Ndue Zef Qehaja
Ne kuadrin e 70 vjetorit te clirimit te Atdheut.
Prek Mani lindi ne fshatin Tetaj te Krahines se Nikaj-Merturit me 22 Qershor te vitit 1922.Ne nje familje te varfer fshatare me tredida patriotike.Ne formimin e Prekes ndikuen pozitivishte babai Mani si dhe xhaxhallaret Sokoli e Kadria.Keta leviznin shume,takoheshin me shoke e miqe si ne zonen e Dukagjinit,Shkoder,ne Malsine e Gjakoves etj.Ne takime me njerzit e njohur ata mesonin shume dhe kishin marre nje culture disi te larte,frekuentonin rregullishte kishat, e donin arsimin etj. Sokoli e Kadria kane qene pjesmarres ne ushtrin e Bajram currit si pjesmarres ne revolucionin demokratiko-borgjez te 1924.Kur Preka ishte 3-vjeç familja e tije po ndiqej shume si kundershtare e zogut.
U njoftuen disa here qe te dorzoheshin dhe u detyruen te dalin si koqak ne per male. Kjo u shoqerue me djegjen e shtepise,te bazes ushqimore te bagetive dhe grabnitjen e gjese se gjalle.Ne periudhen fundi 1924 deri ne Maj 1925 qendruen burra gra e femi ne kushte te jashtezakonshme bjeshkeve.Por ne forma te ndryshme ndihmoheshin nga njerzit e fshatit dhe te njohurit.Kjo jua kaliti shume durimin,por edhe ju rriti ndjenjet dhe dashurine per vendin.Me dhimje te madhe vendosin te largohen nga fshati I tyre I dashur nga te afermit ,bashkefshataret dhe miqte.
U vendosen ten je bashkefshatar I tyre(Vuksan Nika) ne Koder Ramocit ne Gjakove.Familja e Vuksan Nikes,njerz shume te mire dhe puntore.Ju falin nje sasi toke,I mbajt ne shtepi dhe i ndihmoi qe te ndertonin shtepine e vet sa per te fute koken Brenda.Shpeshehere burrat e shtepise vinin ne fshat per tu shmalle me njerzit. Me 1926 i kthyer ne fshat i jati i Prekes Mani smuret nga e ftohna qe kishte marre kur ishte koqak dhe vdes. Sa here ktheheshin ne xhandarret e zogut te kryesuer nga osman Haliti merrnin informacion dhe viheshin ne ndjekje.Kadria ra dy here ne perpjekje me xhandarrt, nje here ne fshat dhe heren tjeter ne Qafe te Kolqit ku dhe u plagos.Me vone e kapen ne nje prite dhe e denuen 12-vjet burg ne Shkoder.
Ndersa xhaxhai tjeter Sokoli ne moshen 23 vjeç vritet nga forcat Serbe ne kufi me Jugosllavne dhe varrozet ne varrezat e Ramocit ne Gjakove. Tani hallet e jetes u shtuen pa kufi.Ne shtepi numroshen Marku xhaxhai I Prekes,Nana Lene,Zoja e motra e Prekes dhe vete Preka ne moshen 7-vjeç.Preka sikurse tregojne vellezrit dhe motrat nga nana ishte shume I shkathe,I zgjuer,trup gjate dhe I pashim.Qyshe ne moshe te vogel dallohesh per kerkesat per tu me shkolle,per te rrite ekonomine,per te ndertuer shtepi. Nje dite po shkonte ne Gjakove bashke me xhaxhain .Gjate rruges shef femijet me lbra ne duer.Me emocion e pyet “o migje ku shkojne ata femijet me libra… dhe per gjigjet vete ne shkolle.”Xhaxhai u kthye dhe e pa.
Ne syte e tije shkelqente gezimi, me hapat e shpejte tregonte dashurine per shkolle dhe I thote xhaxhat “…ah sikur te isha edhe une si ata ne shkolle….dhe I kujtohet premtimi qe I kishte dhane xhaxhi Sokol I cili tani ai nuk jetonte se do te dergoj ne shkolle…Preka perseri pyet …o migje ku eshte Prishtina …a do me dergosh atje ne shkolle.”Me te gjitha veshtersit e medha qe sju kishin nda asnjehere xhaxha Marku vendos dhe e regjistron ne shkollen fillore ne Gjakove ne vitin 1930.Preka e falnderoj shume xhaxhain dhe I premtoj se do te mesonte shume dhe do te ishte I sjellshemNe vitin1934 e mbaroi shkollen filloren.Shkollen e kishte shume me etje.Jo vetem mesimet ne shkolle por ju merrte shpesh libra jashte shkolle per ti lexuer.
Ndonse ne moshen 12 vjeçare shkruente bukur sikurse duket ne ditarin e tije,krijoi miqesi me shume shoke e shoqe emrat e te cilve gjate luftes I kishte shenue ne fletoren .Sikurse tregojne shoket partisan kishte vendose te kthehesh ne gjakove dhe ti takonte. -2- Xhaxha Marku ishtwe trondite shume nga vrasja e te vellait Sokolit prej forcave Serbe krejtesisht ne pabesi.Marku ishte perpjeke shume qe te gjente vrasesin dhe te hakmerren.Ne rrethana te paqarta qeveria serbe e arreston,e mban disa dite ne burg dhe I internojne nga Gjakova ne Novi Pazar. Preken 12-vjeç kjo e piklloi shume sepse u detyrue te nderpriste shkollen.Ne novi Pazar eta ishte ne mjerim shume te marre.Por I pjekur me vuajtjet nga me te rendat vendos te mos perulet.
Fillon pune nga me te ndryshmet,si argat,si sherbtor ne familje por shume here pa pune. Edhe ne keto kushte mendjen e kishte te shkolla,interesohesh te gjente ndonje liber dh eta lexonte. Ne shtepine e Prekes ne Tetaj eshte nje liber shume I vjeter me kenge folklorike.Sikurse tregonte nana Lene “ja kishte fale nje shoku I tij I klasas ne Gjakove kur po kthehej nga kur po kthehej nga novi Pazari per ne fshatin e lindjes ne Tetaj”. Edhe ne ate moshe sikurse tregonte e motra Zoja kishte ndigjue per levizjet revolucionare te asaj kohe. Dhe kishte mendimin se ato ndryshime do te luftonin varferin,nuk do te kete aq vuajtje ,etj.
Me 1937 ne pamundesi per te jetuer ne Novi Pazar kthehet ne fshatin e lindjes Tetaj.Prekes nga nanaiI kishte edhe dy vellezer e dye motra,Zefi,Prendi,Maria dhe Sugarja.Ne fshat gjithshka ishte rrenue,me shume munde ndertojne nje kasolle sa per te fute koken Brenda. Etja per shkolle,per dije,per nje jete me te mire jashte varferise,duke qene dhe vellai I madhe e vendos Preken ne kushte jashtezakonisht te veshtira .I gjurmuer nga regjimi I asaj kohe rrinte shume pak ne Tetaj,shkonte te shoket e shkolles ne Gjakove por dhe te disa miq ne Shkoder me te cilet kishte krijuer njohje nepermes xhaxhallarve.
Punon ne pune te ndryshme nga me te rendat,argat dhe pa buke e gjume.Keto vite jane ne kohen e pushtimit fashist Italian.Nje tregtar I njohur I babait te tij mbas shume perpjekjesh e bind qe te vishet si milic ne Shkoder.Me shume veshtersi tregtari e bind qe te shkoje si milic bashke me nje shokun e tij nga fshati Peraj I fisit te Nikajve.Tahir Pjetra nga nje familje per te cilin do te shkruej me poshte aq shume u miqesuen njeri me tjetrin sa ne shenje miqesie I dha motren e vet Sugaren per grue.Tahiri nje burre fisnik,me shume vellezer nip I shtepise se Nik Sokolit te Betoshes lindi dy djem e tre vajza. Preka prano te sherbente si milic.
Duke pare qelite, rrahjet padrejtesite,reprezaljet dhe duke kujtue ato qe nana I ikishte tregue dhe ato qe kishte kalue vete e ndiete veten shume te fyer qe ju sherbente pushtuesve dhe sikur I bante padretesi.Gjithemone sipas rreimeve te shokeve te Prekes Ai u ndie shume I fyer kur mesoi se ne nje demonstrate ne Shkoder nje demonstrues ishte vra dhe terhequr zvarre.Kur pyetei se kush ishte mesoi se”…….ishte me vuajtje,si vete Preka…”Edhe Brenda burgut krijoi lidhje dha dhe muer informacione per te cilat shume shpejt ra ne sy te pushtuesve italiane.Informacioni Prkes I erdhi se duhej te largohej, te arratisej.
Ne burgun e Shkodres u trishtue nga turturat qe shifte mbi te ndaluarit qe dilnin ne demonstrate.Mesoi se nje I ri ishte vra ne demonstata dhe ishte terheqe zvarre perms qytetit.Ne keto rrethana dezerton dhe kthehet ne fshatin e lindjes.Gjate 6-muajve si milic ne Shkoder u njoh dhe me levizjet komuniste ne Shqiperi.U interesue per literature komuniste.Sikurse tregojne shoket e Prekes kishtee dhe nje liber qe e kishte shkruejtur nje shkrimtar i madh rus. libri e kishte emrin Nena.Fshataret e ndigjonin me shume vendeje kur Preka fliste per Shkodren, per bukurit e atij qyteti te lashte,per njerzit me zemer te madhe etj…por edhe per vuajtjet, mjerimin, papunesine, per demonstatat, si torturoheshin demonstruesit ne burgje dhe pakenaqesine per pushtuesit e huej.Ju -3- thoshte se te huejt te imponojne zakonet e veta etj…
U bisedonte edhe per Revolucionin rus te Tetorit dhe spjegonte se ne Shqiperi po krijohet nje Parti Shqiptare etj….Ne vjeshten e vitit 1943 bie perseri ne shkoder tek nje tregtar qe e kishte mik.Rrine disa dite dhe meson shume te reja.Mori vesh per aktivitetin e nxenesve te Gjimnazit te Shkodres,se shume te ri e te reja,patriot ishin ngrite ne lufte dhe ngjite maleve.Se ne krye te kesaj lufte ishte Partia Komuniste.Gjitheashtu mesoi edhe demet qe kishte pesuer armiku.Duke qene se kalvari I vuajtjeve te tij dhe te familjes tij kishin qene te medhe,kishin ndikue qe te formohej me nje ndergjegje per atdheun,token tone,per familjen.Keto jua kishte shpreh disa here ne biseda shokeve te ti si Ded Zefit nga Curraj Poshter,Ded Prekes,Miter Delise,Ndue Matoshit,Zef Kurtit,Syl Martinit nga fshati Tetaj si dhe Ded Zmajlit nga fshati Shengjergj etj…
Ne shtator 1944 ju thote nanes Lene dhe xhaxhait Mark se une neser nuk do te jem ketu sepse do te dal me shoket ne lufte.Preka ju bashku Brigades se xxv-sulmuese e cila mori mission per luftime ne Kosove.Ishte komandant I toges se zbulimit I cili shquhej si partisan trim.Ne fletoren e tij origjinale te cilen e ruen familje ka shume shenime interesante…….Luftimi I fundit qe ka marre pjes e Prek Mani ka qene ne mallet e judovnikut kunder nazisteve Gjermane. Ne mallet e judovnikut bora I kalonte dy metra.Sipas deshmive te shokeve partizane brigade pregaditetj te hidhej ne sulm.Preka herepashere ferkonte syrin dhe ballin pasi I kishte mbetur zakon qe nga femijeria pasi ne vetullen e syrit e kishte zene nje gjarper.
Kur u dhe urdheri I sulmit ran je partisan shoku i toges se zbulimit te Prekes.Preka e pau se shoku u plagos dhe shkoi ti vinte ne ndihme dhe e mori ne krah,porn je plum e goditi preken ne shpatullen e majte.Shoket e derguen ne spitalin e ivanajve.Nuk I reistoi jetes.Vdish ne duart e shokeve parizane te cilet e varrosen me shume dhimje ne varrezat e Ivanajve me daten 22.janar 1945 ne moshen 23-vjeçare.Shkolles se Shengjergjit ju dha emir Shkolla 8-vjeçare.Shkolles se Shengjergjit ju dha emir Shkolla 8-vjeçare PREK MANI. Periudhen janar-prille 1945 partizanet e brigades se xxv-sulmuese e kaluen ne familjet kosovare sepse dimri ishte I jashtezakonshem.Per vdekjen e Prekes fjale mbas fjalr kishin ndigjue gjithe fahsti e zona.
Por nenes Lene nuk e merrte kush guximin ti tregonte.Kur shkriu bora dhe filluen e po vinin shoket e Prekes nenes Lene i hyri dyshimi dhe pyeste pse nuk vjen Preka. Lena vendosi te kerkonte djalin derisa ta gjente.Nje dite u ba gati me nje traste me ushqime dhe I thote te shoqit Marku ..do te shkoj te kerkoj djalin.Ku I thote I shoqi.Do te shkoj fshat ne fshat nga ka kalue brigade deri sa ta gjeje.Atehere I shoqi jut ha disa fshatarve se e shoqja po shkon me kerkue djalin,une nuk mund ta ndaloj dhe ejani e I tregoni se Preka ka vdeke. Fshataret u mblodhen dhe ju luten te mos shkonte se eshte veshtire dhe ai do te kthehet.Vendosmeria e saj ishte e pakthyeshme.Atehere I tregojne se Preka eshte vra ne mallet e Judovdinut,shoket I kane qendrue prane deri sa e kane varrosur.Dhimje dhe trishtim pakufi……………. Keto te dhena jane marre nga nje conference qe eshte mbajtur me 1982 ne rrethin e Tropojes per aktivitetin e brigades se xxv-sulmuese.
Po gjithshka besoj esht e vertet sipas jush e bisedave te bera
Po nuk komnetohet asgje nga ditari qe me siguri paraqet interes shume te madhe.Prek Manit i kendohet dhe emri ne kenges e brigades XXV,se bashku me shoket e tjre
Ju citoni disa emra ne krahinen e Nikaj merturit
po nuk thuhet asgje per Beqir Ndoun nje nder figurat kryesore te luftes Na.Cl te atre krahinave-nikaj-merturi-Bqir Ndue Sokolin,per komandatin e cetes Col Qerimin Zef Avdin e ……Mrishen,Pashko Papleken etj etj
Me gjithj ata akti esht heroik esht vra ne kushte shume te veshtira te nje dimri me debore te madhe deri 2 ml.ftofte acare i madhe veshtersi ne ushqim e veshmbathje ne vende te huaje ku shumica ishin sllave dhe duhej luftuar kunder 2 armiqve.
Lene qe PKJ pregatiti ne Tetov ne sipatal ne laborator mikrobin e TIFOF qe e shpendau nepr brigadat shqiptare qe u smuren shume luftetar e disa vdiqen.
Mendojm te shrkuhet edhe per figura te tjera ndofta kryesore ,por dhe mjafte interesante sic jane ceshtja e lenje se lire te faljes se ritev fetare nga cilido sekte katolik,musliman e ortodoks,ne vecanti “Njeriu i MirDrvish Luzha0-Tarcic qe shoqroj e bekoj Brigaden ne rrugen e saje lufterake,rast i rrall qe feteret shkojne ne lufte.Po ashtu dhe nje i Ri interesant qe askush nuk shkruan per te.Ram Cela Kovacit-i dt,lindjes 4 nentot 1933,Pra esht rrjeshtuarne brigaden e XXV -te Me komandant Veli niman docin e komisar Nuri Arapin,kur ishte 11 vjec e 2 dite( deshiren e tij i frymzuar nga mesimet e mesusit gjakovar Hysni Zajmi) ose sic thonina malsoret 11 vjec hy per 12.
Ai dinte shkrim e kendim dhe e shoqronte apo ndihmonte bashk me te tjeret Prof. Rexhep Shpendin ne zhdukjen e analfabetizmit kur Prof. Mbarnte spjegimin ne nej grupee e shkonte tek tjetri ,Rama nxensi i Hysni Zajmin tani merr musketen e vogel(pusjhk e shkurter -italiane) e ndjek brigaden.Ne pushime i afrohet “Njeriun mire” Dervish Raxhap tarcuk Luzhes .He i thote Drvishi Skab=nderbagas i vogel a done me te mesuar ndonje lahi!
Po pergjijet Rama.U be mevone infermer,Ndihme i Mjekut ne aksionet endryshme pune per rindertimin e vendite.
Asksuh nuk kujtohet me shkruar 2 rrjeshta .
Askush per nje deshmi mirnjohje.
Edhe ne emigracion ka marr pjes ne veprimtarit Patriotike per camrin,Kosovane ne shoqaten vatara,ka shkruar artikuj patriotik divulgativ etj
Esh president-Kryetar i Shoqates “Drita Hyjnore ” Shaqipetaro -Amerikane ne New York,,kete i prire nga mesimet e “Njeriut te Mire” Dervish Luzha e ka krijuare ket shoqate.
Besojm se edhe figura tetjera do perkujtohen kete 70 vjetore nga Komitetet e vteranve,Gazetaret,Qeveria,Presidenti etj
Gezuar 70 vjetorin e Luftes per bashkimin kombetare.
Miku i juaj e dashamirsi.
Kreshnik Arberei
Comments are closed.