Alban Bala
Kjo është një ngjarje e vërtetë,
e ndodhur në një nga fshatrat
e poshtme të Shkodrës,
e cila tregohet ende
nga dëshmitarët e mbetur gjallë
nga ajo kohë e largët dhe e turbullt.
Rrallë në botë ka fshatra si ai: tri të katërtat ia mbështjell uji dhe veç një rrip i gjelbër me dhé e rrënjë shelgjesh e mban lidhur për tokë. Gadishull i imët dhe i banuar; kush flinte aty për herë të parë, do të zgjohej në mesnatë me ndjesinë se gjendej mbi një barkë. Një pyll i hijshëm e ndante nga zhurma e luftës që po tolloviste botën. Kur koloneli Maier shkeli atypari, italianët sapo kishin kapitulluar dhe ndoshta një lajm i tillë në këto vise u dha të gjithëve përshtypjen se lufta kishte mbaruar.
“Parajsa” – tha Maier me vete. Sipas kërkesës që komanda miratoi, kampi gjerman u ngrit brenda një nate buzë kufirit malazes. Fshatarët nisën t’u shisnin vezë, perime të freskëta ose byrekë dhe merrnin në shkëmbim konserva dhe rroba dimri. Kampi qe zhytur në pyll, por jo aq larg syrit të fëmijëve që e rrethonin gjithë ditën dhe e shihnin si një kafshë të butë e të panjohur. Gjysma e tyre besuan se flisnin gjermanisht kur nisën të përshëndeten me ushtarët. Por prifti i katundit, dom Jaku, u tha se ajo gjuhë qe hungareze dhe zhgënjimi i tyre qe i plotë.
-Gjermanët flasin hungarisht! – hungërinin lart e poshtë nëpër rrugëza. Na ka pushtuar Hungaria!
Kur u mor vesh se batalioni kishte edhe çekë, polakë, madje edhe rusë, pështjellimi u bë i pakthyeshëm.
-Na kanë pushtuar të gjithë! – vazhdonin fëmijët të përndezur. Megjithatë çdo gjë rridhte e qetë dhe e fjetur.
Koloneli Maier dhe zëvëndësi i tij Beck lëviznin gjithnjë bashkë. Shpesh vinin në mejhanën e Gjonit për të pirë verë, por kurrë s’ishin dehur. Në mesnatë paguanin dhe iknin. Dom Jaku, i vetmi njohës i gjermanishtes në atë krahinë, kuvendonte me ta gjëra që s’i interesonin askujt. Vetëm Gjon Cungu e pyeti njëherë dhe urata iu gjegj: ”Më thanë se kanë nishan të mirë”. Përmes priftit, fshati i ftoi në një garë pushkatarësh dhe ata arritën në orën e saktë, që të dy të paarmatosur. Kurrë s’ecnin me skortë. Lojën e fitoi rioshi Beck, zëvëndës i kolonelit, i cili ngaqë qe shumë bjond, tregonte mjaft i ri. Fitoi me të gjithë, i ktheu pushkën Preng Plakut, falenderoi gjermanisht dhe u largua krah Maierit.
– Turp që s’mbahet burra! – bubullonte Gjon Cungu, ndërsa mbushte raki për të mundurit. Preng Plaku e thumboi “ Ti a gjuajte Gjon?” dhe tjetri e pa shtrembër pa i kthyer fjalë.
Po atë natë në shtëpinë e Hutajve dy të ardhur prej Shkodre dhe i zoti, Qazimi, po bisedonin. Flitej për luftën.
– Gara e pushkatarëve erdh’ si me porosi, – tha ai me emrin Sadik. Eshtë shkas fort i mirë dhe duhet ta shfrytëzojmë. Malësorët kanë sedër, apo jo? – dhe qeshi. Vendosën diçka rreth mesit të natës dhe u shtrinë e fjetën.
Pas tri ditësh, si çdo të premte, koloneli Maier dhe Beck-u i ri kishin dalë për gjueti. Po ecnin të shpenguar duke folur zëlart, kur nga bregu matanë korijes rrapëtiu një pushkë dhe këmbët e djaloshit u lëkundën. Plumbi i hyri në fytyrë nën syrin e majtë, ndërsa flokët e verdhë iu përskuqën si bronx. Vdiq në vend pa i lënë kohë tjetrit të gjykonte. Maier qëlloi dy herë andej nga erdhi krisma, por s’pa asgjë veç diellit që zhytej turbullt në korije. Të nesërmen në mëngjes fshati u zgjua i pushtuar. Dhjetë burra, mes tyre edhe Gjon Cungu, ishin kapur natën dhe prisnin mëngjesin për t’u pushkatuar. Në orën katër pas mesnate dom Jakun e zgjuan zëra ushtarësh. Veshi rason e doli. Vetë Maier e priti në komandë.
– Do t’i pushkatoj, – tha pa mëdyshje. Do pushkatoj dhjetë vetë! Prifti kafshoi buzën dhe nisi të lutej.
– Ju mendoni se të gjithë janë fajtorë? – e pyeti.
Ushataraku veç e pa siç shihen fëmijët naivë. “ Beck ist tot, – shqiptoi egër, – verstehen Sie das (1). Ishte vetëm njëzet e shtatë vjeç dhe s’kish marrë pjesë në beteja, – shtoi me shpirt ndër dhëmbë.
Dom Jaku e vështroi me keqardhje.
-A dini ndonjë arsye? – tha dhe priti, ndërsa Maier tundi kokën në “Jo”. Atëherë, – gjegji urata, – ata duhet të gjykohen. Para se t’i vrisni është më mirë të dini pse.
Koloneli e la të fliste, por kuptohej lehtë se s’po e dëgjonte.
-Jawohl, – tha në fund, – do t’i gjykojmë në kishë. Ju do t’i mbroni!
Kleriku kërkoi leje për meshën e mëngjesit dhe iku me një gur mbi zemër. Qela e zbrazët e kthjelloi për tragjedinë e afërme dhe ai u lut për të dhjetë ata, sikur të ishin të vdekur. Koloneli vej-e-vinte para qelës i heshtur dhe vetullrëndë. Lëkura e hollë e buzëve i qe nxirë dhe duart i qenë veshur me damarë. Ecte gati në rreshtore dhe s’e zinte vendi. Dom Jaku e dëgjonte që brenda, por priste që ora të rrihte nëntën. Befas diçka i vizlliu në tru dhe vrapoi drejt daljes. Tjetri po e priste me sytë katër.
-Desha t’ju pyes, – tha prifti – përveç jush, kush tjetër mund ta lerë kampin pa leje? Pyetja qe e papritur. Maieri u mpi.
-Askush, – gjegji. Pse? Një mal u hoq nga shpatullat e të shenjtit.
-A mund ta shoh pak lejen e zëvendësit tuaj, të ndjerit Beck?
Koloneli u zverdh, u skuq, në fund u përcoll dhe pastaj mori nga hyrja. U ul para altarit dhe u lut. Kur u ngrit dukej se kishte qarë dhe në çastin e fundit pa nga Dom Jaku: “Lutuni për të! – shqiptoi. Ky paska qenë vullneti i Zotit. Ai paska dalë pa leje!”. Pastaj iku.
Të dhjetë burrat u lanë të lirë dhe pas një jave batalioni lëvizi duke lënë pas vetëm një varr, atë të një djaloshi njëzeteshtatë vjeç, i cili s’e kishte parë ende luftën.
Pas dy vjetësh Dom Jakun e pushkatuan pa gjyq për bashkëpunim me pushtuesin dhe askush s’ia di varrin. Askush. Qelën ia shembi rrufeja.
1- Beck-u ka vdekur, e kuptoni ju kete? – (gjerm. shen i autorit)
