Nga Daniel Gàzulli
Isha i shtruem në një Klinikë të huej, po mendja fluturonte Atje, përtej deti. Ja, do të kalonin disa ditë, ndoshta disa muej, e unë do të shërohesha. Po Vendi ynë, kur, kur do të shërohet Ai? Cila asht sëmundja e tij ma e randë që nuk ban përpara?
Mbas disa ditësh porosita një fletore e penë.
Kështu lindën këto shënime në formë mozaiku, pa kurrëfarë synimi të trajtoja deri në shtjerrim këte temë, po ashtu, si më vinin në mend, e t’ia paraqes lexuesit që t’i gjykojmë bashkë.
Dhunë: kudo, në familje, në shkollë, në punë; dhunë në politikë e në media – agresivë deri në të folunën e zakonshme – gjykime të ashpra, denigruese, nervozizëm, mungesë vullneti me kërkue e me pranue rrugë e forma bashkjetese qytatare. Jo i dhunëshmi arrihet deri atje sa përçmohet pikërisht për këte vlerë të tij të paçmueshme (shih, bie fjala, paqësorin e Atdhedashësin Doktor Ibrahim Rugova, sa baltë asht hedhë kundër tij); i dhunëshmi, përkundrazi, “hosanohet” (si bie fjala pushtetarët tanë).
Nëse e vë theksin në këto shënime veçan mbi politikën e median, kjo ndodh pse të këqijat që mund të vijnë e po vijnë prej tyne kanë përmasa rrënuese për damin që sjellin. Ato janë të ngërthyeme me njena tjetrën e te dyja bashkë përbajnë bazën e dhunës në Vendin tonë.
Një media që nuk ballafaqon dy mendime të ndryshme – aty edhe krejt të kundërta – mbi një temë, kryen një shërbim të keq, kurse një media që ofron si model një shëmtim – i çfarëdolloji qoftë – kryen një krim. E në mediat tona, jo për paaftësi profesionale, ndeshim përditë shëmtime të tilla. Dikush do të vinte theksin tek vulgarizmi i saj, i kthyem në vlerë, apo tek paditunia shembullore e jo pak prej politikanëve, gazetarëve apo opinionistave (si po i quejnë), çka asht krejt e vërtetë, por kjo do të ishte e keqja ma e paktë. Dhuna e vërtetë asht ajo e vetëdijshmja, e qëllimshmja, e mbrapshta.
Nuk po shkëputemi dot nga dhuna e miteve, të të gjitha llojeve, e pseodoluftëtarëve, e pseudoartistëve, e pseudove në përgjithësi, të ngritun në piadestal gjatë diktaturës. Një shembull i thjeshtë: Askush nuk flet e shkruen për një poet brilant si Fatos Arapi, ndërkohë që lakohen mëngjes e darkë ata që i krijoi artificialisht diktatura. Kush kujtohet për të shkëlqyeshmin Martin Camaj, për të madhin Jakov Xoxa?
E mirë. Unë që për formim personal e traditë familjare jam antimonarkist (pra një sistemi monist), do të doja t’u kujtoja “atyne zotnive që rrinë në shkam”, si thonte Fishta, se fashizmi, nazizmi e komunizmi ishin diktatura të pastërta, prandaj kurrësesi nuk mund të quhen monizëm e të përpiqen të mbajnë ende mbi kreshtën e dallgëve mitet e diktaturës, shpesh herë zotnues të titullit të shpërdoruem “Nderi i Kombit”. A nuk asht kjo një dhunë e pastër mbi viktimat e komunizmit?
Askush nuk paraqet një program politik, ekonomik e social zhvillimi. Përkundrazi, predikohet vetëm urrejtje, smirë vërbuese, babëzitje që nuk njeh kufij, dëshprimi i shumicës së popullsisë shikohet si mundësi për të nxjerrë përfitime politike nesër, prandaj edhe ushqehet me çdo mjet. Për fat të mirë populli ynë arrin ta kapërcejë frikën, që përpiqen t’i kallin politikanët e mediat, me guxim e squetësi.
Ata që përpiqen të mbjellin kudo dëshprim e frikë, shëtisin poshtë e nalt Vendit e mbledhin duartrokitje e ovacione mashtruese (shpesh edhe të montueme, si asht ba zakon t’ua servirin tashma në videokaseta TV-ve, që do të duhej t’i refuzonin me neveri). Këta Don Kishotë as e njohin thjeshtësinë e përulësinë (kujtoni përulësinë emblematike të të madhit Eqrem Çabej), po mbjellin erë e korrin furtunë.
Politikanët tanë hiqen se janë në gjendje të japin gjykime për gjithçka; ata nuk kuptojnë, e nuk kanë si të kuptojnë diçka krejt të thjeshtë: kufizimet e tyne nga pikëpamja njerëzore, kufizimet e tyne të skajshme kulturore, veçan në kulturë qytetare e morale.
Asht evidente, asht vërtet diçka që nuk ka nevojë të vërtetohet, se njerëzit e politikës e të mediave bajnë gjithçka të duken dhe asgja për të qenë. Ju mendoni se një politikan lexon një libër, një monografi me vlera shkencore, që të mund të rritet intelektualisht? Po ç’i duhet atij të rritet intelektualsiht?! Kush ia ka kërkue? A nuk kanë ba udhë të paditunit e të nënshtruemit, kurse ata që kanë dashtë të ishin dikush, ata që u përpoqën të kishin sadopak personalitet, përfunduen jashtë rrethit vicioz të politikës? Gazetarët? Veçan gazetarët televizivë. A nuk i keni dëgjue kur flasin, si i ndërtojnë frazat, sa as vetë nuk e marrin vesht ç’kanë thanë? Të lexojnë libra? Përse? Që të gabojnë mandej e të mos thonë ato që i kanë porositë me thanë?
Ky asht brumi me të cilin gatuhen sot politika dhe mediat.
Përse në këtë shkrim ndalem, pra, kryesisht tek politika dhe media? Përgjigja asht e thjeshtë: prej tyne varet një botë afariste e mbështetun shumëçka mbi krimin e që politikanët dhe mediat janë reciprokisht nënprodukt i njenës palë ndaj tjetrës. Joqë asht e kotë të flitet për një afarizëm të kriminalizuem nëse ma së pari nuk shëndoshen me themel politika dhe mediat.
Po jo vetëm politika e media.
Ashtu si ata, drejtësia asht një tjetër nënprodukt i frikshëm i botës politike e që media sa e përkëdhelë ndonjëherë. Nëse do të gjykoheshin ata që përbajnë sot sistemin e drejtësisë për shkelje flagrante të ligjit e korrupsion, vështirë të ngelnin të lirë ma shumë se dhjetë përqind e gjykatësve.
Arsimi, sidomos ai privat, nuk respekton as parimet bazë të edukimit: fëmijtë e të rijtë nuk mësojnë nga librat, po nga mjeshtrat (mësuesit) e tyne. Po nga kush do të mësojnë, kur vetë “mjeshtrit” janë të padijtun deri ne kufijtë e të pabesueshmes e të paskrupull deri në imoralitet? Në shkollat shtetnore notat varen nga pjesëmarrja në famëkëqijtë “kurse private”, me fjalë të tjera nga paret që “vjelin” mësuesit nga nxanësit e trembun. Nga shkollat private, sidomos nga Universitet private, studentët shkojnë të padijtun e dalin edhe ma të pakulturuem. Sa për përgatitje shkencore as bahet fjalë. Njoh “universitarë” që nuk dijnë të shkruejnë pa gabime as emnin e vet. E Universitet private kanë mbi pa kursim, si bunkerët.
E gjithë bota e sotme, e ashtuquajtun e intelektualëve, ka një shkëputje të frikëshme nga rrajët. Joqë, gati gati e konsiderojnë arkakike kërkimin e lidhjeve me rrajët. Po sjell një shembull të thjeshtë që më ka ndodhë me një “intrelektual” me origjinë nga Skrapari pak muej ma parë.
Tue u përpjekë të shtjelloja idenë se Luftën Antifashiste e bani populli shqiptar, kurse PK vetëm sa e shfrytëzoi ate për interesa të saj e në shumë drejtime në interesa të atëherëshme të Beogradit, ai reagoi rrëmbyeshëm, si gjithë lloji i tij, që as lodhet të të kundërshtojë me argomenta, po me etiketime.
Atëherë u zhvillue në mes nesh kjo bisedë:
– A e di ti Hajredin Kondin e Tomorrit? – i them.
– E kam dëgjuar – përgjigjet shpërfillës.
– Jo, Hajredin Kondin nuk mjafton “ta kesh dëgjuar”, atë duhet ta dijsh. Se ky Hajredin Kondi, mor djalë, rrinte si shqiponjë atje shpateve të Tomorrit dhe u thonte turqëve: “Suz, ju, zhaba, atje në Berat! Këtu jam Zot unë!”. Po përsëri kishte një marak të madh. Kishte marakun ky i bukuri Hajredin Kondi që çunat nuk dinin “të këndonin” shqip. Nuk ishte i kamun, megjithatë, bani si bani, dhe më 1905 mori udhën e Bukureshtit që të blinte Alfabetarë për çunat, që të mësonin “të këndonin” libra shqip.
Pak mbasi doli turku, ra një ditë në Berat të blinte ndonjë metër beze për gra e kalamaj, të visheshin, se nuk i shikonte dot ashtu tek mardhnin. Atje mori vesh se Mali i Zi kishte rrethue Shkodrën. U kthye në shtëpi pa humbë kohë, mori disa fishekë hua tek fqinjët, se nuk kishte me se t’i blinte, dhe u gatit të nisej për në Shkodër. Kur u kthye në darkë në shtëpi i vëllaj, Muhameti, e gjet të rrethuem me armë e me fishekë. I tregoi se çfarë po ndodhte në Veri. “Jo, – i tha i vëllaj – kjo është rradha ime”. Dhe u nis që me natë për në Shkodër ku luftoi për katër muej bashkë me luftëtarë të tjerë. Katër muej askush nuk e dinte nëse ishte gjallë apo kishte përfundue tek të shumtit i bukuri Muhamet Kondi.
Kur më 1939 ra zija e fashizmit në Shqipni, si ishte në nderin e Kondëve, mori armën në krah e u bashkue me luftëtarët e lirisë Avniu, djali i Muhametit.
Nuk i tha “Partia” më 1905 Hajredin Kondit të shkonte deri në Bukuresht e të blinte Alfabetarë për çunat. As Muhametit të shkonte në Shkodër e të kthehej me plagë. As Avniut, nuk i tha “Partia”, po atdhetarizmi i bukur i Kondëve, të ngjeshte armë e të luftonte kundër fashizmit. Ja, këte bani pseodohistoria që ke mësue ti, u hoq shqiptarëve shpirtin liridashës që e kanë tregue në mijëvjeçarë, aq sa jemi ndër të paktë popuj të lashtë që flasim ende gjuhën tonë”.
Kështu i thash “intelektualit” nga Skrapari, që nuk ngurroi të ma bante pyetjen trashamene:
– Po ju, nga i dini këto?
– Sepse Shqipninë, more djalë, e kemi të paktë e të vuajtun, prandaj duhet ta duem edhe ma shumë. Po që ta duem, duhet ta njohim, duhet “ta dijmë”, jo ta “kemi dëgjuar”.
Mirëpo media vazhdon të megafonojë me zadhënësit mjeranë të kohës që përendoi, ata, të ricikluemit, rrënimtarët, të dhunëshmit. Tash e parë ajo njolloset nga shkrime e intervista të Ramiz Alisë, N. Xhuglinit etj.
Po jo vetëm politika e media.
Një shfaqje flagrante e dhunës ndaj qytetnimit në përgjithësi e bashkësisë në veçanti janë të ashtuquajtunat “ndërtime pa leje” – që Shteti nuk vonon e i përligjë. Si mund të shpërfillen me heshtje ndërtimet mbi zonat arkeologjike disamijëvjeçare, ato pothuaj zhytë në det tue u heqë dhunshëm hapsina pushuesëve, buzë lumejve etj.? Në Lezhën time, bie fjala, nuk ke mundësi as të shëtitësh ma në Kodër të Kështjellës, pse rrugët e lashta me dymbëdhjetë portat e famëshme, janë nderpre nga ndërtime të paligjëshme, nga kopshtije e gardhiqe, ashtu si iu hoq barbarisht qytetit mundesia për të pasë shetitoren buzë Drinit (si ishte edhe në planin rregullues të qytetit) pse disa “zëngjinë të rijë” kanë shtri hekur e beton për bar-restorantet e tyne vulgare. Ka edhe ndërtime të tilla ligjërisht të miratueme nga institucionet kompetente, nga Komuna e Bashki, deri tek Qeveria, cilado ka qenë ajo.
Une e di, por nuk kam fakte. Pronë e kujt janë gazetat, TV, kujt i shërbejnë, si shërbejnë, si bërtasin për liri fjale – çka nënkupton “shpif e vill vner kundër kundërshtarëve të padronëve të mi, shpif e vill vner, si diçka do te mbesë, dikush do të na besojë se mbrojmë të drejtat, liritë” e prralla si këto? Pronë e kujt janë, pra? Si e thash, unë e di, po nuk kam fakte. Atëherë nuk më mbetët tjetër veç të them: Zot, mos na hiq lirinë e fjalës! Do të ishte shumë e trishtueshme, rrënuese për kombin tonë, të cilit iu hoq kjo liri e shejtë për 45 vjet. Por, ama, lirinë për të thanë të vërtetën, në mbrojtje të interesave të kombit, jo lirinë për t’u shërbye “padronëve”, veçan atyne të ricikluemëve. Nëse liri fjale quhet ajo e Abdi Baletave, në momologjet e tij të pështira, që kanë pafytyrësinë të hedhin baltë deri mbi Heroin Kombëtar, Gjergj Kastriotin, atëherë mjerë liria e fjalës e mjerë na me te!
Thonte Anton Harap se “fanatizmi asht antifetar”. Tashti, shteti ynë, për t’u heqë respektues ndaj besimeve, ka shpallë kund nja njëzet ditë në vit festa fetare zyrtare, në vend që të ishin vetëm dy: Bajrami i Madh dhe Krishtlindjet.
Invazionet klerikale në jetën shoqnore, veçan në Kosovë e Maqedoni, janë gjithashtu jo rrallë me përmbajtje të elementëve të dhunës me rrjedhoja negative të pallogaritëshme. Për këte nuk ngurrohet aspak të flitet tue fallsifikue në thelb Kuranin dhe Ungjillin. Këta klerikë harrojnë se Naimi i madh na pat mësue se “dielli lind andej nga përendon” e se Pashk Vasa na la vargun monumental “Feja e shqiptarit asht Shqiptaria”. Ja pra, ku kthehemi përsëri tek Anton Harapi, se “fanatizmi asht antifetar, për rrjedhojë antishoqnor, për rrjedhojë antikombëtar”. Besimi i vërtetë, i mirëfilltë, i pastër, predikon dashuninë dhe faljen, jo dhunën e urrejtjen. Besimi duhet të jetë nis e sos shërbim ndaj njeriut, sidomos ndaj ma të dobtëve.
Shumë klerikë, të besimit të krishterë qofshin apo muslimanë, predikojnë frikën. Them se aty ku fillon frika ndaj Zotit, pushon edhe besimi në të. Pa hy në çeshtje drejtpërdrejt fetare, se do të ishte një zgjatje e pavend, due të kujtoj se institucionet fetare, e përsëris, të çdo besimi qofshin, duhet të udhëheqin e shoqnojnë besimtarët drejt mirësisë, jo të përpiqen t’i nënshtrojnë e t’i kërcënojnë ata me ndëshkime hyjnore apo tokësore, si po ndodh ndër ne, veçan në disa vise, ku klerikët po përdorin gjithë agresivitetin e tyne, aty edhe forma korruptive krejt të amoralshme, për të nënshtrue apo keqpërdorë besimtarët tue ndikue jashtë çdo tagri mbi jetën shoqnore e politike të Kombit.
Dhuna në familje: burrë/grua, prind/vajzë, deri edhe tek djalë/nanë, apo vëlla/motër, janë shfaqje pothuej të përligjuna në një mendësi jo rrallë të mbështetun edhe nga pseudoklerikë, deri tek organet e drejtësisë. Mjafton të lexosh dy-tre vendime divorci të Gjykatave tona dhe do ta kuptosh menjëherë se në gjykimin e “njerëzëve të drejtësisë” peshojnë fare pak Kodi Civil e ai i Familjes, sa për ilustrim “juridik”, po mirëfillit pjesa arsyetuese e vendimit mbizotnohet nga mendësia barbare e gjykatësit, e trashëgueme nga gjyshi apo nga mjedisi rrethues shpërfillës ndaj të drejtave ma elementare të grave.
Çfarë dinë burrat shqiptarë për kujdesin e mirërritjen e të porsalindunve? Asgja ose pothuej asgja. E pra ato që fëmija mëson në vitet e para të jetës (sidomos në 3-4 vitet e para), nuk mund ta mësojë kurrëma gjatë jetës. Po na jemi kaq shpërfillës ndaj edukimit të ma të vegjëlve (detyrë që kujtojmë se u përket ekskluzivisht nanave), sa qendrimi ynë inaktiv e shpesh edhe agresiv, nuk asht tjetër veçse dhunë e pastër ndaj të mitunve. Përse të çuditemi atëherë nëse përditë shohim fëmijë pothuej të traumatizuem apo të rijë e sidomos para të rijë të çorientuem?
Padurimi (rrëmbimi, gjakngjehtësia).
Me konceptin padurim shpesh herë duhet të nënkuptojmë edhe ndonjë vuejtje personale. Por na durimin (dhe padurimin) e kemi të dy llojeve e që të dy të papranueshëm:
– Durojmë padrejtësitë e shtetit e përgjithësisht të institucioneve, deri, ndonjëherë, në poshtnim, ndërkohë që duhej të ishte e kundërta, t’i kontestonim ata, natyrisht, jo me dhunë, por me mjetet ma civile e ma paqësore të mundëshme;
– Padurimi ynë asht emblematik, nevrastenik, arrogant në marëdhanje me individë të tjerë; e pra duhej të ishte e kundërta: të ishim të paqtë, të përpiqeshim me u marrë vesht – aty edhe në zgjidhjen e ndonjë konflikti të fortë interesash – të dinim me falë qendrimin, ndoshta, të qortueshëm të të tjerëve.
Pra, jo vetëm politika e media, por shumëçka, vetiu, rrjedh prej tyne.
Ka qenë e trishtueshme për mue kur një djalë i mirë, 21-vjeçar, më tha se do të kishte dashtë të fitonte Edi Rama, jo për rrjeshtim politik, jo jo, por sepse do të donte që në krye të shtetit të ishte një nga Jugu e jo nga Veriu. Dhe këte, e përsëris, e thonte një 21-vjeçar! E njoh, e due, pse në thelb asht djalë i mirë, po nën trysninë rrënuese të politikës PD – PS, Jug – Veri, arrin deri në paragjykime të tilla të pabesueshme, veçanariasht kur bahet fjalë për një të ri. Kur i thash se për mue do të ishte njëlloj që kryeministri të ishte nga Saranda apo Dibra, nga Permeti apo Shkodra, ai vazhdonte të kambëngulte se do të kishte dashtë që kryeministri të ishte nga Jugu. Nuk ka dyshim se një mendësi e tillë nuk asht tjetër veçse rezultat i dhunës në politikë.
Urrejtja, smira, babëzitja dhe dëshprimi janë sëmundjet ma të randa që mund të prekin shpirtin tonë. Prej tyne mund të zanë fill një seri veprimesh të dhunëshme jo thjeshtë individuale, por shpesh edhe me përmasa kombëtare.
Mjekojmë edhe një bith a një premje me brisk rroje, por nxisim urrjtjen, frenojmë gëzimin për mbarësinë e tjetrit, ushqejmë smirën, predikojmë ligj e drejtësi, por nuk i vemë fre krimit që vjen prej babëzitjes; egzaltohemi edhe nga një premtim mashtrues, biemë pre e dëshprimit edhe për zhgënjimin nga një miqësi në facebook. Të gjitha këto i hapin jo një shteg të ngushtë dhunës, po e lëshojnë ate si një prrue malor mbi të mbjellat mbas një shiu të gjatë e të të rrëmbyeshëm. Këto nuk mësohen në libra, nuk mësohen në Kishë e as në Xhami; këto mësohen në kontaktin e përditshëm me të afërmit, pa paragjykime e mbrapamendime, e atëherë nuk do të ketë ma shteg dhuna. Këtu fillon edhe ndalimi i shkatrrimit e po këtu hidhen themelet e një të ardhmeje me pamje ma njerëzore.
Nuk jam as mund të jem predikues, sepse më mungojnë në radhë të parë ato virtyte që duhet të ketë predikuesi. Ato që i them e i shkruej i kam marrë në radhë të parë nga gabimet e mia në jetë, ashtu sidhe përpjekja e papreme për t’u ndreqë, për t’i përmirësue, për t’u rritë në pikëpamje njerëzore.
Në rastin tonë tema që shtrohet asht e thjeshtë: Nga do të nxjerrin mësim të rijtë shqiptarë, nga mëngjesi deri kur flejnë në mes të dhunës, veçan asaj politike dhe mediatike?
Përse në shënimet e mia duket sikur hidhem degë më degë? Sepse dhuna nuk asht harmonike, ajo asht pikërisht kështu, si një mozaik i ndërpremë nga damtimet e shekujve. Në mes dhunës së individit në shtëpi (ndaj grues apo së bijës), kemi buzëqeshjet në mjediset publike, sjelljen prej “xhëntëlmëni”. Por e gjitha asht e gënjeshtërt, sepse ai që asht i dhunshëm në familje, nuk mund të mos jetë i dhunshëm në Kuvend apo në Qeveri, apo në mbledhjet e kryesisë së partisë së tij (Më lejoni që kësaj radhe fjalën “parti” ta shkruej me “p” të vogël, se kemi një jetë që Atdhe e shkruejmë me “a” të vogël – për turp, sepse kështu thanë gjuhëtarët – kurse “parti” me “p” të madhe – përsëri për turp, sepse kështu thonin gjuhëtarët).
Pra dhuna, kjo dukuni tragjike e jetës shqiptare, nuk mund të shfaqet në një vend e në një tjetër jo. Një i dhunshëm në shtëpi, si e thamë ma parë, nuk ka si të mos jetë i dhunshëm në Qeverisjen e Vendit. Nëse atje nuk e shfaq haptas, këte e ban nga frika, pse asht burracak. Të dhunshmit gjithçka mund të jenë, por jo trima.
Veç të tjerash ata, të dhunëshmit, nuk kuptojnë një gja fare të thjeshtë. Ajo, dhuna pra, heret a vonë do të kthehet kundër tyne. Çdo iluzion tjetër “fitimtar” nëpërmjet dhunës asht i rrejshëm. Sa për ilustrim po marrim tre personalitete historike botënore, emblematikisht të dhunshëm: Stalinin, Hitlerin e Musolinin. Ngadhnjimi i tyne ishte sa çel e mbyll sytë, mashtrues, kurse balta e historisë mbi ta do të jetë e përjetëshme.
Njerëzit, pothuej të gjithë, do të donin t’u rrinin sa ma larg institucioneve, të mos kishin punë me ta. Përse? Sepse tek ato nuk gjejnë drejtësi, përplasen me korrupsionin ma të paskrupull. Si mund të jetë ndrysh ma i dhunshëm shteti se sa tëhuejtja e shtetasve të vet?
Tek na nuk egziston as si mendësi institucioni i pajtimit të interesave të kundërta, qofshin ato në mes privatëve, në mes privatëve dhe shtetit, apo institucioneve në mes tyne. Pajtimi i interesave të kundërta as që tentohet, përkundrazi, të gjithë janë të gatshëm për përplasjen e mundëshme, përplasje e tillë që duhet të çojë në asgjasimin e njenes palë. Arrihet deri atje sa të ndjehen krenar kur e arrijnë këte, pra poshtnimin e tjetrit. A nuk asht kjo një dukuni që e ndeshim përditë, sidomos në politikë e media?
Nuk më asht aspak e vështirë të kuptoj se jeta shoqnore në Përendim nuk asht fushë me lule. Si e ka thanë Çërçilli, me sarkazmën e tij emblemartike, “kapitalizmi asht sistemi ma i keq që njoh, me përjashtim të komunizmit, nazizmit e fashizmit”. Pra, asht e kuptueshme, tue qenë i tillë, nuk mund të shmangej dhuna as atje, sado e sofistikueme apo e kamuflueme të jetë. Por, gjithësesi, dhuna asht gjithmonë nën shënjestrën dhe mbikqyrjen e shoqnisë, që nuk lejon kapërcimin e kufijve të rrezikshëm për bashkësinë. Përkundrazi, tek na dhuna asht sistem dhe e mbështetun fort në dy kambë: Kamba e parë, ajo ma e fuqishmja, asht binomi pushtet-media dhe gjithë bota rreth tyne; kamba e dytë, shpresojmë përditë e ma pak e fuqishme, asht kultura e mangët qytetare e ndërthurun kjo me mendësi arkaike të trashëgueme nga pushtimi i gjatë osman, por edhe të risjella kohët e fundit nga elementë e grupe që shpresojmë të mos gjejnë lehtësisht terren në Vendin tonë.
Ajo që më shqetëson asht se këto dukuni negative gjejnë strehë dhe jehonë në media. Nuk janë të pakta e as të parandësishme TV e gazeta që servirin dhunën si vyrtyt, e mbështesin ate me të gjitha format e mjetet.
Tek ne lajmi asht i kushtëzuem nga interesi i këtij apo i atij elementi apo grupi. Norma se fakti asht i barabartë për të gjithë, kurse interpretimi individual, në mediat tona asht krejt i shpërfillun. Lajmi krijohet, stiset, me ose pa porosi, por në interes të dukshëm, e shpesh haptas kriminal, në të mirë të këtij apo atij e në dam të shoqnisë.
Shikoni përzgjedhjen e të ftuemëve, gati gjithmonë të njetit. Ata janë në 95 % të rasteve njerëz të lidhun me diktaturën apo klasën kriminale të organizatave të ndryshme. Edhe ai 5 % që mund të ftohet “jashtë radhëve”, përbahet kryesisht nga tipa “babaxhanë”, pak të aftë, lehtësiht të manipolueshëm nga gazetarë të pamoral. Aq e vërtetë asht kjo, sa asht krijue përshtypja (absolutisht e gabueme), se njerëz të aftë mund të gjenden vetëm në lukuninë e ishdiktaturës.
Dhuna asht arma e të dobtëve, atyne që nuk janë në gjendje të kuptojnë çfarë do të thotë përkushtim, përvujtësi, atyne që nuk janë në gjendje t’i thërrasin intelektit, atyne që nuk janë në gjendje të kuptojnë se me mjete e rrugë paqësore mund të arrihen rezultate të paimagjinueshme krahasue me ato që arrihen me ato të forcës së dhunëshme. Pushteti moral (shpirtnor) i individëve paqësor qendron mbi çdo lloj force të dhunëshme. Para Çabejt të përvuejtë edhe “komisarët” ma arrogantë e agresivë ndjeheshin të çarmatosun. Nëse edhe shkelqimi i Çabejt nuk ia mbush mendjen ndokujt, atëherë le të kujtojmë Jezusin e Sokratin, që edhe me flijimin e jetës, prej ma se 2000 vjetësh vazhdojnë të fitojnë ndaj dhunës.
Gandhi, i madhi, asht figura moderne ma përfaqësuese e antidhunës. Madhështinë e tij nuk mund ta vejë askush në dyshim. Mirëpo, kur aty-këtu, në Europë e përtej, filluen ta cilësonin Rugovën “Gandhi i Ballkanit”, disa shtrembënuen buzët e nuk ngurruen të hidhnin edhe baltë mbi të, po nuk kaloi shumë kohë e, për kë ka mend në krye e sy në ballë, nuk asht e vështirë të kuptohet se balta që hodhën mbi Rugovën asht kthye dyfish e ka ra mbi ata që u përpoqën me dëshprim të njollosnin pacifistin e madh.
Nuk jetojmë në kohë heroike e as biblike të shkojmë në kryq si Krishti, që sfidoi perandorinë ma të fuqishme të kohës në mbrojtje të së vërtetës pa ngritë as dorën të mbrohej nga dhuna e përbindëshme e Pilatit romak mbi të.
Por edhe përgjigja e dhunëshme, qoftë edhe vetëm verbale, nuk gjen asnjë justifikim dhe pjell sërishmi dhunë në seri, pra shkatrrim të pashmangshëm, pikërisht kur kemi aq shumë nevojë të ndërtojmë, ma parë se ura mbi lumej, ura mirëkuptimi në mes nesh.
Sot propagandohet me të madhe se nuk asht koha e idealistëve dhe parimorëve, por e pragmatistëve. Nuk besoj se një pragmatist realizon një jetë ma të suksesëshme se një idealist me parime të moralshme.
Pikërisht në pseideologji të tilla pa kurrëfarë themeli siç asht pragmatrizmi, i çon njerëzit në veprime shpesh herë kriminale – pra sërishmi shfaqet në skenë dhuna. Këte teori e praktikë e kanë ba veçanarisht të tynen disa afaristë “të suksesëshëm”, që për realizimin e qellimit, nuk ndalen para asgjaje. Po të duem, marrim si shembull afaristin famëkeq të Gërdecit, po ai nuk asht i vetmi dhe ka shumë të ngjamë as “ma pragmatisti”. Delijorgji, nuk ka dyshim, ka pasë lidhje kriminale me segmente të politikës, si i thonë fjalës, këndej e andej detit. Por ka edhe nga ata që nuk kanë “lidhje”: Ata i kanë në dorë segmente të fuqishme të politikës e pothuej gjithë mediat.
Ku qendron, simbas meje, mëkati themelor i mediave? Të thuesh apo të shkruejsh diçka të papëlqyeshme për shumicën, diçka në thelb të gabueme, nuk asht dhunë. Dhuna e vërtetë, e dënueshme, qëndron në programe a shkrime qellimisht të dhunëshme, me fjalë të tjera, të damshme për kundërtshtarin pa asnjë bazë ligjore, etike e sidomos morale. Pse e drejta morale qëndron mbi çdo të drejtë, mbi të drejtën ndërkombtare, kushtetuese, penale, civile, adminsitrative e kështu me radhë. Ja që, gazetari ynë, qellimisht shpërfill ma së pari të drejtën morale e kjo asht dhunë e pastër.
Shqiptarët shpesh herë ndjehen të poshtnuem nga arroganca e politikës, nga dhuna e medias, nga institucionet në përgjithëasi e të çdo lloji, por si për mrekulli – një mister i vërtetë – kurrë të mundun. Ata vazhdojnë përpjekjet e tyne nëpërmjet një udhe kalvar për triumfin e së vërtetës e të së drejtës. Po këto përpjekje duhet të zane fill me përpjekjet me shmangë dhunën në çdo qelizë të jetës shqiptare.
Na sot nuk mund ta kemi vështrimin drejt majave të Himalajave, përkundrazi, vështrimi ynë tash për tash rrokë vetëm majat e kodrave. Duhet të mësohemi të arrijmë së pari këto maja të ulta, mandej ta hedhim vështrimin drejt majës së Tomorrit, ku ka selinë Dodona. Pa për Himalaja ka kohë.
Ja, këto ishin pra ato mendime mozaik që më vinin në mend ndërsa isha i shtruem në një Klinikë të huej. Nëse lexuesi asht i një mendje me mue dhe heshtë, qendrimi i tij do të ishte i fajshëm. Por edhe nëse nuk asht në një mendje me mue dhe heshtë, përsëri qëndrimi i tij asht i fajshëm: le të thotë ku e kam gabim. Pse asht e drejta ime edhe të gaboj, por nuk asht e drejtë e askujt me heshtë, sakohë që punët shkojnë kështu si shkojnë.
Ajo që fajson median pa asnjë mundësi përligjjeje asht fakti se pothuej kryekëput u përkushtohet thashethamave “të pallatit”, me fjalë të tjera, “zënkave” mediokre, të shtiruna, të pamoralshme të politikanëve e në mes politikanëve.
Mediat injorojnë pothuej krejtësiht skamjen e një pjese të konsiderueshme të popullsisë, sidomos asaj rurale, ndërsa një pjesë tjetër fare e vogël pasunohet në mënyrë marramendëse, jashtë çdo logjike të ekonomisë së tregut lirë, pra, natyrisht, kriminale.
Sa herë kohët e fundit më kanë ardhë sërishmi në mend vargjet e Çajupit:
Ca kanë sa s’dinë ç’kanë,
Ca s’kanë as të hanë.
Media asht shpërfillëse ndaj rritjes së frikëshme të papunësisë dhe mjaftohet me shifrat në përqindje e të rrejshme të Institutit të Statistikave, ashtu si edhe për tregues të tjerë. Të vjen ndër mend se si 25 vjet ma parë merrnim “çmime ndërkombëtare” për mirëushqimin e popullit (nga ndonjë grup marksist-leninist) kur ishim në kulmin e një vorfnie rraskapitëse.
Them media heshtë, sepse asgja tjetër nuk e ka forcën denoncuese të saj, jo se nuk ka përgjegjësi shteti, ai, dihet, asht ma së pari përgjegjës (me gjithë dyshimin nëse egziston shteti i mirëfilltë tek na apo jo).
Dhuna – kanceri i shqiptarëve, nuk kërkon investime që të zhduket. I vetmi investim do të ishte vullneti i mirë për një bashkëjetese të qytetnueme në çdo qelizë të shqnisë, nga familja, tek shteti.
