Alfred Moisiu – INTERVISTE, 16.09.2010
TIRANË – Ish- Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Alfred Moisiu, analizon situatën politike në vend, duke vlerësuar se përgjegjësi për moszgjidhjen e krizës kanë të dy palët, por përgjegjësinë më të madhe e ka forca politike që është në pushtet, sepse asaj i takon në radhë të parë t’i japë zgjidhje kësaj situate. Në një intervistë për gazetën “Shekulli”, ish-kreu i lartë i shtetit gjykon se një hetim i saktë dhe i drejtë duhet në radhë të parë të arrijë vendosjen e besimit reciprok midis forcave politike, në të njëjtën kohë duhet të ndihmojë në nxjerrjen e mangësive dhe gabimeve reale, që kanë çuar në krijimin e situatave që kemi zgjedhje të lira, por jo të ndershme.
“Në qoftë se vërtet duam të bëjmë hetim dhe transparencë të plotë, djegia e fletëve të votimit do të ishte një aventurë e rrezikshme dhe një tregues që nuk kërkohet realisht transparenca, por thjesht bëjmë një propagandë pa bereqet”,- shprehet Moisiu. Sipas tij, moszgjidhja e situatës me vullnetin e palëve ndodh sepse politikanët tanë janë të sugjestionuar nga ambicia dhe ndjenja e të qenit të përjetshëm në pushtet. Pikërisht kjo, thekson ai, i shtyn palët që të gjejnë zgjidhje dhe metoda që t’u sigurojnë vazhdimësinë me çdo kusht të qenit në drejtim.
“Rrotacionin e pranojmë teorikisht, ndërsa në praktikë jo vetëm nuk e duan, por as që duam ta njohin. Këto janë shenja të drejtimit diktatorial të vendit, shenja shumë të rrezikshme dhe tronditëse që duhet jo vetëm të na alarmojnë, por edhe të mendojmë seriozisht për mbrojtjen e demokracisë”, – nënvizoi ish-Presidenti. Moisiu theksoi se shpreson që gjërat të mos shkojnë në ekstrem dhe një hap i tillë në radhë të parë do të ishte dështim i mazhorancës. Sipas tij, përgjegjësia kryesore i takon mazhorancës, për hapat që do të hedhë, sepse, nëse ndodh një gjë e tillë, kjo do të ishte fundi i çdo shprese për një të ardhme të shpejtë evropiane për vendin tonë.
Zoti President, Shqipëria prej pothuajse 15 muajsh ka mbetur në mes të një krize politike që po pengon një sërë procesesh për të mirën e vendit. Në mendimin tuaj, sa e ka dëmtuar kjo krizë dhe veprimet individuale të Ramës dhe Berishës vendin tonë?
Kjo është një nga krizat më të zgjatura dhe më të dëmshme që kemi kaluar deri tani. Mendoj se politikanët shqiptarë i kanë lënë pas arsyen dhe detyrimet e tyre ndaj zgjedhësve shqiptarë, por po shikojnë vetëm interesat e tyre partiake dhe personale. Një krizë e tillë tregon që politika shqiptare jo vetëm se ka ngelur në vend, por ka bërë hapa prapa në kuptimin e zhvillimit të demokracisë dhe të evropianizimit të saj.
Realisht, mbi kë bie përgjegjësia e kësaj krize?
Përgjegjësi kanë të dy palët, por përgjegjësinë më të madhe e ka forca politike që është në pushtet, sepse asaj i takon në radhë të parë t’i japë zgjidhje kësaj situate. Të drejtosh vendin në radhë të parë do të thotë të sigurosh zhvillimin normal dhe politik të tij, me qëllim që të gjitha institucionet të punojnë normalisht dhe në mënyrë kushtetuese, për të krijuar një frymë qetësie dhe mirëkuptimi, që shteti si i tillë të funksionojë normalisht.
Në gjykimin tuaj, kush është ai që duhet të bëjë lëshimin e radhës për të arritur tek zgjidhja e shumëpritur?
E theksova se përgjegjësia është e përbashkët, të dy palët duhet të bëjnë lëshime, por, së pari, i takon mazhorancës që është në pushtet.
Të dy forcat politike kanë kërkuar shpeshherë ndihmën e faktorit ndërkombëtar, por asnjë herë atë të institucionit të Presidentit. Përse ndodh kjo gjë?
Si ish-President, unë i falënderoj ndërkombëtarët për atë që kanë bërë dhe po bëjnë për të ndihmuar në zgjidhjen e problemeve tona të shumta politike. Në vitet e para të zhvillimeve demokratike ishte më se e justifikueshme të kërkonim ndihmë nga ndërkombëtarët, por tani pas 20 viteve e shikoj të udhës që problemet duhet t’i zgjidhim vetë, me mirëkuptim, duke bashkëpunuar ngushtë me Presidentin. Zvarritja e krizës tregon se forcat politike nuk kanë besim tek njëra-tjetra. Ajo tregon se politikanët tanë demokracisë i kanë mësuar vetëm emrin, por jo përmbajtjen.
Është për t’u habitur që tek ne ndodh që edhe për ndeshje futbolli të kërkojmë arbitra të huaj. Kjo tregon se mosbesimi ndaj njëri-tjetrit nuk ekziston vetëm në politikë. Jo vetëm kaq, por kjo ndodh, sepse politikanët tanë janë të sugjestionuar nga ambicia dhe ndjenja e të qenit të përjetshëm në pushtet. Pikërisht, kjo mendoj se i shtyn që të gjejnë zgjidhje dhe metoda që t’u sigurojnë vazhdimësinë me çdo kusht të qenit në drejtim. Rrotacionin e pranojmë teorikisht, ndërsa në praktikë jo vetëm nuk e duan, por as që duam ta njohin. Këto janë shenja të drejtimit diktatorial të vendit, shenja shumë të rrezikshme dhe tronditëse që duhet jo vetëm të na alarmojnë, por edhe të mendojmë seriozisht për mbrojtjen e demokracisë.
Duket sikur Rama dhe Berisha kanë arritur një kompromis, por çështja ka mbetur vetëm tek rruga që duhet të ndjekin fletët e votimit deri në Komisionin e Venecias. A do të ishte e udhës që në këtë pikë të ndërhyjë Presidenti Topi dhe ta dërgojë ai çështjen e fletëve në Venecia?
Të pranohet nevoja e hetimit dhe të kufizohen mundësitë e kryerjes së tij të plotë, është qëndrim dhe arsyetim shumë kontradiktor. Në qoftë se nga të gjithë hetimi konsiderohet i nevojshëm dhe i dobishëm, për zhvillimin e rregullt dhe të ndershëm të proceseve zgjedhore për të ardhmen, atëherë pse duhet nguruar në përdorimin e të gjitha mundësive për ta kryer atë sa më të plotë dhe të saktë. Pra, ngurrimi deri në pakuptimësi për hapjen e kutive nuk është i shpjegueshëm me asnjë lloj arsyetimi. Nuk kuptohet kakofonia e krijuar në zbërthimin e termit “Materialet zgjedhore”, nga i cili në mënyrë krejt artificiale përjashtohen fletët e votimit! Natyrshëm del pyetja, atëherë çfarë janë fletët e votimit, në se nuk konsiderohen material zgjedhor?!
Gjykoj se një hetim i saktë dhe i drejtë duhet në radhë të parë të arrijë vendosjen e besimit reciprok midis forcave politike, në të njëjtën kohë duhet të ndihmojë në nxjerrjen e mangësive dhe gabimeve reale, që kanë çuar në krijimin e situatave që kemi zgjedhje të lira, por jo të ndershme. Pra, ndershmëria e tyre mund të provohet, duke i hetuar ato deri në detajet më të vogla. Vetëm duke i hetuar zgjedhjet me rigorozitet, për të nxjerrë gabimet e bëra, do të mësohemi që në të ardhmen të bëjmë zgjedhje realisht të ndershme, që komisionerët tanë të bëjnë detyrat e tyre ligjore dhe jo partiake. Ka ardhur koha që të bëhet e pamundura për ta zgjidhur këtë ngërç, i cili më shumë duket artificial sesa i logjikshëm.
Nëse ju do të ishit ende Presidenti i Shqipërisë, cilat do të ishin hapat që do të ndërmerrnit për të zgjidhur këtë krizë?
Kjo është një pyetje mjaft hipotetike. Asnjëherë nuk kemi përsëritje identike të situatave. Çdo situatë e krijuar ka veçoritë e saj, që për secilën prej tyre mund të ketë disa zgjidhje ose mënyra reagimi. Sikurse e kam thënë që në fillim, asnjëherë nuk do të preferoja për arsye etike të jap këshilla ose mendime për pasardhësin tim. Gjithmonë kam dëshirë të jem në mbështetje të presidentëve, duke e quajtur atë post jo thjesht dekorativ, por si një funksion që duhet të vlerësohet më shumë nga politikanët tanë. Besoj se ky do të ishte një sinjal serioz dhe shpresëdhënës, se ne po kuptojmë çfarë është shteti dhe si duhet që ai të funksionojë.
Ambasadori i OSBE-së në vendin tonë, z. Robert Bosh, këshilloi politikën shqiptare që në asnjë mënyrë fletët e votimit nuk duhen djegur pa u kryer më parë transparenca. Cili është mendimi juaj për këtë çështje?
Me që më pyetët për të, në fillim dëshiroj të them se mendoj që Ambasadori Bosh ka qenë një ndër ambasadorët më të mirë të OSBE-së që kanë punuar në Shqipëri, një njeri që i ka dashur realisht të mirën vendit tonë. Në qoftë se vërtet duam të bëjmë hetim dhe transparencë të plotë, djegia e fletëve të votimit do të ishte një aventurë e rrezikshme dhe një tregues që nuk kërkohet realisht transparenca, por thjesht bëjmë një propagandë pa bereqet.
Partia Socialiste ka paralajmëruar se nuk do të marrë pjesë në reformën zgjedhore pa u bërë më parë transparenca e kutive të zgjedhjeve të kaluara. Si e gjykoni ju këtë vendim dhe sa kosto do të ketë kjo për vendin tonë?
Unë shpresoj që gjërat të mos shkojnë në ekstrem dhe një hap i tillë në radhë të parë do të ishte dështim i mazhorancës. Përgjegjësia kryesore i takon asaj, për hapat që do të hedhë, sepse, nëse ndodh një gjë e tillë, kjo do të ishte fundi i çdo shprese për një të ardhme të shpejtë evropiane për vendin tonë.
A e ndihmon transparenca e zgjedhjeve të kaluara përmirësimin e Kodit Elektoral?
Transparenca është më se e nevojshme, jo thjesht për të përmirësuar Kodin, por në radhë të parë të vendoset besueshmëria e qytetarëve shqiptarë tek zgjedhjet, se vota e tyre do të shkojë atje për ku ata e kanë dhënë. Ky është thelbi i një demokracie të vërtetë. Nuk jam kundër përmirësimeve, por e keqja tek ne nuk është as tek Kodi dhe as tek ligjet, të cilat përgjithësisht janë të mira. Mangësia kryesore qëndron tek zbatimi korrekt i tyre. Të mos harrojmë se jemi i vetmi vend në Evropë që ende nuk kemi arritur të realizojmë zgjedhje sipas parametrave evropiane, dhe kjo jo se nuk mundemi apo nuk dimë, por se nuk duam. Për politikanët tanë kryesorja është pushteti dhe jo shteti, është zotërimi i gjithçkaje dhe jo zhvillimi i demokracisë. Deri sa të kemi në krye politikanë të tillë është e vështirë që të ecim përpara si gjithë të tjerët. Pra, është e rëndësishme që të gjejmë rrugët si ta forcojmë shtetin, si të arrijmë të kemi një ndarje reale dhe konstruktive të pushteteve dhe si të arrijmë që secili të bëjë detyrën e tij kushtetuese.
Ndryshimet e mazhorancës në ligjin e SHISH po vendosin Shqipërinë në një konflikt të hapur me NATO-n. Çfarë do të thotë kjo për Shqipërinë dhe sa serioze është NATO në “kërcënimet” e saj?
Ne kërkojmë të bëhemi pjesë e institucioneve evropiane dhe euroatlantike, por harrojmë se me këto arritje vullnetarisht ne e kemi dorëzuar një pjesë të sovranitetit tonë. Rrjedhimisht kërkesat e këtyre organeve, në të cilat jemi inkuadruar me dëshirë dhe përpjekje të mëdha, jo vetëm duhen vlerësuar, por as që duhen diskutuar, ndryshe pjesëmarrja në to nuk ka asnjë kuptim. Dihet që pjesëmarrja në to nuk të jep vetëm të drejta, por edhe detyrime dhe një nga këto është bindja ndaj kërkesave që vinë nga organet e tyre drejtuese. Asnjëherë nuk e kam kuptuar dhe nuk e kuptoj këmbënguljen e kryeministrit tonë, që edhe për institucionet që vendosen nga instanca të tjera, të vendosen në detyra vetëm personat që i pëlqejnë atij, pavarësisht sesi e kryejnë detyrën. Kjo po ndodh edhe me insistimin deri në absurd për ndryshimin e ligjit të SHISH-it, jo pse nuk mund të ketë nevojë për përmirësime, por asnjëherë jo me qëllim për presione ose për ndryshim drejtuesish. Me NATO-n nuk mund të luhet dhe s’duhen bërë eksperimente, sepse ajo derë është e ngushtë për të hyrë, por nuk besoj se është aq e ngushtë për të dalë.
Shpesh herë mazhoranca ka sulmuar Presidentin Topi për çështjen e Gjykatës Kushtetuese apo edhe për ligjet që ai ka kthyer pas. Pak e shumë të njëjtat sulme janë vënë re nga ana e mazhorancës edhe kur ju ishit President. Përse ndodh kjo gjë?
Për këtë çështje, unë kam folur shumë dhe kam dhënë mendime të zbërthyera e të argumentuara në librin tim të tretë “Midis Nanos dhe Berishës”. Por, meqë më pyesni po ju përgjigjem se e keqja e politikës sonë, sidomos e kësaj mazhorance, qëndron në faktin se ne pranojmë de jure faktin e ndarjes së pushteteve, por nuk e pranojmë atë de fakto. Kjo tregon se ende vuajmë nga reminishencat e së kaluarës së partisë shtet dhe të njëshit. Pra, duam demokraci, por sipas kuptimit dhe interesit të pushtetit dhe jo sipas standardeve evropiane. Mendoj se një situatë e tillë duhet të na vërë seriozisht të gjykojmë sesi duhet të ecim më tej. Pra, ka ardhur koha të mendojmë seriozisht për fatet e demokracisë dhe të zhvillimit. Besoj se një nga ndryshimet kryesore që kërkohen për të ecur ndryshe, duhet të jetë që Presidenti të zgjedhjet direkt nga populli dhe jo si rezultat i dëshirës së politikës. Duhet thënë se nga gjithë ish- lindja, vetëm në Shqipëri presidentin e zgjedh parlamenti, në të gjitha vendet e tjera ai zgjidhet direkt nga populli.
Kjo mazhorancë, ashtu si në kohën tuaj, ka një qëndrim tepër agresiv ndaj institucioneve të pavarura. Sa ndikon kjo gjë në punën e tyre?
Vetë nocioni institucione të pavarura presupozon që ato të veprojnë sipas kërkesave ligjore dhe atyre kushtetuese, dhe kështu ndodh në çdo vend demokratik evropian, por jo tek ne. Ne duam t’i quajmë ato të pavarura, por të veprojnë si kërkon njëshi ose interesat e forcës politike në pushtet. Mendoj se raporti me këto institucione tregon edhe shkallën e zhvillimit të demokracisë. Ka shumë rëndësi që në krye të këtyre institucioneve të zgjidhen njerëz , të cilët duhet të jenë të vendosur të japin më shumë kontributin e tyre për popullin, dhe jo të shohin interesat e tyre personale. Një institucion nuk mund të quhet i pavarur nëse ai merr udhëzime ose porosi nga politika.
Detyra e tyre është që ata të veprojnë vetëm dhe vetëm sipas kërkesave të Kushtetutës dhe të ligjit. Këto qëndrime e kanë dëmtuar shumë ndërtimin e shtetit shqiptar. Këtu do të vlerësoja punën e Gjykatës Kushtetuese, e cila deri tani për të gjitha çështjet ka gjykuar dhe vendosur vetëm sipas kërkesave kushtetuese dhe të ligjeve, e jo sipas porosive apo dëshirave të politikës. Po mbushim njëqind vjet që jemi të pavarur, por nuk mund të themi se ende e kemi arritur nivelin e duhur të funksionimit të shtetit. Kjo është një përgjegjësi e rëndë e politikanëve shqiptarë dhe e askujt tjetër.
