(Fragment tregimi)
Makina rrëshqiste pa u ndier midis blloqeve me ullinj, portokalle, mandarina e limonë, që shtriheshin si një det i gjelbër nëpër fushën e gjerë përqark qytetit kryesor, Gumenicës, të Çamërisë së re apo Thesprotisë (këtë emër mbante edhe në lashtësi kjo trevë), siç e quanin qëllimisht krahinën grekët e sotëm për të zhdukur emrin “Çamëri”. Më tej, në të djathtë, shtrihej deti blu i ndryrë në Kanalin e Korfuzit. Në krahun e majtë ngriheshin një varg malesh, që e ndanin Gumenicën nga Janina e Ali Pashait, e mbronin edhe nga erërat e ftohta të Veriut, duke e shndërruar në një zonë me një mikroklimë tepër të pëlqyeshme për ullinjtë dhe agrumet. Vende-vende të zinte syri edhe blloqe me vreshta dhe me pemët karakteristike të zonave bregdetare mesdhetare të mirëmbajtura me dashuri…
Një sy i mprehtë studiuesi, si i Fatos Mero Rrapaj, që vërente vëmendshëm gjithçka, e kuptonte menjëherë se ajo zonë ushqehej në sajë të bujqësisë, më saktë pemëtarisë, ndoshta edhe turizmit, kurse për industri asqë mund të flitej… Pra, mjediset ishin të virgjëra dhe ashtu të përmbytura në atë diell llapëtitës, megjithëse fundi i vjeshtës, nuk të shkonte kurrë ndër mend se mund të gjeje qoftë edhe një pëllëmbë të natyrës të ndotur. Dhe ky ishte një privilegj për banorët…
Fatosi nuk ngopej së shijuari bukuritë e rralla të asaj natyre ku harmonizoheshin, aq mrekullisht, në një hapësirë disa dhjetëra kilometrash, mali, kodra, fusha, deti… E ç’donte më shumë njeriu për të jetuar “parajsën” tokësore?!… Duhej të ishe i çmendur të hapje luftëra në atë krahinë…
Eh… Grekët!… Po të gërmoje tokën, ku shtriheshin rrënjët e atij gjelbërimi aq mahnitës, patjetër do të hasje në eshtra e skelete të vrarësh të pavarr… Të pavarrët çamë… Dhe kjo ishte vepër e grekëve, e atyre që s’i pranonte as dheu dhe dilnin nga varret netëve si kokudhë e lugetë… Po!… Këta ishin grekët… Dhe pasardhësit e tyre pretendonin për të sjellë paqe e drejtësi në Evropën e Bashkuar… Jo, Zoti nuk duhej të heshtte më!…
Kostandini në timonin e makinës fliste e fliste për elimët, për kalatë e tyre majëmaleve në Kuç, në Mazrek, në Paramithi, për puset në malin e Kladhit, për shpellën në Arpicë, për tre gurët në Paramithi, për gurin në Luarat, të cilin gratë elime e përdornin edhe si magje për të larë rrobat… Po Fatosi hahej më shumë me mendimet e veta se sa dëgjonte…
A e di, Fatos, thoshte Kostandini, se te Qafa e Murit, afër Margëllëçit, elimët kanë punuar për të ndërtuar një mur të lartë të lartë që do të lidhte malin e Kranesë me Çukën e Priftit dhe shpresonin që, kur të hipnin në atë lartësi, do të arrinin qiellin dhe do ta shihnin tërë botën prej andej?… Mirëpo muri që ndërtonin ditën, u rrëzohej natën dhe ata nuk e rreshtnin kurrë punën… A nuk ishte për t’u pasur zili vullneti i tyre?… Sikur ta kishin njerëzit sot, atë fuqi, atë vullnet…, – psherëtinte Kostandini, i cili dukej se e adhuronte marrëzisht, ishte pothuajse i verbuar prej madhështisë së botës elime dhe dëshira për t’u folur të tjerëve për elimët i ishte shndërruar në mani…
Në fund të çdo rrëfimi Kostandini nuk harronte të nxirrte përfundimin se jo vetëm çamët, por tërë shqiptarët janë pasardhës të elimëve, prandaj, ndryshe nga kombësitë e tjera, janë aq të aftë për të mbijetuar edhe në rrethana nga më të jashtëzakonshmet.
Shkëputur nga tregimi “Elimët”, përmbledhur në vëllimin me tregime “Aromë Çamërie” (2004).
Shefki Hysa
Shkrimtar
—— English ——
Chameria
The car was slipping without being felt among the blocks of olives, oranges, mandarins and lemons that were lying like a green sea across the wide field around the main city, Gumenica, of the new Chameria or Thesprotia (this was the name held by this land in antiquity), as the Greeks of today intentionally called it to cancel the name “Chameria”. The pent-up blue sea lay farther on the right, in the Corfu Channel.
There was a mountain range standing on the left, which used to divide Gumenica from Janina of Ali Pasha and to protect it by the cold North winds, converting it into a very likeable climate for olives and citruses. In some parts of it, the eyes caught even blocks with vineyards and with characteristic trees of the Mediterranean coastal areas lovingly well-maintained…
A scholar’s sharp eye, like Fatos Mero Rrapaj’s, who carefully observes everything, could immediately understand that the area was fed due to agriculture, more exactly arboriculture, maybe tourism too, but industry not at all… Thus, environments were virgin and submerged in that lustrous sun, and despite the end of autumn, you couldn’t think to find any piece of polluted nature. And this was a privilege for the habitants…
Fatos was not satiated by enjoying the rare beauties of that nature where the mountain, the hill, the field and the sea were prodigiously harmonized… What more could a man want to live the earthy “paradise”?!… You might be crazy to launch wars in that region…
Eh… The Greeks!… If you dug the ground where the roots of that greenness lay, you would come across bones and skeletons of grave less murdered people… The Cham grave less people… And this was Greeks’ work, those who used to get out of the graves at night, like elves and bogey-men because neither soil could accept them…. Yes!… These were the Greeks… And their descendants pretended to bring peace and justice in the United Europe… No, God shouldn’t hush anymore!…
Kostandin at the wheel was talking and talking about the elims, about their castles in Kuç, Mazrek, Paramythia, about the wells in Mount Kladhi, about the cave in Arpica, about the three stones in Paramythia, about the stone in Luarat, which the elim women utilized as troughs to wash their clothes… But Fatos was more quarreling with his thoughts than listening to him… Do you know Fatos, Kostandin said, that the elims have worked at the Saddle of the Wall, near Margelleç, to build up a high-high wall which would link Mount Krane with the Peak of the Priest and they hoped they could reach the sky and see the whole world when they climb in there…
But the wall they built up during the day would fall to pieces at night and they never could stop working… Wasn’t their willpower to be envied?… If people nowadays had that power, that willpower…, – whispered Kostandin, who seemed to madly admire and be almost blinded by the elim world’s grandiosity and his desire to talk to the others about the elims was already converted into a mania… At the end of every story he wouldn’t forget to work out the conclusion that not only Chams but whole Albanians are elims’ successors, that’s why they are able to survive in the most unusual circumstances.
Extracted by the story “Elims”, summarized in the volume with stories “Chameria Flavor”
Shefki Hysa
Writer
