke.
Faktor i rëndësishëm i “dyshimeve” mbi qëndrueshmërinë e euros është edhe situata ekonomike në Evropë, perspektivat afatshkurtra e afatmesme të saj si dhe politikat e pritshme rigoroze buxhetore, që shumë vende evropiane pritet të ndërmarrin në vitet në vazhdim. Duke u hedhur një vështrim politikave shtrënguese buxhetore të lajmëruara nga qeveritë evropiane, duket qartë se ato janë tashmë totale. Spanja ka si objektiv reduktimin e deficitit të saj buxhetor nga 11,2% që e ka aktualisht në 3% në 2013; Greqia, nga 13.6% aktualisht në 3% në 2014; Irlanda, nga 14.3% në 3% në 2013; Portugalia, nga 9.4% në 4.6% në 2011; Rumania, nga 7.2% në 6.8% në 2010; Italia, nga 5.3% aktualisht në 3% në 3% në 2012, etj.
Në të njëjtin ritëm zbritës parashikohet të shkojnë edhe shifrat e borxhit publik, të cilat nga nivele 80-110% në raport me PBB që janë sot, synohet të zbresin nën nivelin e 60% në 3-4 vitet në vazhdim. Investitorët dhe tregjet financiare ndërkombëtare i tremben faktit se “masat e rigorozitetit buxhetor që kanë si objektiv themelor reduktimin e borxhit publik, uljen e deficiteve buxhetore, shkurtimin e shpenzimeve publike, etj., mund të ndikojnë negativisht në nivelin e rritjes ekonomike dhe papunësisë në Evropë”. Analistët financiarë të “Capital Economics” shkojnë deri atje sa të parashikojnë se “shqetësimet mbi efektin e këtyre masave drastike, si dhe dobësitë e rritjes ekonomike në raport me SHBA, mund të bëjnë që deri në fund të këtij viti euro të arrijë në nivelet 1 euro = 1,10 USD, për të shkuar drejt një pariteti të plotë me dollarin amerikan në fund të vitit 2011”.
Sipas FMN-së dhe shumë organizmave e institucioneve të tjera të specializuara, treguesit e rritjes ekonomike në Evropë pritet të jenë më të ulët se ata në SHBA, duke bërë që ekonomia amerikane të rikthehet më shpejt në nivelet e saj më të mira të performancës, ndërkohë që Evropa pritet të përballet akoma me disa vite e vendime të vështira. Raporti i fundit i FMN-së, “Monitor Fiscal”, i publikuar disa ditë më parë nënvizonte se “tashmë është evidente se ekziston një lidhje e qartë shkak-pasojë ndërmjet borxhit dhe rritjes ekonomike”. Është më se urgjente, për çdo vend që të marrë masa drastike për uljen e deficiteve buxhetore dhe borxheve të brendshme, nëse do të mos përballet me faktorë të fortë frenues të rritjes së tij ekonomike.
Për ta zbutur sado pak efektet e frikës së pamundësisë së shumë shteteve të eurozonës për të paguar borxhet e tyre në kohë dhe presionin që kjo frikë po ushtron mbi euron, BQE duket se e “kaloi për herë të parë rubikonin” në politikën e saj monetare kur deklaroi se “ishte gati të blinte ajo vetë borxhin sovran të shteteve të ndryshme”. Ekonomistë të ndryshëm e krahasuan këtë vendim me “një bombë atomike”, “si një masë e jashtëzakonshme në një situatë të jashtëzakonshme”. Politika monetare e eurozonës po kërkon me çdo kusht e çmim të eliminojë mundësinë e ndodhjes përballë një shock-u financiar si ai i Bankës Amerikane Lehmon Brothers të shtatorit 2008.
Por në këtë kontekst krize e frike për fatin e euros, ka edhe mjaft ekspertë që e shikojnë gotën “gjysmë plot”. Sipas ekonomistit të njohur D.Cohen, “nga rënia e vlerës së euros, ne duhet më shumë të gëzohemi se sa të mërzitemi”…”përpara planit të shpëtimit financiar ishte e qartë se rënia e euros shprehte riskun sistemik që ekzistonte në zonën euro, por aktualisht rreziku i vërtetë duket se është vështirësia në rritjen ekonomike”.
Në këto kushte, zhvleftësimi i monedhës së përbashkët duhet konsideruar si një lajm i mirë, sepse si pasojë e këtij zhvleftësimi, ne mund të rrisim eksportet dhe të stimulojmë punësimin, investimet dhe rritjen ekonomike. Pra, konkludon D.Cohen, “euro e dobët është jo vetëm e keqe, por edhe e dobishme”. Pikëpyetja më e madhe mbetet “aftësia dhe mundësia e Evropës që të thellojë akoma më shumë integrimin e saj, që të jetë realisht një fuqi ekonomike e financiare unike”. Duket se koha e sovraniteteve nacionale në politikat ekonomike dhe buxhetore po merr fund. Situata aktuale e euros e shpreh më së miri këtë gjendje të ndërmjetme, të turbullt e me mjaft të panjohura.
