(Cikël poezish nga vëllimi “Kulpra e katedrales së heshtur” – Lediana Stillo, 2013, 112 fq. ISBN 978-608-211-055-4 – Notë: titulli i këtij cikli për Ars Poetica nga S. Guraziu)
Dy fjalë, S. Guraziu
Vëllimi “Kulpra e katedrales së heshtur” i poetes Lediana Stillo, si libër e tejkalon “vetveten”. Zakonisht për një libër timin them “do ishte e mjaftueshme sikur brenda librit të kishte së paku 2-3 poezi që ia vlejnë, ashtu libri do ta justifikonte vetveten sadopak, ose mjaftueshëm”. Pra ngjashëm si kur blejmë një CD me 12-13 këngë dhe nëse njëra këngë si e vetme të jetë “hit” atëherë ne sikur jemi të kënaqur me gjithë CD-në muzikore. Kështu them për librat e mi eventual, pra kjo vlen për vjershat e mia.
Dhe nëse në librin tim ka një 10% që ia vlen si prurje poetike (p.sh. një libër të tillë sapo e pata shpërndarë në adresat e miqve, disa ditë më parë), atëherë them që “Kulpra e katedrales së heshtur” si vëllim poetik është i “tejkaluar”, i justifikuar si libër nga vetvetja për 60-70%. Urimet e mia më të përzemërta Lediana!
Në një mesazh që ia ktheva Ledianës, i shkrova pakashumë kështu (duke imagjinuar një dorë Ledianash andej përtej oqeanit që mban një penë dhe shkruan poezi):
e di ti si puth dorën ai Tom-maçoku tek vizatimori “Tom & Jerry”? Ai kur i puthte dorën asaj mjaulushes që e donte, që i vardisej, ia fillonte nga gishti mpuç, mpuç, mpuç (shpejtë) dhe i hutuar vazhdonte krahut përpjet, pastaj pak pa arritur te qafa, apo te faqja, diku te supi… sikur këndellej dhe ndalej i turpëruar (dmth. gjoja dikush mund të kujtonte se ai pretendonte dhe më shumë, jo vetëm gishtin e dorën) – e pra, dhe unë jam ashtu si ai Tomi, dmth. putharaç fisnik, nuk e ngatërroj gishtin e mjaulusheve me gjithë krahun – tani me gjentilesen më të kulluar të maçokëve, të puth dorën poetike Lady Ledi-ana, have a nice day dear Camaj-ana… uuups u ngatërrova, desha të them Lediana (mos qesh me ngatërresën :), vetë ke faj… kur me 2-3 vjersha deshe t’ia kalosh dhe vetë Camajt!
unë, alias Maçok Çubardhaku i Avrupes
KARMA
Masa e afshtë e gazit me aromë trëndafilësh
dalë prej pelerinës së Afërditës së largët,
vesh sytë e mi të hirtë, me nektarin
e ëmbël të një Pompei në flakë.
E kurbët. Lakesa e gishtërinjve të argjendtë
forcon themelet e faltores së fjetur.
Veç aromë virgjëreshash ndihet në flegrat
e myshqeve. Dymbëdhjetë plus një.
Numër historik. Pesha e ajrit shtyp
të kujtimeve tëmth dhe valëvit dilemat
mbi trajektore mitesh.
Guri i harresës është gjethe vjeshte,
e kuqërremtë, hibride, me sy të fërgëlluar
nga erërat. E pamundur të jesh gjethe vjeshte.
E pamundur të jem rrudhë në syrin tënd.
Mbi orë, ndarjet janë pyje bredhash.
Në qofsha banore e “Ultima Thule”*
oazi i klorofiltë, mbi rërë do të numërojë mitet,
por në sytë e mi, do të skalitë karmën,
karmën time.* “Ultma Thule” – Në letërsinë dhe hartat klasike Europiane, ajonjihet si zona më e largët drejt veriut. Ky term nënkupton vendosjen gjeografike te gjithçkaje që shtrihet jashtë kufijve të botës së njohur. Është konsideruar që të ketë qenë një ishull nëantikitet. Kuptimi modern identifikon ishujt norvegjeze. botëssë njohur. Është konsideruar që të ketë qenë një ishull nëantikitet. Kuptimi modern identifikon ishujt norvegjeze.
27 Maj 2011
VËRTETËSIA
Le ta themi të vërtetën
për hir të mbretërisë së heshtjes.
T’i hedhim në pusin e natës
psherëtimat, mërmëritjet, antitezat,
pikat, presjet, pikëpyetjet,
pastën e dhëmbëve…
Nuk ka oshëtimë më të fuqishme
se piskama që del nga shiu i njomë
dhe ringjall grimcëza kujtimesh të harruara.
Ketë të gjithë e dinë.
Le ta presim mëngjesin,
një ditë të vetme,
pa aromën e kafesë,
pa ëndrrat e natës,
pa mallin gjakosur nga shigjeta e Erosit,
pa përqafimet e intrigës,
pa premtimin e Zotit,
pa kurrfarë gjëje.
Le ta presim dhe të mësojmë të vërtetën.BASHKËFAJTORE
(Borgesit)Në jam poete?! – Nuk e di?!
Rrethrrotullohem drejt shulit të ndryshkur
gjithnjë në drejtim të kundërt të vidhosjes.
Ç’më plagos, e kam hajmali për synë e majtë.
Të djathtin e mbaj ulur në tokë.
Ushqimi im janë fjalët; sallata e preferuar, metafora.
Pesha e universit nuk më rëndon më shumë
se një kokër rëre në qerpik.
I falenderohem pikës zero. Koha ecën me naze virgjëreshe
dhe mua mbi kokë më trokëllijnë
patkojtë e kurbës së mendimit.
Vetëkryqëzohem çdo mëngjes e shkryqëzohem në muzg.
Kamzhikët e fatit më rreshtohen mbi vetull
në pritje për t’i shkulur.
Jam fajtore, sigurisht, për çka s’kam bërë
dhe, bashkëfajtore pse dashurohem me ajrin.VRASJA E DITËS
(Inspiruar prej poezisë së S. Zisit)Nuk di si të të vras, çdo ditë, dita ime
dhe natën, çuditërisht, dua të të rilind.
O bulkth i vetmisë sime,
amforë kristalesh mbi krahët e mi
që zgjaten në ngurtësinë e tyre për të të prekur.
O puhizë verbërie, që mbi limanet e boshatisur
të indeve të mia, ideja për të të varrosur ty,
për të qarë mbi ty,
për të të heshtur ty,
është fort e dëshirueshme.
Të dua fort, t’i besoj e di;
por Dielli s’mund të jetë tjetër
veçse sarkofagu yt
dhe hëna, mitra e rimbarsur.
Kujdes kur të rilindësh!
Mos qaj mbi plaçentën e yjeve,
belbëzo në gugatje milingone,
qesh kur të pikësh qerpikët e mi hënorë.Mbaje frymën, tani
duhet të të vras e të të nanurit
mbi ëndrrën e barit.ILUZIONI
Historia ime nuk fillon tek Eva.
Nuk jam brinjë. As ajër.
Frymë; frymë, ndoshta jam.
Duart e mia kanë shkruar papiruse pa fund.
S’kanë lënë vend e shpellë pa pikturuar
ca përralla mitike.
Dhe edhe nëse nuk kam lindur kurrë ─ ,
di se kam vdekur.
Ngjallem çdo të tretën ditë të një ëndrre
si opium përthithës i heshtjes.
Mbi trupin tim rriten kupola hibride,
pyll i gjelbëruar para-parajse.
Rritem si fëmijë e transformohem në kulpër
sa herë triumfoj në vise të pashkelura.
Vetëvritem, vetëm kur mbi mjegull
shkel me hapa gjigantë mirazhi i hijes time.
Jam histori e vetëshpikur,
por trashëgoj copëza mbijetese
nga çdo kurm, në çdo kohë.28 Maj 2011
METAMORFOZA E MITEVE
I gëlltitëm mitet dhe i veshëm me lëkurën tonë.
Fetusin e Afërditës e kthyem në pemë adamike,
e urryem, e mallkuam, e përfolëm,
i vumë dhe një sanksion në bibël,
dhe i ngjitëm mëkatin e lindjes, të jetëdhënies.
Skeptrin e Athinës e kthyem në kryq mjerimi,
rrufetë e Zeusit në ferr parajse tokësore.
Hermesin e shtrimë në tela transmetimi
dhe u gëzuam edhe pse vuajmë nga gabimet tona
larë me qumësht yjesh dhe ëndrra të përjetshme.KULPRA E KATEDRALES SË HESHTUR
Kam kohë që me mëndje bluaj rrugën për të hyrë në
katedralen tënde. Ashtet e dashurive të humbura rrinë ngrehur si
statujat e “Notre Dames”─.
Në stil gotik edhe ato, mprehin dhëmbët e
përbindshave me kokat zgjatur prej muresh
të neveritshme, xheloze, meskine. Me sy të ngrirë,
më shohin si Meduzën e frikshme.
Nuk mund të parakaloj shtratit tënd të lashtë pa
thithur eterin e vështrimit të akullt
që kurmit tim të brishtë ia veshën mornicat e
thinjave mbi dëborën e kaltër.
Nuk kam se si ta gjej shtegun tim antik në lirinë që
më është parafalur.
Asgjë s’mund të bëhet në liri. Asgjë s’mund të bëhet
me luftë.
Tashmë duhet t’i marr si të qëna pa ditur kufirin e
qënësisë së tyre,
të mund të shtrij jorganin e ëndrrave të mia të
paplotësuara përmbi akaçe
deri në kacavjerjen e fundit mbi mur, për t’u bërë
dhe unë, një statujë, si ato.KËNGA E FALLSIFIKATORËVE TË SHPIRTIT
O fallsifikatorë shpirtrash─.
Kodues eremitësh të librit tuaj unik.
Trinitet i përbaltur me apoteoza strukullash
me magji kokrrash gruri që verbërojnë
stomak pulisurit në idilizmin e tyre nazik.
Ia dolët mbanë ta fermentonit njeriun,
stafidh i rrallë, që me një kryq kobalti mbi krye
shënjon ngadhënjimet e pakryera mbi grabujë.
E predikuat mëkatin. E predikuat edhe shpirtin.
Ia kobitët perandorinë e flijimit, të shtrirjes
mbi petka të mëndafshëta, të lëmuaraku
gërryhen fosilet si kocka qensh.(2009)
NUK MUND TË JEM MEDEA
Nëse sheh honin tim,
si brimë të zezë të përpijë inatet,
mos më quaj Medea.Zërit tim i lë kohën mbi krye.
E kryqëzoj si Shën Pavlin,
me kokë poshtë.E nëse jam fajtore,
meritoj të jem edhe gozhdë,
edhe Golgotë. Jo shkëmb.Shkëmbi nuk e njeh shuplakën e valëve
dhe pse ato, një ditë, ia mohojnë identitetin.
Si mund të jem Medea?
Unë di vetëm si të kapërcej në zverk
lakun e karafiltë e të vetvarem!
Mos më quaj as martire, të lutem!Vjenë, 5. 06. 11
NOPRANI
Po gjerb nebulozë, nopran?
Dëshmitar i “homo habilis” je.
Si qenke shpërndarë sot!?
Si stomak-eshtër.
Si eshtra në stomak.
Të huaj në brendshmërinë tuaj
e juaja brendshmëri e huaj
që treteni dhe shpërndaheni
si puhizat veshur flladesh
e njomëzat pa nefes
me bar mendafshi
thahen.(2008)
PANORAMË KUARTIKE
Si gjethe fluturake që bie në bulevardin Shanz-Elize
dashurohem me shpejtësinë e erës.Përballë, Harku i Triumfit
godet me shkëndija zjarresh të huaja
shikimin tim, magjepsur nëpër mure.Sytë e mi vishen me mite të panjohura.
Ekoja e fatit mban fjalën në majë të gjuhës
dhe kohërat i bashkon në një byzylyk,
rrahur me shufra mëkatesh të parrëfyera.Si gjethe fluturake që bie në bulevardin Shanz-Elize
thërmohem mbi tëmthin e kohës, mbi terr.4/19/11 Tiranë
BUKË E VERË
Vargjet holderiane përplasen mëndjes time
si uragani i Sandy rrugëve të Bostonit.
Oh veç pak bukë e verë,
të ushqej grerëzat e kopshtit tim.Ka mbetur ende një këngë gjinkalle
në pëshpërimën dimërore,
e vetmja këngë mbi petalin
e një trëndafili të ngrirë.Veç pak bukë e verë
dhe bota do të mbulojë veten
me hipotenuzën pranverore!
Oh, veç pak bukë e verë!DIETË FJALËSH
O bija të Safos, o bij të Whitman
lerini heshtat e fjalëve
e rrokni heshtjen!
Mbreti vdiq! Rroftë Mbreti!
Shqisa juaj e dëgjimit
më e dobët se e një të shurdhëri
më kot rreket të dëgjojë
sinjalin tim të alarmit.
(Mos thoni se s’ju thashë!)
Mbi hënën ku një kulpër harliset
urës me pasarela
që zbret në zemrën time,
gjeta varur një mesazh
gdhendur në argjil të ashtit tim:
“E vërteta është epitafi i heshtjes”.
Ndaj në sy m’u shfaq Uliksi
(Jo ai i përrallës) me veshët
e dyllëzuar, e të pafjalë
në detin e tij të ikjes;
ku sirenat ia heshtën të kaluarën
me shpresë për ta vetvrarë.
E m’u kujtuat ju,
ju pinjollë të Sokratit e Gëtes
që gangrenë e keni ajrin përreth jush;
ajrin e “lirisë” e të “paqes”,
ajrin e luftrave civile,
ajrin e “aksidenteve” të ferrit,
ajrin e Otrantos
ajrin e “ndotjes toksike” parlamentare
ajrin e “Paketës së Ahtisarit”,
ajrin e “kutisë së Pandorës”,
ajrin e“kompraçikozëve”* modernë.
Le t’i hamë fjalët e fundit
e ta pijmë me fundkupën e heshtjes tonë
në ”darkën e fundit”.
Le të fillojmë tashmë
një dietë moderne.* Kompraçikozët – “Njeriu që qesh”, Viktor Hygo, Kap. II – Ky term, vjen nga spanjishtja por njihet po kështu që në botënantike. Kompraçikozët ishin ata, që rrëmbenin fëmijët dhe itransformonin në klounë apo gaztorë duke u krijuar difektenatyrale. Ata i operonin këta fëmijë që të dukeshin se kishindhunti apo difekte natyrale; dhe do të mbeteshin kështu gjithë jetën.
2011-2013
PURGATORI I FATIT
Mbi kërthizë
rradhiten rrathët e purgatorit.
Ato djegin, djegin, djegin…
Ajo shuan, shuan, shuan…
Lidhur nyje mbi segmentin e jetës
nxjerr grahmën e fundit
të pendesës.2012
NË PARADHOMËN E ORFEUT
Lediana Stillo
(Vështrim eseistik – Diç si parathënie për vëllimin “Kulpra e katedrales së heshtur”, 2013)
…problemet e përditshme sociale, monotonia, triumfet dhe dështimet e tij, janë ngacmuesit bazë të jashtëm për shtegëtimin e brendshëm të poetit…
…shpeshherë, poezia përdor një pauzë për t’i dhënë kohë poezisë së vërtetë të filtrojë veten në llorbën ku është ngatërruar apo hedhur. Është si procesi i frymëmarrjes së njeriut, që pa nxjerrë krejt dioksidin e karbonit prej mushkërive, nuk do të mund t’i rifurnizojë ato sërisht me oksigjen…
Arti është boshti i vetëm që lidh botën reale me atë imagjinare. Them i vetëm sepse sjell në botën reale gjithçka i mungon, gjithçka e ngacmon, gjithçka që i vret syrin dhe i jep shtysën për ta imagjinuar këtë botë më të mirë; për t’i dhënë një melhem shprese se “lotët e pelinta” nuk janë asgjë tjetër veçse klithma ekzistenciale. Është bosht, sepse edhe pse degët e ndryshme të artit janë si pasqyra për njëra-tjetrën, në ngacmime të pandalshme nga vibrimet e tyre, ato sërisht nuk mund të jetojnë dot të ndara, të paktën jo gjithmonë. Thënë më thjesht, nëse trupi i njeriut simbolizon shoqërinë e një vendi, arti është shtylla e përjetshme e tij dhe nuk do ta ndryshoje kurrë vendin e tij në këtë shoqëri. Çdo rruazë e kësaj shtylle, do të simbolizonte njërën nga degët e artit.
Të quhesh një krijues sot në botën shqiptare, ndoshta është shumë e thjeshtë. Por nuk do të ndalem në këtë “gangrenë” që e ka kapur kohët e fundit shoqërinë tonë në nocionin e turmës krijuese. Tentativat e gjithkujt duhet normalisht të jenë të mirëpritura. Çdokush ka të drejtën të shprehet, të shkruajë, të krijojë. Puna është, a po krijojmë?
Borges do të thoshte se ide të reja nuk do tëketë më. Se idetë e botës janë ezauruar. Vërtet që idetë e reja janë të pakta. Vërtet që bota krijuese nuk ofron shumë hapësirë ndoshta për ata që janë në
kërkim të “subjektit”, sic do të shprehej Ramadan Musliu tek Estetika e Dallueshme, por unë jam e mendimit se ai që krijon, ai që di të futet thellë në botën e tij të brendshme, ai që di ta gërryejë mirë veten e vet, ai njeri di dhe si t’i bëjë lidhjet me botën e jashtme në të cilën jeton. Sado e njëjtë apo e ngjashme të jetë historia; pavarësisht armëve që përdoren për të luftuar (se lufta nuk do të ndërrojë ndonjëherë nocionin e vet), secili ka një vizion të vetin për të gjitha përjetimet e tij.
Unë do të thoja: Shihni me sy fëmije, e do ta kuptoni këtë botë më shumë se me sytë e një të rrituri. Bota ofron aq shumë libra për të lexuar sa është e pamundur t’i shfletosh të gjitha. Ky është njëfarë avantazhi për njeriun krijues që rrjedhimisht do të akumulojë informacione të ndryshme nga ato çka lexon e që do ia ndikojnë tepër psikën e tij të të shkruarit. Konkretisht, një poet duhet, sipas mendimit tim, përvec talentit të tij për të shkruar, të furnizojë psikën e tij me sa më shumë lexime e njëkohësisht të mos ta harrojë kurrë ku jeton. Problemet e përditshme sociale, monotonia, triumfet dhe dështimet e tij, janë ngacmuesit bazë të jashtëm për shtegëtimin e tij të brendshëm. Pa këta ngacmues, nuk do të kemi krijim, nuk do të kemi poezi.
Shpeshherë, poezia përdor një pauzë për t’i dhënë kohë poezisë së vërtetë të filtrojë veten në llorbën ku është ngatërruar apo hedhur. Është si procesi i frymëmarrjes së njeriut, që pa nxjerrë krejt dioksidin e karbonit prej mushkërive, nuk do të mund t’i rifurnizojë ato sërisht me oksigjen. Prandaj një krijues i mirëfilltë, që shkruan me gjak, e ka kuptuar me kohë lidhjen reale që ekziston midis asaj që ai shkruan dhe asaj që do të ngelet prej tij, nësedo të ngelet. Kur është kaq e vështirë dhe kaq e mundimshme të shkruash, pse atëherë duhet t’i kushtojmë kaq shumë rëndësi krijimit? Kur risku që marrim mbi supe është shumë herë më i madh se përfitimet objektive, pse ende vazhdojmë të shkruajmë?
Pas këtyre pyetjesh fillon të zvogëlohet hapësira për krijuesit mediokër. Ata që shkruajnë sepse krijimi u del prej shpirtit, e jo prej dëshirës për t’u ngjitur në hierarkine e pamerituar të letrave të tyre, e dinë se çdo të thotë të përjetosh rrugëtimin tënd brenda vetes. E dinë se çdo të thotë të ndiejnë mornicat apo bulëzat me djersë të ftohta t’ia kaplojnë trupin e ta rrënqethin. E dinë se çdo tëthotë se marrja e mesazhit nga brenda vetes është një formë jetese prej të cilës nuk do të shmangen dot kurrë. E dinë se, ai mesazh nuk është thjesht një “kod” që i është lëshuar gabimisht.
Platoni do të thoshte se poetët nuk dinë se ç’shkruajnë. Se ata nuk i kuptojnë mesazhet që vetë i sjellin përmes penës sëtyre. Dikush tjetër do të thoshte se poetët përdorin penën për t’iu shmangur realitetit të tyre, e për këtë përdorin metaforën si simbol fshehjeje. Unë them se poezia e mirëfilltë nuk jeton dot e zhveshur. E vërteta duhet të kuptohet si është stisur. Se mënyra shprehëse e e poetit ka po aq rëndësi sa edhe forma me të cilën ai arrin të ristrukturojë mesazhin që prej vetes e nxjerr, e që s’është asgjë tjetër veçse e vërteta absolute e tij; të paktën për atë kohë në të cilën e ka shkruar.
Derisa shkrimi (veçanërisht shkrimi i poezisë) ka domosdoshmërinë e vet të të gërryerjes së vetes, të kërkimit në qoshen më të errët të shpirtit mesazhin që kërkon të japësh; shpesh herë për hir të së vërtetës krijuesi detyrohet të vendosi në një balancë atë që ka dalë prej tij me atë që ka dashur të dalë prej tij. Zhgënjimet që pëson, shpesh herë e çojnë edhe në analizën e raportit që ai ka ndaj botës, një proces që unifikon kufijtë dhe “limitet” që ai i ka vendosur botës përreth tij.
Nëse të gjithë do të mund të shihnin aq thellë sa një poet sheh brenda vetes së tij, nëse të gjithë do të kishin mundësinë të ekspoloronin të bukurën që shpirti i tyre u dhuron, jam e bindur se bota nuk do të ishte drejt humbjes së dy vlerave më të mëdha që njerëzimi ka njohur: dashurinë dhe virtytin.
* * *
Ky vëllim poetik është vazhdimi i ciklit “PaxDeorum”, cikël që më parë e kisha klasifikuar si AdHominum. Kam shfrytëzuar sërisht mitet, jo sepse pa to nuk kishte mënyrë tjetër shprehjeje, por sepse këndvështrimit tim, për dimensionin që mitet kanë në jetën tonë, duke krijuar një boshllëk zero është miti ai që i jep një përgjigjen më të mirë. Kam udhëtuar shumë thellë jo vetëm në universin tim, por edhe në materiale që më parë nuk kam pasur mundësinë t’i kem, e që më kanë ndikuar jashtëzakonisht në ndryshimin e këtij këndvështrimi.
Çfarë unë kam synuar të sjell përmes këtij libri, nuk është rikujtesa e miteve, të cilat fare mirë mund të gjenden në antologji të ndryshme, apo akoma më mirë në librat mitologjike. Ajo që më ka nxitur për të krjuar këto poezi është simbolika që mitet mbartin në kohën tonë moderne, drama që përthith qenien tonë të rigjeneruar në këto mite, e të shprehur në dimensione të tjera me gjasa të evoluara, por që në thelbin e thelbit janë po ato të100 viteve me parë, të 1000 viteve më parë, të mbarë njerëzimit në vite.
“Letra Orfeut”, cikli i parë që përfshihet në këtë libër është një përjetim i imi, sa imagjinar aq dhe real. Figura e Orfeut është ngritur jo vetëm duke u bazuar tek Ovidi dhe Metamorfoza e tij, por edhe tek Rilke (Orfeu, Euridika, Hermesi) dhe Platoni (Simpozium – shfrytëzimi i mitit të Marcyas). Imazhi i mungesës shfaqet si një frymë kryengritëse, si një afsh i klorofiltë që teksa e di peshën që mbart, vazhdon të ngacmojë psikën time krijuese për ta pranuar veshjen e vërtetësisë mbi këtë mit. Orfeu, apo fryma që ushqen mushkëritë e mia, ka qënë figura më besnike që e ka ndjekur timbrin tim krijues në krejt këtë vëllim poetik.
Librin vendosa ta titulloj “Kulpra e Katedrales së heshtur” për një arsye më shumë personale dhe personifikuese të vërtetësisë së pozicionit tim në jetën reale, sepse shpesh herë e ndiej veten si një kulpër, që kacavaret e zgjatet deri në pamundësi, për të arritur mbijetesën e saj.
L. Stillo
