— nga Blerti DELIJA
Te pakten prej disa dekadash, ne historine e shoqerise njerezore njihen dhe pranohen ekzistenca e 4 pushteteve, teorikisht te pavarur nga njeri-tjetri. Pushteti ekzekutiv, ligjvenes dhe gjyqesor, jane tre kollonat e rendesishme te sistemit aktual te organizimit shoqeror mbareboteror, te cilit i eshte shtuar edhe media apo shtypi si kollone e katert.
Ndersa ne kushtetuta, akte ligjore kombetare dhe nderkombetare, te gjithe jane te shqetesuar qe tre pushtetet kryesore: ekzekutivi, ligjvenesi dhe gjyqesori te jene te pavarur sa me teper te jete e mundur, teorikisht “pushteti i katert” per vokacion konsiderohet i pavarur.
Pavaresi absolute i nje pushteti nga nje tjeter, nuk ekziston ne asnje vend te globit, por ne Shqiperi tashme, te gjithe jemi deshmitare te ç’fronezimit apo rrezimit nga froni te “pushtetit te katert”. Here pas here, une apo edhe kolege te tjere, jemi perpjekur te sensibilizojme kryesisht politiken (pushtetet e tjera qe burojne prej saj) por edhe koleget ne lidhje me fenomenet negative qe demtojne median. Nuk e dime sa ia kemi arritur, por te pakten, neser, nuk do te na breje ndergjegja qe nuk kemi thene te pakten nje fjale, e cila edhe nese ka rane ne veshe te shurdher, me mire qe u tha!
Do te tentoj te nis nje dialog ne distance tashme me qytetaret, ata te cilet direkt ose indirekt, jane viktima te mosfunksionimit sic duhet te “pushtetit te katert”.
Nga divani i shtepise, perballe radios, televizionit apo duke shfletuar nje gazete informative, gjithcka duket e lehte duke anatemuar me shume se gazeten- gazetaret, me shume se pronarin- ata qe jane te detyruar te bejne politiken e tij. Jam i qarte sic edhe pjesa me e madhe e kolegeve te mije, se besimi juaj te nderuar lexues, degjues apo teleshikues eshte lekundur ndjeshem ndaj mediave, rrjedhimisht edhe ndaj gazetareve. Nuk mund te mohoj ne asnje rast se fatkeqesisht, ne pjesen me te madhe ju keni te drejte! Por kjo e drejte e juaja eshte relative, per shume arsye dhe ne asnje menyre nuk duhet te shenjestrohen gazetaret. Jane nje sere ceshtjesh, per te cilat ju pak ose aspak jeni ne dijeni, tek te cilat ka ngecur “pushteti i katert”!
1. A ka media te lira ne Shqiperi?
Duke nisur nga Shkodra – realitet te cilin e njohim me mire se askend tjeter, per te perfunduar te Konispol (skaji me jugor i Shqiperise) nuk ka asnje media vertete te lire. Nuk po perpiqemi te fajesojme drejtperdrejte, por nje gje eshte e sigurte: nuk eshte per faj te gazetareve! Eshte abuzuar me termin “e pavarur” dhe ne fakt, ka media te pavarura! Po, po! Ka! Ka media qe i sherbejne qeverise haptas, por jane “te pavarura” nga opozita! Nga ana tjeter, ka media qe i sherbejne opozites, por jane “te pavarura” nga nga qeveria!
Ky eshte maksimumi i pavaresise qe mund te arrije nje media ne Shqiperi! Per hir te realitetit, ka patur tentativa per nje pavaresi ne shkalle me te larte, madje edhe ne Shkoder, por gradualisht ato media kane lene qendren per te devijuar majtas ose djathtas! Te pakten ne Shkoder, mediat etiketohen “te djathta” dhe “te majta” sipas perkatesise se shprehur haptas apo nendhe te pronareve te tyre! Deri me sot, nuk me rezulton qe nga viti 1997, qe nje media ne Shkoder, te kete marre epitetin “e lire”, qofte edhe per nje periudhe 6- mujore! Duke qendruar tek liria e medias, ka edhe nje fenomen tjeter shume interesant. Duam apo nuk duam ne, gazeta “Shqiperia Etnike” eshte e vetmja qe i ka rezistuar tregut te eger mediatik prej 10 vitesh.
Me gjithe luhatjet e natyrshme, me probleme financiare dhe me kercenime te shumta, kjo gazete ke rezistuar fuqishem, duke krijuar rrethin e lexuesve te saj ne versionin “print” dhe shume me teper ate online ne adresen www.shqiperia-etnike.com. A e dini ju se kjo gazete, i ka dyert e mbyllura ne disa nga mediat lokale te Shkodres? A e dini perse? Sepse ne disa shkrime problematike ne kete gazete, jane trajtuar ceshtje te nje interesi te larte publik, permes te cilave disa nga pronaret e mediave vendore e kane ndjere veten te implikuar!
Per ta thene me troc, teksa “Shqiperia Etnike” ka trajtuar tema si thesari i Shkodres, korrupsioni ne arsimin e larte etj., disa pronare te mediave jane ndjere te kercenuar dhe kane dhene urdher: “Shqiperia Etnike” te mos reklamohet ne ekranet e tyre qofte edhe kundrejt pageses, sic ndodh me cdo organ tjeter te shtypit apo edhe nje reklame te thjeshte. Madje, edhe pse eshte gazeta e vetme qe botohet ne Shkoder, ajo nuk perfshihet as edhe ne leximin e percipte te shtypit ne mengjeset informative te televizioneve lokale diten kur botohet.
2. A eshte e kapur media ne Shqiperi?
Fakti qe ne sferen e mediave jane hedhur bisnesmenet, madje me te fuqishmit ne Shqiperi, tregon qartas se ky pushtet po perdoret apo po tentohet te perdoret nga ana e tyre si mburoje per bisneset e tjera. Cdo media ka ne krye nje apo nje grup pronaresh, ne shumicen e rasteve qe kane lidhje me bisnese te fuqishme sic eshte ndertimi apo karburantet. Natyrisht, per ta eshte shume e lehte qe kete “hanxhar” (fatkeqesisht eshte termi qe po i pershtatet me shume se asnje tjeter media sot ne Shqiperi), ta vene ne sherbim te realizimit te interesave te tyre. Keshtu, per te siguruar leje ndertimi apo tendera ne Bashkine e Shkodres apo ate te Tiranes, mediat kthehen ne mburoja te ketyre institucioneve, madje ne disa raste edhe ne “qen roje” te tyre. Nga keto media degjon vetem “furca” per keto institucione e te tjera, ndersa ndersehen ne kuptimin e plote te fjales ndaj atyre qe i kritikojne me te drejte ne shume raste keto institucione.
Nese te nevojitet nje licence per kazino, per universitet privat apo dhe shfrytezim burimesh nafte apo mineralesh, duhet ta kesh mire me ate qe eshte ne pushtet. Keshtu, nga niveli vendor “pazari” ngrihet ne ate kombetar dhe ne loje hyjne “gjigandet” mediatike, te cilet nga mengjesi ne darke kthehen ne “llapaqene” te pushtetit, edhe kur ky i fundit nuk ua kerkon fare! Fale premtimeve per licenca te tilla me ardhjen ne pushtet te opozites (ua heqim “ketyre” per t’ua dhene “atyre”), te tjera media kombetare kthehen ne “qen stani” te opozites se madhe! Ne te dy raste, jane gazetaret ata qe bejne punen dhe ne shume raste, pa deshirene tyre, jane te detyruar ti thone te zezes- se bardhe dhe te bardhes- te zeze! Natyrshem perballe audiences jane pikerisht keta qe anatemohen, kritikohen, shahen e dhunohen ndersa pronaret ne prapaskene vjelin frytet e kapjes se mediave te tyre.
3. Cili eshte interesi i publikut tek mediat?
Teorikisht, mediat jane te hapura ndaj publikut te gjere. E thene ndryshe, dyert e tyre duhet te jene te hapura per shqetesimet dhe problemet e qytetareve. Por cfare ndodh ne te vertete? Shume institucione gezojne imunitet mediatik. Qe do te thote se ato nuk mund te kritrikohen ne mediat vendore apo edhe qendrore. Per shembull, Bashkia e Shkodres apo edhe e Tiranes jane “lule mos prek” apo “monumente kulture” qe mbrohen nga shume media vendore dhe lokale. Kjo vlen edhe per ndermarrjet e varesise se tyre. Asnje qytetar, ne disa media, ndoshta tek te gjitha ato lokale dhe ne shumicen e kombetareve, nuk mund te gjejne hapesire per te shprehur opinionet e kritikat e tyre per ceshtje te jetes se perditshme. Ndodh qe gazetaret kapin nje lajm, i cili mbase mund te jete deri diku edhe “scoop” dhe nje telefonate e pronarit, drejtorit apo kryeredaktorit i kthen ne “nul” duke mos u transmetuar dot.
Eshte edhe ana tjeter e medaljes. Nese nje ndermarrje apo institucion ka arritje te punen e tij dhe natyrshem nje qytetar apo nje grup i tille, kerkojne ta evidentojne kete fakt, nuk mund t’ia arrijne gjithmone. Disa institucione apo ndermarrje, jane ne listen e personave “non grata” ne mediat vendore apo edhe ato kombetare. Madje, edhe po te paguash, nuk ia arrin dot te japesh opinionin tend pozitiv, por as edhe ate negativ ne raste te tjera. Televizione qe e kane ndertuar mbijetesen e tyre edhe tek njoftimet e vdekjeve, mund te refuzojne edhe 100 mije leke te vjetra apo te reja te qytetareve, nese eshte kjo “linja editoriale” e pronarit. Qytetareve u ngelet te thirren per te dhene intervista per ceshtje te ndryshme dhe ne darke te shohin nga divani i tyre nese do te jene pjese e blloqeve informative.
Nese kane folur ashtu sic nuk i ka interesuar “linjes editoriale” te pronarit, ata nuk kane fat te shohin veten. Ne te kundert, qytetaret mund te merziten nga sinkroni i tyre dhe duke u vene ne rolin e gazetarit edhe te filozofojne: sa gjate me paskan lene duke folur! Pikerisht per kete arsye, qytetaret duhet te jene me sensibel per ceshtje qe lidhen me mediat, sidomos ato lokale. Dhe, nuk po marrim persiper te analizojme keqinformimin e qellimshem, deformimin e realitetit apo edhe krijimin e opinionit qofte negativ apo pozitiv, gjithmone sipas orientimeve “nga lart”!
4. “Mekatet” tona (te gazetareve)
Kush eshte pa mekat te hedh gurin e pare! Jemi te bindur se nuk ekziston asnje individ ne bote pa mekate. Edhe ne gazetaret kemi natyrshem mekatet tona. Ne krye te heres, jemi peng i pasionit per profesionin e gazetarit. Ne vazhdimesi na perfshin vorbulla e perditshmerise se ngarkeses se larte profesionale. Ketyre u shtohen natyrshem hallet, telashet dhe problemet e perditshme te jetes, te cilat jo rradhe perzihen me ato te zanatit. Ne nje moment te bukur, si pa pritur pa kujtuar, e shohim veten te perdorur- ne disa raste jashte deshires mbase dhe pa e kuptuar qarte, duke iu gezuar nje rroge qesharake dhe trajtimit mizerabel profesional e njerezor ne shume raste. Po cilat jane mekatet tona? Lejojme te perdoremi shume lehte edhe pse gjithcka duket se eshte graduale.
Nuk kerkojme ate qe mendojme se na takon apo qe duhet te kemi ne ushtrim te profesionit. Nuk organizohemi realisht per te kerkuar kushte dhe trajtim me te mire ne pune sic mund te jene kontratat, ditet e pushimit, 8- oreshi, sigurimet shoqerore e shendetesore. E gjithe armata jo e vogel e gazetareve ne mbare vendin, ne masen me te madhe, mbase mbi 80% jane te zhytur ne pune te zeze! Nje dite te bukur, cdo drejtor ose pronar, te hedh ne mes te kater rrugeve dhe ti nuk je askushi, sidomos kur emri yt apo fytyra yte nuk del me ne ekranin e nje televizioni apo ne faqet e nje gazete.
Nga sa me siper, rrjedhin me pas edhe “mekatet” tona profesionale. “Pronaret bejne demek se na paguajne, ne bejme demek se punojne” eshte tashme postulati qe degjohen perhere e me shpesh ne kafenete e Shkodres, aty ku gelojne te shumten e kohes koleget gazetare. Ne nje tavoline te tille, ideohen shpesh edhe planet ditore te punes se televizioneve dhe madje, shkembehen tema e ide. Ne disa raste, pamje e tekste. Perfundimi: mjafton te shohesh vetem nje edicion lajmesh, te vetem nje televizioni dhe je i sigurte se nuk ke humbur asgje ne televizionet e tjera! Jane shume, shume te rradha temat apo ceshtjet qe trajtohen ndryshe nga nje televizion ne tjetrin. Nuk po flasim ketu per profesionalizmin fillestar, ate te njohjes se gjuhes amtare, krijimit dhe leximit te teksteve, “ujit” te tepert ne shume nga kronikat, perzgjedhjen e sinkroneve etj., etj., etj.
Padashur te kthehem ne “avokat” te panevojshem te gazetareve, keto mekate indirekt jane te imponuara nga boset e mediave. Atyre u intereson ti shfrytezojne perkohesisht gazetaret dhe ne cdo moment te jene te lire “ti japin duart” kur nuk u nevojiten me. Ne keto kushte, ata nuk kane interes ti “lidhin” gazetaret me kontrate, me sigurime shoqerore e keshtu me rradhe. Me kete metode, ata kursejne edhe disa miliona, te cilat do te shkonin per sigurimin e pensionit qe nje dite do te vije edhe per gazetaret! Ne te tilla kushte, cdo gazetar qe kryen vetem nje pune apo siguron jetesen vetem me kete profesion, e ndjen vetem te marre peng nga pronari apo media ku punon.
Ne keto kushte, syte drejtohen nga Tirana, ku shume gazetare vendore jane edhe korrespondente te mediave qendrore. Madje, ata jane shume me te interesuar te kenaqin shefat ne Tirane, se sa te tregojne profesionalizem ne median vendore qe punojne. Tirana kerkon kryesisht kroniken e zeze dhe politikanet VIP dhe edicionet informative te mediave vendore jane te privuara nga tema te tjera te jetes se perditshme. Profesionalizmi ka mbetur te provohet vetem ne shpejtesine e dhenies se lajmit per nje aksident apo nje vrasje, te cilin gjithsesi me pare se ne mediat e Shkodres, mund ta shohesh ne media kombetare me titra apo edhe me raportim telefonik.
5. Ne vend te hyrjes
Opinioni publik ne Shkoder dhe ne Shqiperi, duhet te jete shume me i ndjeshem edhe ndaj problemeve te mediave, pavaresisht se ne keto kohe mund te jete i zhytur ne hallet e telashet e shumta te mbijeteses ekonomike. Vetem qytetaret mund te jene aleate te gazetareve per te permiresuar sado pak panoramen mediatike ne rajonin tone. Ne vitin 2005, ne numrin e pare dhe te parafundit te gazetes “Veriu Observer” (botim i Unionit te Gazetareve Profesioniste te Veriut), pata shprehur shqetesimin se nese “Nuk gjen pune si kamarier, behu gazetar”.
Tashme pas 5 viteve, jane gazetaret qe perhere e me shume, po kerkojne pune te dyta e te treta, mbase edhe si kamariere ne disa raste. Me kete dua te them se nuk ka asnje gazetar, qe permes profesionit te tij ne Shkoder, ka arritur te krijoje te mira materiale “luksoze”! Perjashtim nga ky rregull mund te beje nje kategori e vogel, e cila ka patur hapesire nga pronaret dhe ka arritur te behet pjese e klaneve ekonomike apo politike, mbase dhe seksere te institucioneve te ndryshme ku marrja e nje vendi pune kushton 5-6 mije euro. Pjesa tjeter e gazetareve, pergjithesisht jetojne ose mbijetojne, kjo eshte e rendesishme te kuptohet!
“Pushteti i katert” eshte nje term shume i pakuptimte ne kushtet e sotme te Shkodres e Shqiperise. Ai jo vetem eshte ulur nga froni, te cilin sipas meje nuk e ka patur kurre ne vendin tone, por tashme po perdoret si “lolo” apo “gaztor” i oborreve te pushteteve te tjera. Nuk e kam te lehte as une dhe as shume kolege te mije ta pranojme nje fakt te tille, por realiteti eshte pikerisht ky! Cfare eshte me keqja, tentojne te na mbyllin gojen qe te mos flasim as edhe per problemet tona…. Cdo gje tjeter, eshte thjeshte realitet virtual qe i serviret opinionit publik!
