Nga Stella Pende, “Panorama”
Një udhëtim në realitetin e jetës së përditshme të femrës shqiptare mes dhunës dhe shpresës. E kaluara dhe e ardhmja e një vendi, i cili tani po përballet me vetveten
Koka e Kevinit lëkundet si ajo e një kali në shilarës. Është 12 vjet, por duket një fëmijë i ardhur nga e bota e përtejme. Ndoshta është. As edhe një fjalë, vetëm një buzëqeshje e trishtuar dhe dy sy që i luten jetës. Nëna e tij, Murvete, 15 vjeç, ka vrarë një burrë të fshatit të Pukës në malet përrallore të Shqipërisë. Që nga atëherë Kevin me të gjithë familjen është i burgosur i shtëpisë së tij. Nuk e ka parë kurrë qiellin. Nuk e ka shkelur kurrë livadhin. Nuk ka shkuar kurrë në shkollë. I quajnë “fëmijët e zbehtë”. Numërohen të paktën 800 fëmijë të vegjël të mbyllur të gjallë dhe të dënuar për të paguar fajet e baballarëve.
Kanuni
Vrasësi i tyre quhet “Kanuni”: “Kush vret, do të vritet për hakmarrje nga familja e “fyer”, citon Kodi i 300 vjetëve më parë, të cilit komunizmi ia kishte mbyllur gojën. Por sot duket se është kthyer për të komanduar. “Ai burrë donte me çdo kusht motrën e burrit tim. Por bënte trafikantin e vajzave dhe do ta shiste”: Gerzim, nëna e Kevinit, flet për të gjithë familjen. “Atëherë ikëm në polici, iu lutëm atij burri që ta linte. Derisa një natë u përpoq ta rrëmbente. Kështu, bashkëshorti im u bë një vrasës. Ka vuajtur të gjithë dënimin, por që nga dita që është i lirë, asnjë mashkull nuk mund të dalë nga shtëpia, përndryshe, sipas ligjit të hakmarrjes, do të vritet”.
Sot Gerzim është e vetmja që del, për të kërkuar ndihmë, të punojë. Familja jeton me lëmoshën e të afërmve. Asgjë tjetër. Ajo nuk do të vritet kurrë, jeta e saj si grua vlen shumë pak. Po Kevin? “Kevin nuk ia doli dot. Qëndron gjithmonë i vetëm, si një qen i lidhur me zinxhir, e ka kthyer në të vonuar mendërisht”. Por Kevin nuk është mendërisht i vonuar: është vetëm i sëmurë nga vetmia. Do t’i mjaftonte të ishte vetëm një fëmijë që nuk ka qenë kurrë. Ose do të mjaftonin mjekime të kujdesshme.
Frymëzuesja e ndryshimit
Lë shtëpinë. E tërë familja qëndronte në dritare. Një dritare e bërë për të qëlluar më shumë se sa për të shikuar. Është Shqipëria e kontrasteve. Nga njëra anë një vend që kërkon të hyjë në Evropë, sepse ekonomia e saj kalëron (GDP është rritur me 13 për qind në krahasim me dy vjet më parë), sepse dëshiron të jetë kaq “moderne”, saqë kryeministri, Sali Berisha, ka premtuar një ligj mbi martesën e homoseksualëve, sepse Tirana është kaq e bukur sa të meritojë emrin e një “Parisi të vogël të Ballkanit”. Por, nga ana tjetër, është një vend që nuk po arrin të lirohet nga dhuna, nga varfëria dhe barbaritë. Më të dobëtit dhe të varfrit (të moshuarit, gratë dhe fëmijët) shtohen gjithnjë e më shumë.
Nuk ka ditë që gazetat e Tiranës të mos tregojnë për mizoritë ndaj grave. Askush më shumë se femra shqiptare mban në dorë shpirtin e këtij vendi. Gruaja, mbi të gjitha, është frymëzuesja e ndryshimit.
Në dhomat e Shoqatës së Gruas, e mbuluar nga fotot e femrave të lumtura dhe jo të lumtura, Sevim Arbana dhe Fabiola Ergo, kritike të famshme letrare, e kanë kthyer ekzistencën e tyre në një luftë kundër dhunës ndaj grave. Është një epidemi autentike personash të rrahur, të torturuara dhe të vrara. “Të paktën gjashtë raste në ditë. Një bashkëshorte e dhunuar në Shqipëri është e shtrënguar midis dy kthetrash: familja që e braktis dhe bashkëshorti që e terrorizon. Në qoftë se policia nuk heton me të vërtetë, dhe nëse gjykatësit korruptohen, siç ndodh shpesh, ne bëhemi rrëfyes, avokatë, edhe detektivë”, – thotë Fabiola Ergo, ndërkohë që tregon manifestin me rastet më mizore. Më drithëruesja është ajo e Enrietës, një grua e biznesit, e cila u gjet copa-copa në kazanin e plehrave të shtëpisë së saj. I dyshuari i parë, burri i saj. Gjynah, se burri ishte kreu i policisë kriminale të Tiranës dhe për këtë u pezullua nga detyra, duke mbetur natyrisht njeri i lirë.
Dhuna ndaj grave
Dhuna ndaj grave në Shqipëri është një aktore transversale. Frekuenton shtëpi të varfra, ashtu si edhe pallate të larta. Rodina, një vajzë e varfër nga veriu, ishte e burgosur e burrit të saj, i çmendur dhe i dhunshëm: “Kishte arritur deri aty sa të betonizonte dritaret e mia: nëse dilja në dritare, isha një kurvë. Një ditë gati sa nuk më vrau përpara tyre. Kur u zgjova mes gjakut, vajza ime e vogël më tha: “Mami, e lëmë këtë ferr” dhe unë erdha këtu”. Rodina nuk ka pranuar të ndryshojë emrin e saj, as nuk ka pranuar të mbulojë fytyrën “për t’u thënë grave të Shqipërisë se “do të fitojmë, vetëm nëse luftojmë frikën. Flisni, ju lutem”. Mbërrin kapitenia e anijes së gruas. Është Sevim Arbana, shkrimtarja me flokë të kuqe si manteli i një kardinali: “Tashmë jemi një network grash të pathyeshme: shoqata, klube dhe vullnetarizëm. Pas 50 vjetësh tmerri nën komunizëm kemi zgjedhur të jemi të lirë. Liria në këtë vend ka një çmim të lartë: dhuna, analfabetizmi, uria. Por do t’ia dalim. Shqipëria sot nuk është akoma ajo që ëndërrojmë për të nesërmen, por na lejoni të fitojmë ëndrrat tona dhe gëlltisni paragjykimet tuaja mbi emigracionin e shqiptarëve të gjithë vrasës”.
Sevim është si një lum i fryrë: “Përse nuk flisni kurrë për emigracionin tonë të egër? Po, por atë të malësorëve të varfër të veriut? Vetëm disa vjet më parë Tirana kishte një të pestën e banorëve të sotëm. Tani jemi të pushtuar nga vetvetja. I quajmë “çeçenët”. Si të egër, si barbarë. Vijnë nga vende të humbura, midis maleve dhe marrin mbrapa tradita dhe ligje mesjetare”.
Është e vërtetë që një grua nga veriu, e persekutuar nga bashkëshorti, ka jetuar një muaj në pyll me fëmijët duke ngrënë dhé, rrënjë dhe krimba? “Më se e vërtetë. Dhe e di se kush ishte konceptimi më i madh i gjykatësit? Divorci”.
Tirana e dyqaneve të “Bllokut”, lagjeve të modës, është një re vitrinash: çizme, xhinse dhe bare të mbushur plot me të rinj që pinë duhan. Por në park disa fëmijë janë hedhur lakuriq mbi bar. Si lecka i shiten të huajve. Së bashku me to prostituon një djalë rom. Nuk kam parë kurrë një travestit kaq dramatik. Qan. Nuk ka shtëpi dhe tjetër gjë: “Jemi jashtëqitja e kësaj toke: të rrahur, të përbuzur, të vrarë. Njërit si puna ime ia hoqën kokën. Ishte vetëm 16 vjeç. Na ndihmo: do bëja çfarëdo pune. Kam uri”.
Varfëria
Dhuna dhe uria takohen edhe në lagjet e humbura të Tiranës. Në Kinostudio, në një pallat takoj Sianën. Kjo nënë familjeje po verbërohet. Është në panik: “Nëse humbas sytë, kush do të kujdeset për shtëpinë? Po për fëmijët? Nuk është e vetmja që është e dëshpëruar.
Në kampin rom tregojnë se një fëmijë i vogël u gëlltit nga mijtë si një copë djathi. Brenda barakës katër fëmijë rom na presin të gëzuar. Fëmijët shikojnë nga jeta, por jo babai, përdorues dhe vartës nga droga: tregon se në zjarrin në barakën e tij, vajza e pestë vdiq e djegur dhe e karbonizuar. Por është një gënjeshtër. Fëmijët rom, të cilët nuk janë regjistruar asnjëherë në gjendjen civile, janë hije të gatshme për t’u shitur pa lënë gjurmë. Për këtë vullnetarët e “Save the Children” dhe atë të shoqërive partner me qendër në Tiranë punojnë që fëmijët e të varfërve të regjistrohen në gjendjen civile si gjithë fëmijët e tjerë. Por edhe që të shkojnë në shkollë, të kurohen dhe të ushqehen. “Është mënyra e vetme për t’u hapur portën e jetës këtyre fëmijëve të pafat”, – thotë Klara Dajsi, një vullnetare. “Shkolla i bën të lirë këta fëmijë: nga dhimbja dhe varfëria”.
Ka gra që për të jetuar të lira në Shqipëri u është dashur të heqin dorë nga vetvetja. Të shesësh fatin tënd. Të bëhesh burrë, të bëhesh “burrneshë”, e virgjër, e betuar. E kërkon një traditë e maleve midis Kosovës dhe Shqipërisë, që i kërkon disa grave dëlirësi të pafundme për të fituar nderin e të qenit mashkull. Të vishesh, të duhesh, të luftosh, por edhe të pish duhan dhe alkool, luks i ndaluar grave. Si Qamile Stema, gati 90 vjeç. Për të arritur tek ajo, në fshatin me gjashtë shtëpi në Barkalesh, duhet të kalosh qytetin malor të Krujës. Mbi majat e maleve të bojëqiellta fluturojnë shqiponjat: është sikur të asistosh në ditën e parë të krijimit. Mbërrihet në fshat natën dhe Qamilja është e sëmurë. Por një burrë i vërtetë nuk e njeh gripin.
Kështu që ajo grua me kapelën e bardhë dhe krenarinë në xhep ofron atë pak që ka. Në fytyrën e saj rrudhat vizatojnë një jetë ku bashkimi i sekseve është perfekt. Ndoshta as ajo nuk e di më se çfarë është. “Mamaja ime ka pasur nëntë fëmijë. Unë isha e fundit që doja të mbesja në shtëpi me të”, – tregon duke pirë raki. “Por një grua e pamartuar ishte një turp. Kështu një mëngjes u betova për virgjërinë dhe u transformova në një burrë. Si një luftëtar i vërtetë mësova të përdor armët, i frikësova të tjerët. Nuk kam vrarë askënd”. Gruaja e burgosur e traditave, e bija e kësaj toke dhe gra të lira të marrin suksesin.
Shqipëria është një vend prej një mijë faqesh. Në studion televizive të Top Channel, Rudina Xhunga, ylli i ri i gazetarisë televizive shqiptare, pret në këtë puntatë të “Shqip” Arlinda Hovi Dudaj, botuese e famshme dhe e bukur, dhe Dalina Buzi, pronare dhe drejtoreshë e “Anabel”, e përmuajshmja më e shitur. E pabesueshme! Nëse nuk do të ishin në Tiranë, do të dukej sikur të ishim brenda në ndonjë studio të Romës apo Milanos. Tema: Talentet e rinj të shtypit italian, Paolo Giordano dhe Fabio Volo. Së bashku me famën e të shkruarit të ri, flitet për Roberto Savianon dhe Daria Bignardin, për Mondadorin dhe Bompianin. Transmetimi është interesant dhe tërheqës. Gazetari e shkëlqyer që zbulon për Italinë një njohje të dashur.
“Italia është pasqyra jonë, dëshira dhe modeli”, – thotë Rudina. “Është një afrimitet që ndjejmë thellësisht pa shumë korrespondencë nga ana juaj”. Gazetarja e di se çfarë po thotë: “Kriza e Shqipërisë nuk është vetëm varfëria, është krizë identiteti, është dhimbje e ekzistencës, është pafuqia ndaj tmerreve të neveritshme”. Gratë do të shpëtojnë Shqipërinë? “Gratë janë Shqipëria”, – përgjigjet. “Por gratë e politikës tonë bëjnë akoma rolin e meshkujve në politikë. Kur të flasin ashtu si bëjnë me fëmijët apo me të dashurit e tyre, Shqipëria do të ketë fituar bastin e saj. Doni të dini për gratë? Shkoni te kryebashkiaku i Tiranës. Ai që është një burrë i vërtetë, ka dashur në bashki vetëm femra”.
Përmes sheshit “Skënderbej”, driblon Teatrin e Operës dhe ja bashkia. Piktori Edi Rama, sot kryetar bashkie, dy metra burrë, e ka dashur Tiranën e tij të ngjyrosur si një qytet amerikano-jugor. Për këtë ka lyer pallatet me të kuqe dhe portokalli. Zyra e tij është ajo e një burri që nuk ka frikë të mbesë fëmijë: penela me ngjyra ngado, ikona me vlerë, por edhe fotografi këlyshësh. Tirana e pikturuar mbi muret dhe kolonat. “Nuk e di sa gra punojnë me mua, e kam humbur llogarinë. Gratë janë qenie e të bërit dhe jo e të thënit. Kur njëra prej grave tona do të bëhet kryeministre, atëherë do t’ia kemi dalë.”
