Arben Rrozhani, 23.08.2010
Prej prillit 2010 Fehmi Abdiu është tërhequr nga “skena”. Për të kontribuar në botën akademike, ku vëren me shqetësim se sa boshllëqe dhe mangësi janë krijuar këto dy dekadat e fundit.
Por pa hequr dorë edhe nga vëzhgimi nga jashtë i asaj që ndodh atje ku ai ishte protagonist për shumë vite. Me 12 vite mandat në Gjykatën Kushtetuese, ai ka shumë për të thënë për Gjykatën që thotë fjalën e fundit në Shqipëri për kushtetueshmërinë dhe që me vendimet e saj, veçanërisht vitet e fundit, është bërë “tabela e qitjes” e qeverisjes.
Z. Abdiu nuk dëshiron të flasë shumë për institucionin që drejtoi për 6 vite dhe po kaq vite shërbeu si anëtar. Por nuk mund të mos theksojë se ishte faji i politikës që e ka lënë këtë Gjykatë, po edhe të tjerat, pa trupë të plotësuar gjyqësore, duke ndikuar në punën e saj.
Duke mos harruar të akuzojë se në këtë krizë kontribuese kryesore është shumica në pushtet, e cila në mënyrë antikushtetuese, haptazi këmbëngul me aplikimin e Ligjit të Lustracionit, të rrëzuar nga Gjykata Kushtetuese dhe të dënuar edhe nga Këshilli i Europës.
Një krizë që sipas z. Abdiu nuk i sjell asgjë të mirë vendit, i cili me anëtarësimin në NATO dhe aplikimin për pranim në BE, duhet të kishte bërë reformat të thella institucionale, ndaj dhe shumica në pushtet duhet të zgjedhë kompromisin politik, në vend të luftës së paprinciptë ndaj të gjithë pushteteve.
Z. Abdiu, cili është komenti juaj për zhvillimet mbi Gjykatën Kushtetuese?
Unë e kam ndjekur problemin që lidhet me debatin mbi gjykatën Kushtetuese e konkretisht për presidentin e republikës mbi emërimet e anëtarve të Gjykatës Kushtetuese, kryetarit të saj, dhe të anëtarëve të Gjykatës së lartë.
Para së gjithash, për vetë pozicionin që jam dhe raporteve kam patur me këtë institucion, do të doja të bëja kujdesin e duhur për të ruajtur etikën dhe marrëdhëniet e mia miqësore që kam me kolegët e mi, që ende punojnë në atë institucion, me kryetarin ende në detyrë dhe kolegët gjyqtarë, të cilët sipas meje nuk kanë asnjë faj në këtë situatë të krijuar, siç jam në dijeni edhe unë, Gjykata Kushtetuese në afate të caktuara kushtetueshmërisht, ka marrë vendimet e veta dhe ia ka dërguar presidentit të republikës për mbarimin e mandatit të të gjithë gjyqtarëve kushtetues.
Debatet që po zhvillohen kam përshtypjen që bëhen edhe për të denigruar këtë trupë, pse jo edhe vetë institucionin.
Për mbarimin e mandatit të kryetarit dhe të gjyqtarëve kushtetues e kanë ditur jo vetëm presidenti i republikës, por edhe maxhoranca, opozita, zyrtarë apo qytetarë të thjeshtë, pasi media dhe burimet e tjera të informacionit nisën të diskutonin mbarimin e mandatit të anëtarëve të këtyre institucioneve që nga muaji shkurt, pra mjaft kohë para se të mbaronte mandati i tyre.
Pra sipas jush kjo gjendje ishte e paralajmëruar?
Po gjendja sipas meje ishte e ditur, e paralajmëruar, por institucionet përkatëse nuk ditën ta përballojnë si duhet.
Pse ndodhi kjo, kur kjo situatë nuk ndodh për të parën herë?
Jo nuk është e para herë. Faktorët politikë dhe politika kanë lejuar gjithmonë, për interesa të tyre, parregullsi në këtë drejtim. Mbarimi i mandateve ka vazhduar përtej afatit një vjeçar. Pas kësaj shtrohet pyetja nëse ka përgjegjësi dhe kush ka.
Duke qenë se për këtë problem, kishin dijeni të gjithë, duket i çuditshëm qëndrimi që një ditë të bukur, pas përfundimit të punimeve të Kuvendit, deputetë të veçantë të maxhorancës dolën dhe krijuan një situatë gjoja të jashtëzakonshme, për faktin se sipas tyre ishte bërë hataja në Shqipëri, dhe se presidenti kishte bërë shkelje ndaj kushtetutës.
Para së gjithash, mendoj se në raportet zyrtare, sidomos me presidentin e republikës, duhet të ekzistojë një protokoll i caktuar ose solemn, me të cilin si rregull nuk duhet të merret çdo zyrtar apo politikan.
Dalja e menjëhershme e deputetëve të veçantë për një problem të tillë duke e paraqitur atë si shkelje, apo veprim flagrant, mu duk veprim shumë i nxituar. Do të ishte ndryshe nëse do të dilnin qytetarë të thjeshtë dhe të shfaqnin mendimet e tyre personale, pasi çdo shtetas nuk ka asnjë pengesë, që edhe për presidentin e republikës të bëjë kritika, vërejtje apo sugjerime
Problemi është përse ndodhi kjo?
Mesa kam ndjekur nga shtypi kam përshtypjen se kjo ishte një tymnajë, për të mbajtur opinionin publik të ndezur për një ngjarje gjoja shumë të rëndësishme e për të larguar vëmendjen nga problemet e mëdha që ka Shqipëria sot, sidomos kriza e buxhetit, gjendja ekonomike, luftës politike që bëhet mes maxhorancës dhe opozitës, pra për ta fokusuar vëmendjen tek një ngjarje që sipas tyre, kishte bërë hatanë.
Së dyti, mendoj se edhe në këtë rast, maxhoranca, siç ndodh herë pas here i “tregoi dhëmbët” presidentit, që ai duhet të respektonte vetëm urdhërimet e saj.
Pra i bëri presionin e radhës për të imponuar qëndrimet e veta. Së treti, ky qëndrim mendoj se ka synuar për të denigruar gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese. Edhe presidenti i republikës nuk u tregua shumë konseguent në veprimtarinë e vet, për zgjidhjen e problemit.
E nisi me shumë seriozitet, bile shumë herët për të treguar një veprimtari që bazohej mbi transparencën, por pas dështimit të parë që pati me kandidaturat e Gjykatës Kushtetuese, u tërhoq pa shkaqe të përligjura, dhe nuk insistoi, nuk bëri përpjekjet e duhura për të sqaruar opinionin publik, komunitetin në përgjithësi për kandidaturat që kishte dërguar për miratim.
Sipas meje, ai kishte detyrime, që, pavarësisht qëndrimit të parlamentit, të bënte sqarimet e nevojshme rreth vlerave pozitive që kishin kandidaturat e propozuara prej tij, për të bindur të tjerët se përse ai fokusohej në ato kandidatura që kishin konkuruar.
Për këtë problem u bë “luftë” midis dy koncepteve: njëri ishte koncepti nga u nis presidenti fillimisht për të zgjedhur kandidatura dhe për të çuar në këto institucione bazuar në vlerat e tyre pozitive, veçanërisht në profesionalizmin e tyre, koncept i cili sipas meje është në harmoni me Kushtetutën e me vendimin e Gjykatës Kushtetuese dhe kërkesat e kohës.
Ishte dhe një koncept tjetër që i kundërvihet atij të presidentit që nuk respektoi sa e si duhet vlerat profesionale të njërës apo tjetrës kandidaturë nuk zbatoi kërkesat rigoroze të kushtetutës, por mbajti qëndrim politik për njërën ose tjetrën kandidaturë me arsyetimin se kanë shërbyer para viteve ’90 dhe janë marrë me hetime e gjykime politike.
Këto dy koncepte dhe mentalitete u përplasën fort dhe duket se sikur ka “fituar” mentaliteti i dytë, që për mua është i gabuar tërësisht sepse ka një filozofi tërësisht politike, mosvlerësuese, denigruese si për kandidaturat dhe për Gjykatën Kushtetuese, e cila ka vendosur që ligjin e Lustracionit ta konsiderojë antikushtetues.
Pra ju e komentoni si një zbatim të nëndheshëm të ligjit të Lustracionit?
Jo si zbatim, por veprim haptazi në kundërshtim me atë që vendosi Gjykata Kushtetuese, i bërë qëllimisht, duke u shprehur se gjoja do mbahej një qëndrim i caktuar politik dhe nuk do të miratoheshin kandidaturat që kanë punuar para viteve ’90.
Aq i çuditshëm është ky mentalitet saqë politikisht shprehet edhe për të rinj të tillë siç ishte rasti i Sokol Çomos, të cilin nuk e lidhte asgjë me të kaluarën, por për fatin e tij të “keq” ka qenë zvministër në kohën kur opozita e sotme ishte në pushtet, vite më parë. Ky qëndrim më duket jo vetëm antikushtetues, por edhe absurd.
Sipas këtij mentaliteti, zëvendësministrat që janë sot, nesër kur pushteti të ndërrohet me votën e popullit, nuk do të kenë të drejtë të kandidojnë në institucione të tilla apo në organe të Ekzekutivit, sepse do të bëhet një paralele me atë çfarë po ndodh sot.
Le të kujtojmë edhe një herë se qëndrimi i faktorit ndërkombëtar qe domethënës, ambasadorët e akredituar e trajtuan disa herë këtë problem konceptualisht dhe u shprehën se në Shqipëri ndaj kandidaturave të mospranuara jo vetëm që nuk u bë transparenca e duhur, por u mbajt një qëndrim shumë denigrues, ndaj tyre si persona, por edhe ndaj brezit të atyre që kanë punuar para viteve ’90.
Cili ishte mesazhi që dha PD-ja me rrëzimin e kandidaturave?
Për mua, PD-ja dha një mesazh shumë të gabuar. Ajo veproi edhe kundër mentalitetit që ka patur vetë më përpara për këtë problem dhe mentalitetit që duhet të ketë në një vend demokratik, pas shfuqizimit të Ligjit për Lustracionin.
Ajo veproi në kundërshtim me kërkesat që ka opozita për këtë problem, por edhe kundër mentalitetit të vet. Maxhoranca 3 vite më parë solli kryetar të Gjykatës Kushtetuese, kryetarin aktual, i cili ka qenë zëvendësministër dhe askush nga opozita nuk tha se pse u bë një gjë e tillë.
Po kjo maxhorancë tani mban një qëndrim diametralisht të kundërt thjesht me një justifikim formal, me qëndrim politik, që për mua është absurd. Ky koncept do ta vështirësojë shumë veprimtarinë e institucioneve të Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës së Lartë.
Po çfarë duhej të bënte presidenti?
Personalisht mendoj se presidenti, pas dështimit me kandidaturat, pasi ndoqi një rrugë të dytë, për kompromis dhe bashkëpunim me maxhorancën dhe opozitën, kurrsesi nuk duhet të lejonte që të kalonin afatet e përcaktuara për anëtarët dhe kryetarin e Gjykatës Kushtetuese. Insistoj për këtë të fundit, sepse ndryshe nga anëtarët që qëndrojnë në detyrë derisa të vijë në detyrë zëvendësuesi i tyre, për kryetarin një gjë e tillë nuk parashikohet nga ligji.
Pra për këtë të fundit, në mënyrë të domosdoshme duhej që presidenti i republikës të bënte kujdes. Edhe për sa i përket zëvendësimit të anëtarëve, unë mendoj se nuk duhet të jetë në diskrecionin e presidentit të republikës, e drejta për të çmuar nëse duheshin bërë propozimet për zëvëndësimet e anëtarëve me mandat të mbaruar, siç ka bërë presidenti.
Ai, kësaj situate, duhej t’i jepte fund brenda një afati një mujor, duke zbatuar me analogji kërkesat e ligjit për Gjykatën Kushtetuese, që parashikon se: “kur vendi i një anëtari të Gjykatës Kushtetuese”, mbetet vakant presidenti i republikës procedon për zëvendësimin e tij brenda një afati një mujor. Pyetja shtrohet përse presidenti nuk e plotësoi detyrimin e vet veçanëriht për kryetarin, por edhe për anëtarët për një periudhë kaq të gjatë kohe.
Përse vijnë këto gabime?
Së pari, mendoj se ato janë të lidhura me mentalitetin e gabuar që ekziston rreth komptetencave të maxhorancës dhe të parlamentit për të formuar institucione të pavarura duke shfrytëzuar të drejtën e tyre për të miratuar kandidaturat e miratuara nga presidenti.
Rrjedhojë e kësaj është konfliktualiteti permanent që ekziston në vendin tonë mes maxhorancës dhe opozitës për të cilën, as faktori ndërkombëtar nuk ka mundur të bëhet i dobishëm sa dhe si duhet.
Çfarë parashikon kushtetuta në lidhje me funksionimin e institucioneve kushtetuese?
Sipas nenit 6 të Kushtetutës, organizimi dhe funksionimi i institucioneve kushtetuese rregullohet me ligjet e tyre përkatëse, përveç rasteve kur në Kushtetutë parashikohet ndryshe. Që në vitin 1998 u përcaktua se institucionet kushtetuese, seicila duhet të ketë ligjin e vet organik. I pari institucion kushtetues në Shqipëri është presidenti i republikës dhe parlamenti si institucion ligjvënës.
Të gjithë institucionet e tjera kushtetuese si Gjykata Kushtetuese, Gjykata e Lartë, Avokati i Popullit etj. u pajisën me ligjet organike dhe kjo ishte fitore e të dy palëve.
Por megjithëse kanë kaluar gjithë këto vite në vendin tonë nuk u miratua asnjëherë ligji organik për presidentin e republikës, megjithëse ai është i domosdoshëm, pasi vetëm ligji do të qartësonte kufijtë e kompetencave që ka sipas kushtetutës, pse jo dhe procedurat që do të ndërmerreshin për çdo rast për njërën ose tjetrën kompetencë kushtetuese të tijën.
Unë çuditem se si presidentët që kanë mbaruar mandatet dhe presidenti aktual nuk e kanë vlerësuar një gjë të tillë me seriozitetin e duhur pavarësisht se ato vetë nuk mund të përgatisnin projekte për një ligj të tillë.
Nuk më duket normale të thuhet se maxhoranca nuk ka ndërmend për të hartuar ligjin për Bamir Topin, sepse ligji miratohet për presidentin e republikës dhe jo për emrin e presidentit aktual, dhe më kryesorja nuk mund të lihet në çmimin e maxhorancave, vlerësimin e tyre politik, domosdoshmëria e një ligji si ky.
E njëjta gjë mund të thuhet me pak ndryshime edhe për sa i përket parlamentit i cili punon mbi bazën e rregullores së vet, të cilën shumë herë e kanë ndryshuar me apo pa shkaqe të përligjura.
Unë mendoj se edhe parlamenti duhet të miratojë ligjin e vet për organizimin dhe funksionimin e tij, duke qenë se do të kërkohet një numër prej 84 votash dhe do të lypset respektimi dhe zbatimi i tij me një seriozitet më të madh se çfarë bëhet me rregulloret.
Çfarë ndryshimi do të sillte ekzistenca e këtyre ligjeve?
Do të sillte mjaft ndryshime. P.sh. ligji do të përcaktonte, detyrimet e presidentit të republikës për këto qëndrime që duhet të mbajë, brenda sa kohësh, kur duhet të fillojnë konsultimet, dhe këto më hollësisht dhe në mënyrë profesonale do t’i përcaktonte ligji organik. Kjo është një kompetencë që do e përcaktonte rigorozisht ligji.
Për “Faljen” u bë debat i madh që presidenti kishte gabuar në falje që aplikoi disa muaj më parë. Për mua qëndrimi që mbajti parlamenti që e kufizoi të drejtën e presidentit, ia hoqi atij të drejtën për faljen, pa i dhënë pëlqimin Ministri i Drejtësisë, për mua është gabim, është qëndrim që prek thelbin e të drejtës së presidentit. Po të kishte një ligj organik për presidentin nuk do ta bënte dot maxhoranca këtë ligj, sepse ligji do të binte ndesh me ligjin organik.
Pra ka dy gjëra: ose të lejojmë arbitraritetet dhe nuk dua të besoj që presidenti apo ish-presidentët kanë bërë arbitraritete, ose të veprojmë në këtë mënyrë sepse ua kufizojmë të drejtat e tyre me ligje. Marrim parlamentin, organin më të rëndësishëm në një republikë parlamentare.
Punon me një rregullore. Pse nuk ka ligj organik që të miratohet me 84 vota, që miraton kritere rigoroze. Ajo rregullore ndryshohet sa herë do maxhoranca, ndërsa ligji organik nuk ndryshohet më. Pra është si një kushtetutë që ia lidh duart dhe asnjë forcë politike nuk mund ta ndryshojë më. Dy institucionet më kryesore në vend kanë mbetur pa ligje organikë.
Opozita thotë se e ka gati një ligj organik për presidentin…
Unë mendoj se edhe ky qëndrim nuk është i pëlqyeshëm. Nuk është detyrim i opozitës që të bëjë një ligj për presidentin. Projektligji dhe ligji duhet të bëhet nga faktorët kushtetues, që autorizon kushtetuta.
Ata faktorë të përgatisin projektin, natyrisht duke u konsultuar shumë dhe gjerë me institucionin e presidentit sepse aty dihen më mirë problemet kryesore, shqetësimet, mangësitë etj. dhe të bëhet një ligj që të jetë i pëlqyeshëm edhe nga presidenti.
Ju shikoni një përgatitje të shpejtë të ligjit organik për presidentin?
Unë nuk mund të parashikoj se çfarë do të bëhet për këtë problem, por them se është i domosdoshëm. Ashtu siç është e domosdoshme që të ndërmerren edhe shumë hapa të tjerë të rëndësishëm për të përsosur të gjitha ligjet e organeve të tjera kushtetuese, që janë miratuar pas Kushtetutës në vitin 1998.
Ka ardhur koha që në Shqipëri të bëhen përpjekje jo vetëm për të zgjidhur krizën ose ngërçin politik midis maxhorancës dhe opozitës për problemin e zgjedhjeve, sepse shumë shpejt po vijnë zgjedhjet e pushtetit vendor për të cilat me çfarë po kuptoj nuk po merren hapat e domosdoshëm për hamendimin e Kodit Zgjedhor.
Sot, afërsisht 12 vite pas miratimit të Kushtetutës së re në mënyrë të domosdoshme duhet bërë një marrëveshje e re jo vetëm me konfliktin për zgjedhjet e kaluara, por edhe për probleme të tjera të rëndësishme.
Nuk mund të ecet më me konfliktualitet me “luftë” në dy llogore, ku seicila palë bën përpjekjet maksimale për të fituar dhe për mua këto tendenca duhet të marrin fund. Sot si vend i NATO-s dhe aspirant për në BE duhet të mendojmë për shumë më lart.
Nuk mund të ecet më me këtë gjendje që kemi, me këtë ngërç që kemi në institucione shumë të rëndësishme kushtetuese. Nuk mund të ecet më kështu edhe në organe të tjera kushtetuese si Avokati i popullit.
Ligji për Avokatin e Popullit thotë kështu: “Kur vendi i Avokatit të Popullit mbetet bosh, ditën që mbaron mandati nesër largohet, zëvendësohet përkohësisht nga komisioneri më i vjetër dhe avokati i ri duhet të emërohet brenda një muaji”. Po çfarë ndodh në Shqipëri?
Ai është zëvendësuar nga komisionieri më i vjetër. Por kjo veprimtari nuk është shumë normale, ka gjithë ato muaj. Si do të bëhet tani që komisionerit më të vjetër tani në shtator apo tetor i mbaron edhe atij mandati.
Si mund të mendohet se do të funksionojë normalisht Avokati i Popullit, kur ka këto rrokada jonormale?Kur ligji të detyron ta zëvendësosh për një muaj dhe kuvendi nuk e vret mendjen dhe thotë që atje gjithçka është normale?
Një situatë po kaq e çuditshme është me KLD-në. Si mund të pranojmë ne një KLD që funksionon, kur disa anëtarë kanë mbaruar mandatin dhe rrinë në kundërshtim me ligjin, që nuk u lejon atyre të rrinë më në detyrë, por as nuk i largon dhe atje është pak të thuash zallamahi.
Si mund të lejojmë ne që ata tani të marrin vendime, kur të tjerët nuk janë emëruar sipas kritereve ligjore, kur ligji për Konferencën Gjyqësore është i shfuqizuar, kur ai ligj duhej të ishte miratuar kohë më parë. Kështu do të përmendja edhe organe të tjera.
Si mund të pranohet logjikisht, kur Shqipëria është i vetmi vend në botë që nuk ka Gjykatë Administrative, apo kur nuk funksionon fare Komisioni i Shërbimit Civil?
– – –
Sulmet ndaj meje? PD fitoi në Gjykatën Kushtetuese
Arben Rrozhani, 24.08.2010
Gjykata Kushtetuese është shprehur se “komisionet hetimore të Kuvendit, nuk kanë të drejtë të kontrollojnë prokurorinë për çështje të filluara, të pushuara, të ndryshuara, mosfillime etj, etj. Pyetja që shtroj unë është: Kur parlamenti nuk ka të drejtë ta kontrollojë, si paska të drejtë ta kontrollojë Ekzekutivi, ministri i Drejtësisë prokurorin e përgjithshëm?
Sulmet e opozitës, sot maxhorancë, kanë qenë për zgjedhjet e vitit 2001. Opozita e asaj kohe nuk ishte në gjendje të justifikonte humbjet e veta, e kam thënë shumë herë këtë dhe për këtë sulmoi Gjykatën Kushtetuese dhe mua personalisht, si gjoja mik i madh i Nanos, se gjoja i shërbeva të majtës. Mirëpo bënte shumë gabim, sepse unë në atë kohë edhe duke qenë kryetar kisha vetëm një votë
Gjykatësit e mençur e kuptuan se kur më sulmuan mua që kisha qenë kryetar i komisionit të Ligjeve, ish-nënkryetarin e grupit parlamentar etj etj, për gjëra kot, edhe ne do të na sulmojnë. E vërteta është se në atë institucion vendi më i pranueshëm, më i këndshëm është i anëtarit. Sherret me politikën si rregull duhet t’i përballojë kryetari, ti do të përballosh pjesën tënde për kushtetutshmërinë, anëtarët janë shumë komodë, shumë të pavarur.
Intervista, ish-kryetari dhe anëtari i Gjykatës Kushtetuese: Problemet që ekzitojnë në drejtësinë shqiptare, sulmet personale të Berishës ndaj meje, pas zgjedhjeve të vitit 2001, pse askush nuk ka guximin të pranojë detyrën e kryetarit të Gjykatës Kushtetuese dhe cili është çelësi i zgjidhjes së ngërçit politik që mban peng edhe institucionet e pavarura kushtetuese
Pas shumë dekadave në drejtësi, Fehmi Abdiu, nuk ka ndonjë “merak” të madh për atë që ka lënë pas. Ishte njëri prej juristëve që punoi dhe provoi të dy sistemet, duke arritur në majën e institucioneve të drejtësisë. Por duke qenë atje lart, ishte shumë e kollajtë të bëhej “gjah” i preferuar për konsumin politik të ditës.
Emri i tij është stërlakuar në konferenca shtypi dhe deklarata të zyrtarëve të PD-së, të prirë nga kryetari Sali Berisha. Fehmi Abdiu kujton se dikur ata të dy nuk ishin “armiqtë” që do të bëheshin më vonë. Por juristi Abdiu e ka “shkelur në kallo” politikanin Berisha.
Në vitin 1994 ai do të ishte në krye të sensibilizmit të opinionit publik për projektkushtetutën që propozonte të miratonte me referendum Sali Berisha, atëherë president, Kushtetutë që e shndërronte atë në “sulltan” të vendit.
Në dhjetëra shkrime të botuar në shtypin e kohës, krahas edhe shumë emrave të spikatur të asaj kohe, Abdiu “rrëzonte” librin themeltar të Sali Berishës, që realisht do të rrëzohej në referendumin e nëntorit 1994. Vite më vonë, duke qenë pjesë e trupës së juristëve, ai do të kontribuonte për hartimin e kushtetutës së re të vitit 1998.
Pas kësaj, ai vlerëson si kohë të vlefshme profesionale, mandatin 12- vjeçar në Gjykatën Kushtetuese, ku ai thotë jo pa modesti se respektohet edhe mendimi i pakicës, si askund tjetër. Gjatë mandatit të tij si kryetar, strukturat organizative të Gjykatës Kushtetuese u përsosën dhe u ngritën në shkallën më të lartë, për tu shndërruar në një institucion model.
Këtë përvojë ai dhe personalitete të tjerë të drejtësisë që kanë punuar në Gjykatën e Lartë dhe Kushtetuese, duan ta institucionalizojnë, ndaj dhe kanë krijuar Institutin për Studime Gjyqësore dhe Kushtetuese, duke aspiruar që të kontribojnë sa më shumë në problemet që ka gjyqësori sot. Të cilat, për fatin e keq janë të shumta. Më e hidhura është tutela që kërkon të ushtrojë qeveria, që t’i ketë nën sqetull këto institucione të pavarura kushtetuese, duke i hapur rrugë antikushtetutshmërisë dhe arbitraritetit.
Z. Abdiu, kujt i leverdis kjo situatë në drejtësinë shqiptare?
Situata e krijuar e ka burimin te pamundësia për t’u mirëkuptuar nga faktorët e rëndësishëm politikë, por ajo rëndon në mjaft aspekte veprimtarinë e institucioneve pse jo edhe të shtetit. Maxhoranca është në vështirësi sepse nuk krijon numrin e përgjithshëm të deputetëve që kërkohen, por duhej të arrihej kompromisi me opozitën që këto institucione të plotësoheshin dhe të vijonin punën normalisht. Por këto nisma duhet t’i marrë maxhoranca, sepse ajo ka pushtetin.
Pse shumica ka vënë veton në vend të kompromisit, duke pranuar vetëm kandidaturat që mendon se janë të sajat?
Ligjërisht mua më duket gabim, nuk dua ta them unë këtë, por unë do të dëshiroja që maxhoranca të ishte dy herë tolerante ndaj opozitës, sepse nuk është fare dhe këto probleme të ishin zgjidhur konform kushtetutës në bazë të një kompromisi politik.
Sepse nuk duhet të shohim nëse ka zyra institucioni, formalisht, a shkojnë njerëzit në punë, por çfarë pasojash sjell kur është kjo përbërje, kur janë këto kufizime etj etj. Ka edhe një gjë.
Faktori ndërkombëtar më duket në rolin e survejuesit, disi indiferent edhe pse kam parë reagime me vlera të ambasadorëve të huaj, siç ishte rasti i ambasadorit amerikan Uidhërs.
Nuk mund të pranohet që kriza në Shqipëri të shkojë një vit dhe krerët shqiptarë në Bruksel, të shkojnë e të vijnë 20 herë e të mos arrihet një marrëveshje. Instancat ndërkombëtare duhet të kishin reaguar më prerë, më qartazi që në Shqipëri këto probleme të mbyllen dhe se nuk mund të ecet me këtë situatë që po reflekton edhe në fusha të tjera.
Le të kthehemi te veprimtaria e institucioneve kushtetuese. Si do ta komentonit historinë e tyre?
U bënë 12 vite që janë krijuar këto institucione. Më e rëndësishmja nuk është zgjidhja e këtij ngërçi, siç kërkon opozita. Kjo ka rëndësinë e vet, sigurisht, por për mua më me rëndësi është një pakt, për këto institucione. Janë konstatuar dhe konstatohen probleme përditë. Po të ishin ligjet e tyre shumë të plota, shumë të sakta, do të ishim më ndryshe.
Tani edhe ligjet e këtyre instiucioneve duhet të plotësohen, të revizionohen, të bëhen më cilësore, më me standarde, sepse janë bërë që pas vitit 1998. Koha dhe veprimtaria e këtyre institucioneve ka nxjerrë shumë probleme është bërë një ligj shumë i mirë, por po them se edhe kolegët e mi e kanë konstatuar që edhe për Gjykatën Kushtetuese ligji duhet plotësuar, përsosur.
Strasburgu i ka tërhequr vëmendjen në mënyrë serioze Gjykatës Kushtetuese që nuk është normale që ai qëndrim që kemi përcaktuar në atë kohë me atë mentalitet që kishim për rastet kur ndaheshin votat 4 me 4, ose 3 me 3. Ky qëndrim nuk pranohet sot, dhe duhet gjetur një qëndrim tjetër që të mos bllokohet vendimarrja, siç ndodh aktualisht.
Kështu ka për Gjykatën e Lartë probleme ka sa të duash. Mjaftojnë konsultime me zemër dhe me dëshirë të mirë për t’i bërë këto. P.sh. të gjithë e dimë se para dy vitesh u bë një ligj për prokurorinë, që u kontestua. Opozita, për tu çuditur, bëri disa kontestime të vogla dhe u tërhoq.
Është diskutuar mjaft vite më parë, edhe sipas ligjit të vjetër, për raportet e Ministrisë së Drejtësisë me prokurorinë. Ligji lejon që ministri i Drejtësisë, anëtar i kabinetit qeveritar, të kontrollojë aspekte të caktuara të veprimtarisë së prokurorit. Kjo u pranua edhe në ligjin e ri.
Në ligjin për Ministrinë e Drejtësisë, kjo gjë ka gjetur pasqyrim vite më parë. Ligji në Ministrinë e Drejtësisë nuk mund të kontrollohet nga Gjykata Kushtetuese, sepse nuk ka kaluar afati 3 vjeçar. Tani lejohet që ministri të bëjë kontrolle në aspekte të caktuara të veprimtarisë së prokurorisë.
Ministri ka raportuar në komision për shkeljet e parregullsitë në prokurori pse jo edhe për prokurorin e përgjithshëm. Parballë tyre kemi një qëndrim tepër interesant të Gjykatës Kushtetuese, e cila kur ka shqyrtuar tre çështje, si konflikte mes parlamentit dhe prokurorit të përgjithshëm…
Gjykata Kushtetuese është shprehur se “komisionet hetimore të Kuvendit, nuk kanë të drejtë të kontrollojnë prokurorinë për çështje të filluara, të pushuara, të ndryshuara, mosfillime etj, etj. Pyetja që shtroj unë është: Kur parlamenti nuk ka të drejtë ta kontrollojë, si paska të drejtë ta kontrollojë Ekzekutivi, ministri i Drejtësisë prokurorin e përgjithshëm?
Po të lexosh dy vendime të Gjykatës Kushtetuese që i kanë qëndruar me faqe të tëra këtij problemi, kompetencave të prokurorit të përgjithshëm, kompetencat ligjore, ndarjen e pushteteve, kompetencat e parlamentit, apo komisionet hetimore, është thënë troç që: “veprimet e prokurorit në këto aspekte që thamë nuk mund t’i shfuqizojë askush, përjashtuar prokurorit më të lartë, konform kërkesave të Kodit të Procedurës Penale”.
Tani unë shtroj pyetjen pse nuk del maxhoranca kur ndryshoi ligjin për prokurorinë, pse nuk del ajo të ndryshojë ligjin për ministrin e Drejtësisë dhe t’i thotë atij se është gabim, kur thotë se zbaton qëndrimin e gjykatës Kushtetuese dhe kësisoj duhen ndryshuar këto ligje.
Mirëpo maxhorancës i intereson, opozita fle dhe merret vetëm me fletët e votimit. Gjykata Kushtetuese në dy vendime ka thënë troç që parlamenti s’ka të drejtë të bëjë kontrolle mbi veprimtarinë e çdo prokurori për mosfillim, apo dërgim gjyqi.
Por ishte parlamenti që rrëzoi ish-prokurorin e përgjithshëm Sollaku me anë të komisionit të dytë hetimor?
Unë nuk dua të diskutoj prokurorin tjetër. Unë kam shumë respekt për çdo prokuror që ka qenë. Për fatin e tyre të keq, dhe të gjithë këtu do të përfundojnë, me këtë mentalitet që ka në Shqipëri, megjithëse shyqyr që caktuan një kohë për mandatin. Unë e diskutoj problemin në parim, se sa rigoroze është maxhoranca dhe opozita për të zbatuar një parim kushtetues, një vendim të Gjykatës Kushtetuese.
Sepse mbas qëndrimit të prerë të Gjykatës Kushtetuese duhet të korrigjoheshin këto ligje dhe nuk mund t’i lejohet voluntarizmit, që njeriu të bëjë si të dojë. Nuk mund të besohet askush se thotë se unë do të zbatoj ligjet dhe çdo gjë matet me rezultatet.
Një fakt shumë i rëndësishëm: ndërsa tek ne legjislacioni është i plotësuar, dhe përgjithësisht demokratik, zbatimi i tij është për të ardhur keq. Kush nuk ka vëzhguar, nuk ka studiuar se sa është përqindja e zbatimit të një ligji konkret në çdo fushë. Po ta vështrosh këtë me kujdes do të çuditesh, sepse flitet dhe asgjë nuk bëhet.
Desha të kthehem te konflikti i qeverisë me Gjykatën Kushtetuese, ku janë marrë vendime shumë të rëndësishme, si p.sh. ajo për pronat apo për paktin detar me Greqinë. Sa ka ndikuar kjo votë, në përgjithësi unanime, për të acaruar qeverinë?
Unë e kam përmendur edhe më parë, jo se jam, por edhe mund të jem paksa avokat i Gjykatës Kushtetuese. Për mua i vetmi institucion, ose më mirë, ndër të paktët ku zhvillohet debat kontruktiv, me ato njohuri që ka seicili, ku debatohet dhe shfaqen mendime edhe pro e kundër, ku mendimi ndryshe është bërë pjesë përbërëse dhe embrionale e instituonit, ku mendimi ndryshe pasqyrohet, siç është mendimi i pakicës, është Gjykata Kushtetuese.
Në Shqipëri mendimi ndryshe nuk vlerësohet, denigrohet, mundësisht ai “futet në dhe”. Suksesi më i madh është që ndër kolegët dikush më shumë e dikush më pak, konsolidohet idea se mendimi i tjetrit duhet vlerësuar, para seicili të votojë për çështjen.
Nëse do të vazhdojë kështu do të jetë pozitive, nëse do të kufizohet do të ketë pasoja e veta, sepse veprimtaria e Gjykatës Kushtetuese nuk duhet parë shumë bardhezi, por si një firzamonikë që hap e mbyll dimensionet e demokracisë.
Shkencëtarë të veçantë janë shprehur se nëse shekulli që shkoi ishte shekulli i parlamentarizmit, shekulli që jemi është i drejtësisë kushtetuese, si një faktor me shumë rëndësi për të ndaluar abuzimet, për të mos lejuar shkeljet, arbitraritetet, për të zbutur situatat e veçanta.
Ju keni qenë vazhdimisht i sulmuar prej z.Berisha dhe besoj se kjo nuk ju ka lënë shije të mirë?
Unë shërbeva 12 vite në Gjykatën Kushtetuese, 6 vite isha kryetar i atij institucioni, bëra përpjekjet maksimale, bashkë me kolegët e mi për t’i dhënë fizionominë një institucioni të sapokrijuar. Jam i bindur se ai institucion bëri përpjekjet maksimale për tu shmangur nga ndikimet politike, mbijetoi.
E gjeta në mënyrë shumë mjerane sepse përbërja e asaj gjykate ishte lënë ashtu, pa ligj pa gjë. Mua mu duk se ai institucion arriti mjaft përpara. Sulmet e opozitës, sot maxhorancë, ka qenë për zgjedhjet e vitit 2001.
Opozita e asaj kohe nuk ishte në gjendje të justifikonte humbjet e veta, e kam thënë shumë herë këtë dhe për këtë sulmoi Gjykatën Kushtetuese dhe mua personalisht, si gjoja mik i madh i Nanos, se gjoja i shërbeva të majtës.
Mirëpo bënte shumë gabim, sepse unë në atë kohë edhe duke qenë kryetar, kisha vetëm një votë dhe për fatin e mirë timin dhe të atyre që kanë qenë dhe kanë ikur dhe sot e kësaj dite në përgjithësi jemi miq e shokë dhe e respektojmë njëri-tjetrin edhe pse kemi patur shumë herë probleme, vota ime nuk ishte vendimtare dhe po e përsëris, në rastet kur ka ardhur puna që vota ime të ishte vendimtare, unë jam tërhequr dhe kam mbetur te qëndrimi i kundërt dhe mbase për të mos dhënë shkas për keqkuptime.
Por për këtë problem të zgjedhjeve janë bërë botime dhe një volum vendimesh janë në të dhe opozita të vetmen gjë që kishte të kollajtë ishte të sulmonte mua.
Si ishte e vërteta humbi apo fitoi opozita e asaj kohe në vendimet e gjykatës Kushtetuese?
Absolutisht në vendime kanë qenë aty aty të dyja palët, pozitë-opozitë, por problemi u ndërlikua sepse fituan tre të pavarur, ata që nuk kishin mbështetje politike. Partitë politike në vend që të thoshin sa mirë që një njeri i vetëm fitoi në Gjykatën Kushtetuese, merreshin me mua.
Opozita e asaj kohe vendin e kryetarit e ka menduar si pozicion administrativ, për vendosur vetë për të bërë vetë, por në të vërtetë në Gjykatën Kushtetuese apo të Lartë dhe në gjykata në përgjithësi, në mënyrë absolute sundon shumica e votave, arsyetohet shumica, pakica.
Mua më vjen mirë që edhe sot specialistët nuk janë ngritur kundër atyre vendimeve për të cilat fliste opozita e asaj kohe. Me vendimet e asaj kohe p.sh. fitoi Bamir Topi dhe humbi një ish-kolegia ime, fitoi Pjetër Arbnori e humbi një i majtë, fitoi Shaban Memia dhe humbi një tjetër i majtë. Nuk ka rëndësi kjo, ata fituan sepse duhej të fitonin. Tani unë ndihem i lumtur që e mbylla këtë kapitull, edhe shpresoj që të shikoj te Gjykata Kushtetuese, një fizionomi kushtetuese.
Juve ju mbaroi mandati në prill. Keni lënë një gjendje normale në gjykatën Kushtetuese?
Unë e quaj normale, nuk janë provuar ata të rinjtë, janë provuar ata që ishin. Gjyqtari që nuk lufton ndaj presioneve nuk është gjyqtar. Unë dija fare mirë që të mos prishesha me shumë faktorë, që të mbetesha mik i tyre, por gjyqtari që betohet duhet të llogarisë punën e parë sakrificën, për tu prishur edhe me vëllezërit e tij nëse ka sakrifica.
Mendoni se kanë mbetur gjyqtarë të sakrificës ende në detyrë?
Unë besoj se po. Edhe atje në Gjykatën Kushtetuese, edhe në Gjykatën e Lartë, ka njerëz të formuar në aspektin juridik që do të bëjnë përpjekje për të përballuar situatat. E di që bëhen presione, kërcënime, por janë normale ndaj Gjykatës.
Pushteti gjyqësor, si i pavarur, në Shqipëri respektohet formalisht, sepse ua duan standartet, që t’i thonë botës se ne i respektojmë. Por ndër vite politika nuk e ka dashur dhe nuk e do pushtetin gjyqësor, sepse ai përditë është një faktor frenues, veçanërisht për Ekzekutivin, arbitrariteteve dhe duke qenë i tillë shpeshherë keqkuptohet misioni i tij, për rrjedhojë kushdo që të vijë në këto institucione, edhe nëse ka lidhje me krerët e shtetit do të prishet me ta. Shiko fatin e kryetarit në detyrë të Gjykatës Kushtetuese, Vladimir Kristo. Ai erdhi nga maxhoranca.
Nuk arriti të bëjë ligjin në gjykatë?
Absolutisht jo. Atë nuk arriti ta bënte askush, as Rustem Gjata, as Gjergj Sauli, as unë. Dhe s’mund ta bëjë një kryetar. Ai mund të jetë vetëm një faktor kompromisesh, në kuptimin e mirë të fjalës, të një shumice sa më të pranuar, sa më të plotë.
Sepse çdo gjyqtar është kryetar në kuptimin figurativ. Pse nuk pyesni ju njerëzit pse nuk dëshirojnë të bëhen anëtarët e Gjykatës kryetarë?
Mbaj mend se kjo gjendje ishte edhe në qershor 2007, kur askush nuk e mori përsipër vendin e lënë bosh nga z. Sauli dhe u propozua z. Kristo që pranoi…
Po pse u bë? Sepse mua më kishin sulmuar nga viti 2001. Gjykatësit e mençur e kuptuan se kur më sulmuan mua që kisha qenë kryetar i komisionit të Ligjeve, ish-nënkryetarin e grupit parlamentar etj etj, për gjëra kot, edhe ne do të na sulmojnë. E vërteta është se në atë institucion vendi më i pranueshëm, më këndshëm është i anëtarit.
Sherret me politikën si rregull duhet t’i përballojë kryetari, ti do të përballosh pjesën tënde për kushtetutshmërinë, anëtarët janë shumë komodë, shumë të pavarur. Pse duhet të merret me opozitën, apo maxhorancën për të bërë sherre ditë-natë, siç bëja unë.
Për kaq sa thatë a mendoni se në Shqipëri veç krizës politike mund të flitet edhe për krizë institucionale?
Fakti që Shqipëria po përjeton prej më shumë se një viti një konfliktualitet të çuditshëm midis shumicës dhe opozitës, që në vështrimin sasior ndryshojnë fare pak, nga personalitette të ndryshme është vlerësuar në mënyra të ndryshme.
Dikush e ka quajtur krizë, dikush ngërç politik, e dikush tjetër nuk e njeh as këtë të fundit. Unë mendoj se në përgjithësi në Shqipëri, pavarësisht nga disa hapa për të ecur përpara, ekziston një gjendje krize, politike dhe instituicionale dhe legjislative.
Fakti që konflikti ekzistues një vjeçar nuk është zgjidhur është njëra anë e medaljes edhe mbase kryesorja se për të është i interesuar gjithë populli dhe faktori ndërkombëtar, por veç kësaj për krizë dëshmon fakti se parlamenti vepron në mënyrë të kufizuar sepse nuk ka aftësinë të miratojë ligje organike të nevojshme, nuk mund të amendojë kode, nuk mund të emërojë drejtues të veçantë institucionesh që i ka në kompetencën e vet, nuk mund të krijojë organe të domosdoshme siç është gjykata Administrative, për të cilën prej vitesh është insistuar për krijimin e saj.
Këto dhe të tjera argumente të bëjnë të mendosh se në përgjithësi, situatë krize vihet re edhe në institucione. Prandaj do të dëshiroja ta mbyllja me thirrjen për tu afruar më shumë se kurrë për të gjetur kompromiset e nevojshme që dalin përtej caqeve të kompromisit zgjedhor për të amenduar ligjetorganik, legjislacionin penal e civil, aspekte që i ka nxjerrë të domosdoshme koha.
