Nga Preç Zogaj
Diskutim pa lidhje ai për dialektet, që gjoja u provokua nga një shkëmbim replikash midis kryetares së Kuvendit, Jozefina Topalli dhe Presidentit të Republikës, Bamir Topi. E kuptuan të gjithë, me përjashtim të sejmenëve dhe hileqarëve, se nuk futej fare aty as dialekti gegë, as dialekti toskë, as Gjergj Fishta, as Migjeni, as Kolë Idromeno.
Tërë këto identitete dhe emra i nxori përdhunshëm nga shenjtënia, amshimi apo harresa një përplasje politike, e cila është shfaqur edhe më parë si turnover apo si kopje e përplasjes Berisha-Topi, por më e vrazhdë se origjinali për shkak të ngarkesave shtesë që sjell në të stili i zonjës Topalli.
Nuk është hera e parë që rivalitetet dhe konfliktet politike korente, për çështje personale apo për batuta të rastit, zhvendosen pa respekt në fusha të huaja apo të njohura keq prej politikanëve të ndryshëm, siç janë gjuhësia, historia e letërsisë, albanologjia apo në fusha të tjera akoma më delikate për artikulimin politik, siç janë ato të fesë, dialekteve, krahinave e tjerë. Duke krijuar atje rrëmujë dhe, më e rënda, duke shtuar pa fund keqkuptimet e inatit të përzier me paditurinë. Te merremi vesh: nuk është e thënë që politikanët të jenë ekspertë në fushat e lartpërmendura apo në fusha të tjera. Por është e domosdoshme që politikanët e kohës moderne të lenë prapa zakonet e përdorimit të historisë si dekoracion për arrogancën, kapriçot apo injorancën e tyre.
Topalli dhe Topi janë sot dy politikanë të moshës së mesme. Ata kanë startuar në politikën e re të shoqërisë së hapur para dy dekadash, kur ishin të rinj dhe kanë bërë një karrierë shumë të suksesshme si përfaqësues të së djathtës historike. Me emrat e tyre, e djathta historike shqiptare është ngjitur në majat e pushtetit. Kjo e djathtë ka dhënë e vazhdon të japë përmes tyre shfaqjen e vet në politikën e lartë. Me të mirat dhe defektet e saj.
Po të kishin pritur njëzet e katër orë, siç këshillon urtësia popullore kur është fjalë për të mos ndërmarrë veprime në gjendje inati apo zemërimi, ka mundësi që dy funksionarët në fjalë do ta kishin manifestuar në një formë tjetër, më të fisme, domethënë më djathtiste rivalitetin dhe konfliktin e tyre. Për të mos thënë do ta kishin evituar fare. Mjerisht ata dhanë pikërisht shfaqjen që i kënaqi ustallarët e vjetër dhe të rinj të majtizmit konservator, që gjetën rastin të fërkonin duart, t’i shkelnin syrin njëri-tjetrit dhe të shkëmbenin kukurizma kuptimplotë solidariteti në gjithë shtrirjen ndërpartiake të spektrit: hahaha, ja, si ne e bëjnë edhe këta të djathtët, hihihi!
Durimi si dhunti dhe mirësjellja si virtyt janë bërë vërtetë zogj të rrallë në politikën shqiptare. Presidenti mund të ketë reflektuar për vendin, momentin dhe frazën evazive që përdori për t’i kthyer përgjigje gërricjeve të pareshtura të kryetares së kuvendit. Kryetarja e teproi me instrumentalizimin populist të fjalëve të Topit. E di edhe ajo se presidenti nuk e kishte e nuk mund ta kishte me gegënishten, që është e gjuhë shqipe, siç është toskërishtja dhe letrarja.
Askush nuk është kundër asnjë dialekti apo edhe nëndialekti në Shqipëri. Njerëzit, sidomos njerëzit e letrave, mediave dhe politikës janë të prirur të flasin dhe të shkruajnë në normën letrare jo vetëm për ta respektuar e kultivuar me shembullin personal këtë normë, por para së gjithash për të komunikuar me një spektër sa me të gjerë njerëzish. Një poet nga Kukësi shkruan në variantin letrar, sepse dëshiron ta lexojnë pa vështirësi në Korçë apo në Vlorë. Dhe anasjelltas. Kjo është një zgjedhje. Por nuk ka asgjë të keqe, përkundrazi, liria e shprehjes qëllon të lulëzojë, kur vokacioni i brendshëm e shtyn dikë të përdorë në të folur apo në të shkruar dialektin e tij. Jozefinës nuk i bën dëm e folura shkodrane, që është thelbi i dialektit gegë. Kjo e folur përmban një notë të rrallë në pentagramin e shqipes. E folura korçare ka gjithashtu notën e vet, sikur e folura e Vlorës, Beratit, Prishtinës e tjerë. Ne arrijmë t’i dallojmë këto nota edhe kur folësit flasin në normën letrare. Por shkodranëve sikur u shkon me shumë e folura e tyre. Madje mua më duket se ata tjetërsohen kur flasin ndryshe. Kjo sigurisht është një konsideratë personale. Edhe një vajzë e re e forumeve të PS-së, Megi Ajtereza, fliste shkodranisht në mitingjet e Opozitës së Bashkuar. Krijonte atmosferë tjetër, do të thosha një atmosferë uniteti. E kuptonin të gjithë të pranishmit dhe e duartrokisnin. Problemet pra nuk i krijon dialekti, nuk i krijon forma, por përmbajtja, mungesa e etikës, dhuna verbale, fyerjet, shpifjet. Italishtja, frëngjishtja dhe gjuhë të tjera kanë dy fjalë për të dalluar gjuhën si mjet komunikimi dhe përmbajtjen e komunikimit. “La lingua” dhe “il linguagio”, po të marrim italishten, nuk janë e njëjta gjë. Në gjuhën tonë përdorim zakonisht një fjalë homonime për këto koncepte. Por politikanët duhet të kenë kulturën e diferencimit të kuptimit të tyre në kontekstin e përdorimit. Atyre nuk u lejohet ta përdorin homonimet për të nxitur populizmin e të paditurve apo servilëve.
Ka vetëm një “dialekt” që ndan, përçan, fut konfliktin dhe luftën e egër politike në këtë vend. Ky është dialekti i inatit, por mbi të gjitha “dialekti” i irracionalizmit, që degradon vetvetiu në dialekt të ligësisë, sipas lidhjes që ka bërë filozofi dhe studiuesi i famshëm francez, Monteskie. Duke kërkuar përkufizimin e virtytit në politikë, Monteskies arrin në përfundimin se virtyti është arsyeja, ndërkohë që mungesa e arsyes është streha e abuzimit dhe ligësisë. Kjo formulë e gjithëpranuar ka mbuluar e vijon të mbulojë me vërtetësinë e vet të gjitha regjimet dhe karrierat e ngritura mbi irracionalzimin, gënjeshtrën, abuzimet dhe ligësinë si konsekuencë e të parave.
Në qeverisjen tonë irracionalzimi është shpeshherë i tillë që tenton të bëhet shkollë politike, mënyrë të menduari, kartë suksesi. Shembujt janë të panumërt, të përditshëm, të mëdhenj, të mesëm dhe të vegjël. Shumë njerëz, kur dëgjojnë debatet apo kumtesat politike, ndjejnë se arsyeja e tyre normale është nën agresion dhe thonë “po çmendemi”. Le të kujtojmë, sa për ilustrim, deklaratat-akuza të kryeministrit Berisha për çadrat dhe stilolapsat-pistoleta apo për thikat me helm të demonstruesve të 21 janarit!!! Ato akuza pa asnjë bazë, pa asnjë fakt dhe pa asnjë mbështetje nga organet e policisë shënuan një kulm të irracionalizmit në kufijtë e hipnozës. Por të një hipnoze të kërkuar, që ka për qëllim të justifikojë vrasjet e 21 janarit, të bllokojë zbardhjen e tyre dhe të kthejë baticën propagandistike nga opozita e vrarë.
Irracionalizmi nuk është as i majtë, as i djathtë. Është një çarje e qenies politike, siç do të thoshte De Mestre. Ai jeton në gjendjen e inatit të përhershëm me oponentët, me rivalët, me opozitarët, me kundërshtarët. Inati është një armik i keq jo vetëm i fisnikërisë, por edhe i detyrimeve politike të politikanëve. Etika dhe kultura njohin komunikimin dhe paktin me armikun, për interesa konkrete të popullit, pale me rivalët e së njëjtës racë apo familje politike. Njihet botërisht se një shenjë e lartë e kulturës së njerëzimit është skena homerike kur mbreti i Trojës, Priami i puth duart Akilit, vrasësit të djalit të tij. Në epikën tonë legjendare kemi shembuj të ngjashëm. Merret me mend sa larg jemi sot me gjithë këtë mllef, zemërim, helm, egozën dhe ligësi që qarkullon në kapilarët e jetës politike. Ja, të marrim rastin e nderimit të disa figurave të shquara të qarkut kulturor françeskan, që janë persekutuar e përndjekur gjatë regjimit komunist, si At Zef Pllumi, Lukë Kaçaj, Lind Delia. Falë një lobimi më të fuqishëm, për edhe një vetëdije me të ngritur për vlerat, ish-Presidenti Mosiu dhe Presidenti Topi u kanë dhënë këtyre artistëve dhe martirëve titullin e lartë “Nderi i kombit”. I njëjti lobim, kësaj radhe me mbështetjen e kryeministrit Berisha dhe ish ministrit të Kulturës, Bujar Leskaj, ka bërë të mundur që Gjergj Fishta të ketë të parin monument të vërtetë në qytetin e Lezhës. Ka qenë padyshim e trishtueshme që në këto evenimente me rëndësi kanë munguar ata që nuk duhej të mungonin, duke filluar me kryeministrin, duke vazhduar me kryetaren e Kuvendit e me radhë. Dhe këto mungesa nuk kanë ndodhur sot kur konflikti me Presidentin ka plasur sheshit, por shumë kohë më parë. Nuk është puna me mbajt shënim mungesën e një zyrtari që mund të këtë pasur një impenjim tjetër të pandryshueshëm. Kjo mund të këtë ndodhur një herë apo dy herë. Problemi është “dialekti” i inatit apo inatishtja, për të cilën folëm në këtë shkrim. Ky “dialekt” i ka penguar politikanët të jenë bashkë edhe aty ku nuk ka pasur e nuk ka asnjë arsye për të qenë të ndarë.
Kultura jonë politike, kjo e sotmja dhe e nesërmja kanë një sfidë për të përmbushur në rrugën e modernizimit. Kapërcimin e irracionalizmit dhe derivateve të tij; nxjerrjen e politikës nga kultura e luftës së vazhdueshme, e luftës për jetë a vdekje.
